پرش به محتوا

محاربه: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی شیعه
Roohish (بحث | مشارکت‌ها)
جزبدون خلاصۀ ویرایش
imported>Mohamadpur
جزبدون خلاصۀ ویرایش
خط ۲۱: خط ۲۱:


==آیه محاربه==
==آیه محاربه==
{{اصلی|آیه محاربه}}
[[پرونده:Aya muharaba.png|بندانگشتی|۴۰۰px|[[آیه]] ۳۳ [[سوره مائده]] که در آن مجازات محاربه بیان شده است، به خط کوفی در نسخه‌ای قدیمی از [[قرآن]]]]
[[پرونده:Aya muharaba.png|بندانگشتی|۴۰۰px|[[آیه]] ۳۳ [[سوره مائده]] که در آن مجازات محاربه بیان شده است، به خط کوفی در نسخه‌ای قدیمی از [[قرآن]]]]
مستند اصلی [[فقیهان]] برای حکم محاربه، [[آیه]] ۳۳ [[سوره مائده]] است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات‌، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۴۹۳.</ref> در این آیه آمده است: '''«إِنَّمَا جَزَاءُ الَّذِینَ یحَارِبُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَیسْعَوْنَ فِی الْأَرْضِ فَسَادًا أَن یقَتَّلُوا أَوْ یصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَیدِیهِمْ وَأَرْجُلُهُم مِّنْ خِلَافٍ أَوْ ینفَوْا مِنَ الْأَرْضِ...»''' (سزای کسانی که با [دوستداران‌] خدا و پیامبر او می‌جنگند و در زمین به فساد می‌کوشند، جز این نیست که کشته شوند یا بر‌دار آویخته گردند یا دست و پایشان در خلاف جهت یکدیگر بریده شود یا از آن سرزمین تبعید گردند).<ref>ترجمه فولادوند.</ref>
مستند اصلی [[فقیهان]] برای حکم محاربه، [[آیه]] ۳۳ [[سوره مائده]] است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات‌، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۴۹۳.</ref> در این آیه آمده است: '''«إِنَّمَا جَزَاءُ الَّذِینَ یحَارِبُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَیسْعَوْنَ فِی الْأَرْضِ فَسَادًا أَن یقَتَّلُوا أَوْ یصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَیدِیهِمْ وَأَرْجُلُهُم مِّنْ خِلَافٍ أَوْ ینفَوْا مِنَ الْأَرْضِ...»''' (سزای کسانی که با [دوستداران‌] خدا و پیامبر او می‌جنگند و در زمین به فساد می‌کوشند، جز این نیست که کشته شوند یا بر‌دار آویخته گردند یا دست و پایشان در خلاف جهت یکدیگر بریده شود یا از آن سرزمین تبعید گردند).<ref>ترجمه فولادوند.</ref>

نسخهٔ ‏۳۰ ژوئن ۲۰۱۹، ساعت ۱۳:۱۹

مُحارَبه، سلاح‌کشیدن با هدف ایجاد ترس در مردم. فقیهان کسی را که به وسیله سلاح، آشکارا مال مردم را می‌دزدد یا آنان را به اسارت می‌برد، مصداق محارِب می‌دانند. مجازات محاربه جزء حدود است و در قرآن، در آیه ۳۳ سوره مائده، بیان شده است. طبق این آیه، چهار مجازات محارِب عبارت‌اند از کشتن، صَلْب (بستن به چیزی شبیه صلیب)، قطع دست و پای مخالف هم و نفی بلد (تبعید).

برخی از فقیهان بر این باورند که قاضی هریک از این مجازات‌ها را می‌تواند بر محارِب اِعمال کند؛ اما گروهی دیگر می‌گویند بسته به نوع جرمی که محارِب انجام داده است، یک یا چند مورد از چهار مجازات اجرا می‌شود. حکم فقهی محاربه در قانون مجازات اسلامی جمهوری اسلامی ایران، لحاظ شده است.

تعریف فقهی

مُحارَبه در فقه به معنای سلاح کشیدن به روی مردم، به قصد ترساندن آنان است.[۱] به فتوای فقیهان هرکس که آشکارا و به‌زور مال دیگری را بگیرد یا مردم را به اسارت ببرد، مُحارِِب است.[۲] مراد از سلاح هر ابزاری است که در درگیری بین انسان‌ها استفاده می‌شود؛ مانند شمشیر، کمان و همچنین سلاح‌های امروزی.[۳]

مجازات محاربه، همچون مجازات‌های ارتداد، زنا و شُرب خَمر، جزء حدود است؛ یعنی در شرع برای آن مجازات مشخصی درنظر گرفته شده است.[۴] البته این تفاوت را با دیگر حدود دارد که برای آن چهار مجازات تعیین شده است که یک یا چند مورد از آنها اِعمال می‌شود.[۵]

شرایط تحقق

در کتاب‌های فقهی مباحث مفصلی در خصوص شرایط تحقق محاربه درگرفته است.[۶] کشیدن سلاح‌ شرط موردتوافق فقیهان شیعه و سنی است؛ یعنی همه بر این باورند که بدون کشیدن سلاح، محاربه تحقق پیدا نمی‌کند.[۷] اکثر فقیهان شیعه، قصد ترساندن مردم را هم از شروط تحقق محاربه می‌دانند.[۸] سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی تنها از شهید ثانی سخنی نقل کرده و گفته است از آن برمی‌آید که این شرط را نپذیرفته است.[۹] البته به گفته اردبیلی، شهید ثانی نیز در کتاب دیگرش، همچون دیگر فقیهان قصد ترساندن را شرط دانسته است.[۱۰]

اهل‌فسادبودن فردی که سلاح کشیده است، یعنی سابقه‌داربودن او و ترسیدن مردم، از دیگر شروط اختلافی است.[۱۱] در زمینه شرط اخیر بحث آن است که برای تحقق محاربه، آیا لازم است مردم بترسند یا همین‌که فرد قصد ترساندن داشته باشد، کفایت می‌کند؛ هرچند عمل او ترسی در مردم ایجاد نکند.[۱۲] برخی چون شهید اول، شهید ثانی و صاحب ریاض بر این باورند که قصد ترساندن مردم کافی است.[۱۳] دیدگاه برخی دیگر مانند محقق اردبیلی، فاضل اصفهانی و امام خمینی، آن است که اگر فردی به قصد ترساندن مردم سلاح بکشد، اما مردم نترسند، محارِب محسوب نمی‌شود.[۱۴]

سخن دیگر درباره شروط تحقق محاربه آن است که اگر کسی صرفا به علت دشمنی با فرد یا افرادی، به روی آنها سلاح بکشد، محارب شمرده نمی‌شود.[۱۵]

تفاوت محاربه با بَغی

در فقه، محاربه و بَغی دو مسئله جداگانه هستند و تعاریف، احکام شرعی و مسائلی متفاوت با هم دارند.[۱۶] به نوشته علی مشکینی، تفاوت میان محارِب با کسی که بغی می‌کند، در این است که محارِب با مردم می‌جنگد؛ اما باغی به قصد جنگ با حاکم سلاح می‌کشد.[۱۷]

آیه محاربه

آیه ۳۳ سوره مائده که در آن مجازات محاربه بیان شده است، به خط کوفی در نسخه‌ای قدیمی از قرآن

مستند اصلی فقیهان برای حکم محاربه، آیه ۳۳ سوره مائده است.[۱۸] در این آیه آمده است: «إِنَّمَا جَزَاءُ الَّذِینَ یحَارِبُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَیسْعَوْنَ فِی الْأَرْضِ فَسَادًا أَن یقَتَّلُوا أَوْ یصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَیدِیهِمْ وَأَرْجُلُهُم مِّنْ خِلَافٍ أَوْ ینفَوْا مِنَ الْأَرْضِ...» (سزای کسانی که با [دوستداران‌] خدا و پیامبر او می‌جنگند و در زمین به فساد می‌کوشند، جز این نیست که کشته شوند یا بر‌دار آویخته گردند یا دست و پایشان در خلاف جهت یکدیگر بریده شود یا از آن سرزمین تبعید گردند).[۱۹]

شأن نزول آیه را داستان اسلام‌آوردن گروهی از مشرکان دانسته‌اند که به جهت آنکه آب و هوای مدینه برایشان مناسب نبود، به دستور پیامبر اسلام(ص)، به منطقه‌ای خوش‌آب‌و‌هوا نقل مکان کردند. از آنجا که آن منطقه محل چرای شتران بود، روزی این افراد دست و پای چوپان‌های مسلمان را بریده، شتران را دزدیدند و از اسلام بیرون رفتند. آیه درخصوص این افراد نازل شد و مجازات آنها را بیان کرد.[۲۰]

در کتاب‌های فقهی از این آیه، هم در زمینه نوع مجازات محارب و هم درخصوص مصداق‌های آن سخن می‌رود.[۲۱]

مصادیق

علماء مسلمان درخصوص مصادیق محارب در آیه محاربه، دیدگاه‌های مختلفی مطرح کرده‌اند.[۲۲] برخی گفته‌اند مراد از محارِب، اهل ذمه است، اگر پیمان‌شکنی کرده و با مسلمانان وارد جنگ شوند، گروهی باتوجه به شأن نزول آیه، منظور آن را افراد مُرتَدّ دانسته‌اند و کسانی هم راهزنان را مصداق آن شمرده‌اند.[۲۳] به گفته شیخ طوسی، نظر فقهای شیعه این است که هرکس سلاح بکشد تا مردم را بترساند، محارب است.[۲۴]

زورگیری

در قانون مجازات اسلامی جمهوری اسلامی ایران، جرمی با عنوان زورگیری وجود ندارد؛[۲۵] اما برخی باتوجه به تعریف محاربه، زورگیری‌های خیابانی را که در آنها از سلاح‌های یا گرم استفاده می‌شود، از مصادیق آن دانسته‌اند؛[۲۶] با این دلیل که در زورگیری نیز با به‌کارگیری سلاح و ترساندن مردم، از آنها اخاذی می‌شود. در سال‌های اخیر، کسانی در ایران با این جرم به حکم محارِب به مرگ محکوم شده‌اند.[۲۷]

مجازات محارِب

فقیهان باتوجه به آیه محاربه، به‌اجماع مجازات محاربه را چهار مجازات قتل، صَلب (بستن دست و پای مجرم به چیزی شبیه صلیب)[۲۸]، بریدن دست و پای مخالف هم و نفی بلد (تبعید) می‌دانند؛[۲۹] اما درباره چگونگی اجرای مجازات، اختلاف‌نظر دارند.[۳۰] برخی چون شیخ صدوق، شیخ مفید، محقق حلی، علامه حلی، شهید اول، شهید ثانی و امام خمینی به تخییر اعتقاد دارند؛ یعنی هریک از چهار مجازات موجود در آیه محاربه را می‌توان بر محارِب، اِعمال کرد.[۳۱] فتوای گروهی دیگر مانند شیخ طوسی، ابن‌زهره، ابن‌بَرّاج، ابوصلاح حلبی، صاحب‌ریاض، صاحب‌جواهر و آیت‌الله خوئی، ترتیب است؛ یعنی بسته به نوع جرم، یک یا چند مجازات از مجازت‌های موجود در آیه اِعمال می‌شود.[۳۲] به نوشته سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی، میان فقیهان اهل سنت نیز چنین اختلاف‌نظری وجود دارد.[۳۳]

آیت‌الله خوئی مجازات ترتیبی محاربه را این‌گونه توضیح داده است: کسی که تنها سلاح می‌کشد و مردم را می‌ترساند، مجازاتش نفی‌بلد (تبعید) است، کسی که علاوه بر کشیدن سلاح، صدمه هم وارد می‌کند، ابتدا قصاص و سپس نفی‌بلد می‌شود، آن که سلاح می‌کشد و مال مردم را می‌دزدد، دست و پایش قطع می‌شود، کسی که باکشیدن سلاح، فرد یا افرادی را می‌کشد، اما مالشان را نمی‌دزد، کشته می‌شود. کسی که علاوه بر کشتن، مال را هم می‌برَد، ابتدا دست راستش قطع می‌شود، سپس به خانواده مقتول تحویل داده می‌شود تا اموالشان را بگیرند و او را بکشند. اگر خانواده مقتول او را بخشیدند، خود حاکم باید او را بکشد.[۳۴]

توبه محارِب

به فتوای فقیهان شیعه، اگر محارِب پیش از آنکه دستگیر شود، توبه کند، مجازات حدّی محاربه او ساقط می‌شود؛ اما حق‌الناس برگردن او می‌ماند؛ یعنی اگر کسی را کشته یا به کسی صدمه زده یا مالی را دزدیده است، در صورت عدم بخشش صاحبان حق، قصاص می‌شود یا دیه یا خسارت می‌پردازد؛ اما اگر پس از دستگیری، توبه کرد، مجازات او ساقط نمی‌شود.[۳۵] فقیهان شیعه بر این مسئله اجماع دارند.[۳۶]

این دیدگاه از آیه بعد از آیه محاربه فهمیده می‌شود که در آن با عبارت «إِلَّا الَّذِینَ تٰابُوا مِنْ قَبْلِ أَنْ تَقْدِرُوا عَلَیهِمْ» (مگر کسانی که پیش از آنکه بر ایشان دست یابید، توبه کرده باشند)،[۳۷] کسانی که پیش از دستگیری توبه‌می‌کنند، از مجازات‌شوندگان استثناء شده‌اند.[۳۸] روایاتی نیز در تأیید این نظر بیان شده است؛ ازجمله، حدیثی از امام صادق(ع) که در آن آمده است: اگر محارِب پیش از دستگیری توسط حاکم، توبه کند، مجازات نمی‌شود.[۳۹]

محاربه در قانون مجازات اسلامی

در قانون مجازات اسلامی جمهوری اسلامی ایران، از محاربه در بخش حدود سخن آمده است. در ماده ۲۷۹، محاربه این‌گونه تعریف شده است: «محاربه عبارت از کشیدن سلاح به قصد جان، مال یا ناموس مردم یا اِرعاب [ترساندن] آنها است، به نحوی که موجب ناامنی در محیط گردد. هرگاه کسی با انگیزه شخصی به سوی یک یا چند شخص خاص سلاح بکشد و عمل او جنبه عمومی نداشته باشد و نیز کسی که به روی مردم سلاح بکشد، ولی در اثر ناتوانی موجب سلب امنیت نشود، محارِب محسوب نمی‌شود.[۴۰]

برظبق ماده ۲۸۰، کسی که برای دفاع از خود در برابر محارِبان سلاح می‌کشد، محارِب نیست. همچنین مطابق با ماده ۲۸۱، راهزنان، سارقان و قاچاقچیانی که از سلاح استفاده می‌کنند و امنیت مردم را سلب می‌کنند، محارِب هستند.[۴۱]

مجازات

برپایه ماده ۲۸۲ قانون مجازات اسلامی، مجازات محارب یکی از چهار مجازات اعدام، صَلب، قطع دست راست و پای چپ و تبعید است. طبق ماده ۲۸۳، قاضی اختیار دارد که یکی از این مجازات‌ها برای محارب اختیار کند.[۴۲]

پانویسها

  1. محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۶۷.
  2. مشکینی، مصطلحات الفقه و اصطلاحات الاصول، ۱۴۳۱ق، ص۴۷۵.
  3. مشکینی، مصطلحات الفقه و اصطلاحات الاصول، ۱۴۳۱ق، ص۴۷۵؛ موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات‌، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۵۱۵.
  4. موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات‌، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۴.
  5. موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات‌، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۴.
  6. برای نمونه نگاه کنید به موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات‌، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۵۱۱تا۵۲۴.
  7. نگاه کنید به موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات‌، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۵۱۱تا۵۱۶.
  8. نگاه کنید به موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات‌، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۵۱۶و۵۱۷.
  9. نگاه کنید به موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات‌، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۵۱۷.
  10. نگاه کنید به موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات‌، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۵۱۸.
  11. نگاه کنید به موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات‌، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۵۱۸و۵۲۱.
  12. نگاه کنید به موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات‌، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۵۱۸.
  13. نگاه کنید به موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات‌، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۵۱۹.
  14. نگاه کنید به موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات‌، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۵۱۹.
  15. مشکینی، مصطلحات الفقه و اصطلاحات الاصول، ۱۴۳۱ق، ص۴۷۵.
  16. نگاه کنید به محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۰۷تا۳۱۰؛ خوئی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۳۸۹و۳۹۰.
  17. مشکینی، مصطلحات الفقه و اصطلاحات الاصول، ۱۴۳۱ق، ص۴۷۶.
  18. برای نمونه نگاه کنید به موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات‌، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۴۹۳.
  19. ترجمه فولادوند.
  20. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۳۵۸و۳۵۹.
  21. موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات‌، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۴۹۳.
  22. شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۴۷.
  23. شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۴۷.
  24. نگاه کنید به شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۴۷.
  25. «آیا مجازات زورگیری اعدام است؟»، ایسنا، ۱۵ شهریور ۱۳۹۶، دیده‌شده در ۲۰ اسفند ۱۳۹۶.
  26. «زورگیری با سلاح سرد مجازات محاربه دارد»، اطلاعات، ۸ دی ۱۳۹۲، دیده‌شده در ۲۰ اسفند ۱۳۹۶.
  27. «اعدام ۲ زورگیر با طناب سفید»، تابناک، ۱ بهمن ۱۳۹۱، دیده‌شده در ۲۰ اسفند ۱۳۹۶.
  28. موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات‌، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۶۰۹.
  29. موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات‌، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۵۵۸.
  30. موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات‌، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۵۵۷.
  31. موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات‌، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۵۵۸و۵۵۹.
  32. موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات‌، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۵۶۲.
  33. موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات‌، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۵۵۸.
  34. نگاه کنید به خوئی، تکملة المنهاج، ۱۴۱۰ق، ص۵۱.
  35. محقق حلی، شرایع الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۶۸.
  36. موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات‌، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۵۹۰.
  37. سوره مائده، آیه ۳۴، ترجمه فولادوند.
  38. موسوی اردبیلی، فقه الحدود و التعزیرات‌، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۵۹۰.
  39. حرعاملی، وسایل‌الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۲۸، ص۳۱۳.
  40. سایت شورای نگهبان قانون اساسی، قانون مجازات اسلامی.
  41. سایت شورای نگهبان قانون اساسی، قانون مجازات اسلامی.
  42. سایت شورای نگهبان قانون اساسی، قانون مجازات اسلامی.

منابع