احکام عملی

احکام عملی در برابر احکام اعتقادی، دستورات و قوانینی درباره عبادات و معاملات است که وظیفه عملی مکلفان را تعیین می‌کند و از همین رو احکام تکلیفی نیز نامیده می‌شود. این احکام درباره گفتارها، کردارها و انجام امور مختلف زندگی است.

احکام به پنج گروه تقسیم می‌شود و از همین رو به آنها احکام پنج‌گانه نیز گفته می‌شود:

• واجب: عملی که انجامش لازم است و انجام ندادنش گناه است، مثل نماز، روزه و حج.
• مستحب: عملی که انجامش خوب است، ولی انجام ندادنش نیز اشکالی ندارد، مثل نماز غفیله.
• حرام: عملی که ترکش لازم است و انجامش ممنوع و گناه، مثل دروغ و غیبت.
• مکروه: عملی که ترکش خوب است، ولی انجام دادنش نیز ایرادی ندارد، مثل پرخوری.
• مباح: عملی که انجام و ترکش از نظر شریعت مساوی است و پاداش و کیفری و مدح و ذمّى درباره آن بیان نشده باشد..

احکام پنجگانه را از نگاهی دیگر این‌گونه هم تعریف کرده‌اند: واجب کارى است که انجام آن لازم و ترک آن عذاب دارد مانند نماز و روزه. حرام کارى است که ترک آن لازم و انجامش عذاب دارد مانند دروغ و ظلم.مستحب کارى است که انجامش نیکوست و ثواب دارد ولى ترک آن عذاب ندارد مانند سلام کردن و صدقه دادن.مکروه نقطه مقابل مستحب است و آن کارى است که ترک آن نیکو است و ثواب دارد ولى انجامش عذاب ندارد مانند فوت کردن به غذا و خوردن غذاى داغ.مباح به کارى گویند که انجام و ترک آن مساوى است، نه عذابى دارد و نه ثوابى مانند راه رفتن و نشستن.

جستارهای وابسته

• حکم شرعی
• حکم وضعی

منابع

• علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، تحقیق مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، قم، مؤسسة آل البیت لأحیاء التراث، ۱۴۱۴ق/۱۳۷۲ش.
• فرهنگ‌نامه اصول فقه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۹ش.
• مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه: مطابق با مذهب اهل بیت، زیرنظر سید محمود هاشمی شاهرودی، قم، مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، ۱۴۲۶ق.