پرش به محتوا

حارثة بن نعمان: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی شیعه
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌ترتفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
ابرابزار
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۲۹: خط ۲۹:


== جایگاه ==
== جایگاه ==
حارثة بن نعمان را از اصحاب رسول خدا(ص) و امام علی(ع) برشمرده‌اند.<ref>طوسی، رجال طوسی، ۱۳۸۱ق، ص۱۷.</ref> او در رکاب پیامبر(ص) در جنگ‌های بدر،<ref>واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۴.</ref> احد، [[غزوه حنین|حنین]] و سایر جنگ‌های پیامبر(ص) شرکت کرد.<ref>ابن‌عبدالبر، الإستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۰۷.</ref> گفته شده او از جمله صد نفر<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج‏۸، ص۱۳۲.</ref> یا هشتاد نفری بود که در جنگ حنین در یاری و دفاع از پیامبر(ص) استقامت نشان داد و فرار نکرد.<ref>ابن اثیر، أسد الغابة، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص ۶۵۵.</ref> وی بعد از پیامبر(ص) در جنگ‌های دروان [[خلافت]] امام علی(ع) در کنار او حضور داشته است.<ref>طوسی، رجال طوسی، ۱۳۸۱ق، ص۱۷.</ref>
حارثة بن نعمان را از اصحاب رسول خدا(ص) و امام علی(ع) برشمرده‌اند.<ref>طوسی، رجال طوسی، ۱۳۸۱ق، ص۱۷.</ref> او در رکاب پیامبر(ص) در جنگ‌های بدر،<ref>واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۴.</ref> احد، [[غزوه حنین|حنین]] و سایر جنگ‌های پیامبر(ص) شرکت کرد.<ref>ابن‌عبدالبر، الإستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۰۷.</ref> گفته شده او از جمله صد نفر<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج‏۸، ص۱۳۲.</ref> یا هشتاد نفری بود که در جنگ حنین در یاری و دفاع از پیامبر(ص) استقامت نشان داد و فرار نکرد.<ref>ابن اثیر، أسد الغابة، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص ۶۵۵.</ref> وی بعد از پیامبر(ص) در جنگ‌های دروان [[خلافت امام علی(ع)]] در کنار او حضور داشته است.<ref>طوسی، رجال طوسی، ۱۳۸۱ق، ص۱۷.</ref>


در منابع از حارثة بن نعمان به عنوان یکی از «فضلای اصحاب رسول خدا(ص)» یاد شده است.<ref>ابن اثیر، أسد الغابة، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص ۶۵۵.</ref> حارثة بن نعمان از راویان [[حدیث]] بوده<ref>هیثمی، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۳۱۳–۳۱۴.</ref> که گفته شده روایات او در جوامع روایی، رجالی و تاریخی مانند مسند احمد، کتاب المغازی، المؤتلف، المُختَلف آمده است.<ref>عزیزی و دیگران، الرواة المشترکون بین الشیعة و السنة، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۹۱.</ref> برخی راویان همچون عبدالله بن عباس، عبدالله بن عامر بن ربیعه و ثعلبة بن أبی‌مالک از طریق او روایاتی از پیامبر(ص) نقل کرده‌اند.<ref>طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۲۷؛ ابی نعیم، معرفة الاصحاب، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۵۸.</ref> در کتاب المعجم الکبیر تعداد هشت روایات از او نقل شده است.<ref>طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۲۷.</ref>
در منابع از حارثة بن نعمان به عنوان یکی از «فضلای اصحاب رسول خدا(ص)» یاد شده است.<ref>ابن اثیر، أسد الغابة، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص ۶۵۵.</ref> او از راویان [[حدیث]] بوده<ref>هیثمی، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۳۱۳–۳۱۴.</ref> که گفته شده روایاتش در جوامع روایی، رجالی و تاریخی مانند مسند احمد، کتاب المغازی، المؤتلف، المُختَلف آمده است.<ref>عزیزی و دیگران، الرواة المشترکون بین الشیعة و السنة، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۹۱.</ref> برخی راویان همچون عبدالله بن عباس، عبدالله بن عامر بن ربیعه و ثعلبة بن ابی‌مالک از طریق او روایاتی از پیامبر(ص) نقل کرده‌اند.<ref>طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۲۷؛ ابی نعیم، معرفة الاصحاب، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۵۸.</ref>  


گفته شده حارثة بن نعمان دو بار جبرئیل را به شکل فرد زیبایی، که [[دحیه کلبی|دحیة بن خلیفه کلبی]] نام داشت، مشاهده و به او سلام کرد؛<ref>طوسی، رجال طوسی، ۱۳۸۱ق، ص۱۷.</ref> یکبار هنگام خروج پیامبر(ص) از مدینه به سوی قبیله [[بنی‌قریظه]] و بار دیگر هنگام برگشت از [[غزوه خیبر|جنگ خیبر]]<ref>ابن‌جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۲۴۶.</ref> یا زمانی که از کنار جنازه‌های جنگ حنین عبور می‌کردند.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۳۷۱.</ref> سپس رسول خدا(ص) به او فرمود: «کسی که دیدی جبرئیل بود و جواب سلام تو را داد».<ref>بیهقی، دلائل النبوة، ۱۴۰۵ق، ج۷، ص۷۴.</ref>
گفته شده حارثة بن نعمان دو بار جبرئیل را به شکل [[دحیه کلبی|دحیة بن خلیفه کلبی]] مشاهده و به او سلام کرد؛<ref>طوسی، رجال طوسی، ۱۳۸۱ق، ص۱۷.</ref> در کتاب الاستیعاب آمده که حارثه به خاطر کمک و احترام به مادرش به نیکی معروف بود.<ref>ابن‌عبدالبر، الإستیعاب، ۱۴۱۲ق ج۱ ص۳۰۷.</ref> رسول خدا(ص) در حدیثی فرمود: «من صدای قرائتی را در بهشت شنیدم؛ گفتم: این شخص چه کسی است؟ گفته شد او حارثة بن نعمان است»؛ سپس رسول خدا(ص) فرمود: «این چنین هستند نیکوکاران شما»<ref>ابن‌عبدالبر، الإستیعاب، ۱۴۱۲ق ج۱ ص۳۰۷.</ref> همچنین پیامبر(ص) در موارد متعددی در حق حارثه به خاطر بخشش خانه‌های خود به پیامبر(ص) و [[مهاجرین]] دعا کرد.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۳۳.</ref>
 
در کتاب الإستیعاب آمده که حارثه به خاطر کمک و احترام به مادرش به نیکی معروف بود.<ref>ابن‌عبدالبر، الإستیعاب، ۱۴۱۲ق ج۱ ص۳۰۷.</ref> چنان‌که رسول خدا(ص) در حدیثی فرمود: «من صدای قرائتی را در بهشت شنیدم؛ گفتم: این شخص چه کسی است؟ گفته شد او حارثة بن نعمان است»؛ سپس رسول خدا(ص) فرمود: «این چنین هستند نیکوکاران شما»<ref>ابن‌عبدالبر، الإستیعاب، ۱۴۱۲ق ج۱ ص۳۰۷.</ref> همچنین پیامبر(ص) در موارد متعددی در حق حارثه به خاطر بخشش خانه‌های خود به پیامبر(ص) و [[مهاجرین]] دعا کرد.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۳۳.</ref>


== زندگی‌نامه ==
== زندگی‌نامه ==
حارثة فرزند نعمان بن نفع یا ابن نقع<ref>ابن حبان، الثقات، ۱۳۹۳ق، ج۳، ص۷۹.</ref> انصاری خزرجی<ref>ذهبی، سیر أعلام النبلاء، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۷۸.</ref> کنیه‌اش أباعبدالله<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۳۷۱.</ref> و از طایفه بنی نجار و در [[مدینه]]<ref>ابی نعیم، معرفة الاصحاب، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۵۸.</ref> ساکن بوده است.<ref>ابن اثیر، أسد الغابة، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص ۶۵۵.</ref>
حارثة فرزند نعمان بن نفع یا ابن نقع<ref>ابن حبان، الثقات، ۱۳۹۳ق، ج۳، ص۷۹.</ref> انصاری خزرجی<ref>ذهبی، سیر أعلام النبلاء، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۷۸.</ref> کنیه‌اش أباعبدالله<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۳۷۱.</ref> و از طایفه بنی نجار و در [[مدینه]]<ref>ابی نعیم، معرفة الاصحاب، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۵۸.</ref> ساکن بوده است.<ref>ابن اثیر، أسد الغابة، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص ۶۵۵.</ref>


برخی مورخان همچون سلیمان بن احمد طبرانی محدث [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] در [[قرن سوم هجری قمری]] گفته است وی به خاطر حضور در جنگ بدر، حارثة بن نعمان انصاری بدری نیز به یاد آورده‌اند.<ref>طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۲۷؛ ابی نعیم، معرفة الاصحاب، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۵۸.</ref> گفته شده نسل حارثة بن نعمان ادامه داشته<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۳۷۲.</ref> و از جمله نوادگان او محمد بن عبد الرحمن بن عبدالله بن حارثه و معروف به ابو الرجال است.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۴۰۲.</ref>
برخی مورخان همچون سلیمان بن احمد طبرانی محدث [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] در [[قرن سوم هجری قمری]] گفته است وی به خاطر حضور در جنگ بدر، حارثة بن نعمان انصاری بدری نیز به یاد آورده‌اند.<ref>طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۲۷؛ ابی نعیم، معرفة الاصحاب، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۵۸.</ref> گفته شده نسل حارثة بن نعمان ادامه داشته<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۳۷۲.</ref> و از جمله نوادگان او محمد بن عبد الرحمن بن عبدالله بن حارثه و معروف به ابوالرجال است.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۴۰۲.</ref>


== پایان عمر ==
=== نابیناشدن در اواخر عمر ===
حارثه در پایان عمر نابینا شد، از محل [[نماز]] و مکان خود تا در منزل طنابی بسته و یک ظرف خرما در کنار خود می‌گذاشت، هر موقع فقیری به در منزل او می‌آمد به کمک طناب، خود را به در می‌رسانید تا خرما را به فقیر بدهد. اهل منزل می‌گفتند چرا خود را به زحمت می‌اندازی ما تو را کمک می‌کنیم، در پاسخ می‌گفت از پیامبر(ص) شنیدم که می‌فرمود: با دست خود به فقیر چیزی دادن انسان را از مُردن بد نگه می‌دارد.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۳۷۲.</ref>
حارثه در پایان عمر نابینا شد، از محل [[نماز]] و مکان خود تا در منزل طنابی بسته و یک ظرف خرما در کنار خود می‌گذاشت، هر موقع فقیری به در منزل او می‌آمد به کمک طناب، خود را به در می‌رسانید تا خرما را به فقیر بدهد. اهل منزل می‌گفتند چرا خود را به زحمت می‌اندازی ما تو را کمک می‌کنیم، در پاسخ می‌گفت از پیامبر(ص) شنیدم که می‌فرمود: با دست خود به فقیر چیزی دادن انسان را از مُردن بد نگه می‌دارد.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۳۷۲.</ref>


محمد بن حبان، محدث و مورخ اهل‌سنت، براساس روایتی گفته است که او در جنگ بدر کشته شده است.<ref>ابن حبان، الثقات، ۱۳۹۳ق، ج۳، ص۷۹.</ref> اما برخی این گفته او را به دلیل حضور حارثه در جنگ‌های دیگر در کنار پیامبر(ص) رد کرده‌اند.<ref>ابن بلبان الفارسی، الإحسان، ۱۴۰۸ق، ج۱۰، ص۵۱۰.</ref>
محمد بن حبان، محدث اهل‌سنت، براساس روایتی گفته است که او در جنگ بدر کشته شده است.<ref>ابن حبان، الثقات، ۱۳۹۳ق، ج۳، ص۷۹.</ref> اما برخی این گفته او را به دلیل حضور حارثه در جنگ‌های دیگر در کنار پیامبر(ص) رد کرده‌اند.<ref>ابن بلبان الفارسی، الإحسان، ۱۴۰۸ق، ج۱۰، ص۵۱۰.</ref>


اکثر مورخان به بیان اینکه حارثة بن نعمان در عصر خلافت معاویه درگذشت است اکتفا کرده‌اند؛<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج‏۸، ص۱۳۲.</ref> اما برخی چون ذهبی، درگذشت او را سال ۵۰ هجری قمری دانسته است.<ref>ذهبی، تاریخ الإسلام، ۲۰۰۳م، ج۲، ص۳۹۶.</ref>
اکثر مورخان به بیان اینکه حارثة بن نعمان در عصر خلافت معاویه درگذشت است اکتفا کرده‌اند؛<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج‏۸، ص۱۳۲.</ref> اما برخی چون ذهبی، درگذشت او را سال ۵۰ق دانسته است.<ref>ذهبی، تاریخ الإسلام، ۲۰۰۳م، ج۲، ص۳۹۶.</ref>


== ماجرای خانه‌های حارث‌ة بن نعمان ==
== حارثه خانه‌هایش را به پیامبر بخشید ==
ابن سعد، مورخ [[قرن سوم هجری قمری]]، آورده است حجره‌های حارثة بن نعمان نزدیک حجره‌های رسول خدا(ص) بود<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج‏۸، ص۱۳۲.</ref> او در مدینه اولین کسی بود که خانه‌هایش را به پیامبر هدیه داده بود.<ref>عبدالغنی، بیوت الصحابه، ۱۴۲۰ق، ص۶۹.</ref> همچنین گفته شده هرگاه رسول خدا(ص) ازدواج تازه‌ای داشت حارثة از حجره‌ای به حجرهٔ دورتری می‌رفت تا اینکه او تمام خانه‌های خود را به پیامبر(ص) بخشید تا با [[همسران پیامبر(ص)|همسرانش]] در آن زندگی کند.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج‏۸، ص۱۳۲؛ عاملی، الصحیح من سیرة الإمام علی(ع)، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۱۳۰.</ref> از جمله نخستین منزل [[ماریه دختر شمعون|ماریه]]، خانه حارثة بن نعمان بود.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج‏۸، ص۱۷۱.</ref> همچنین پیامبر(ص) در مدینه صفیه را در خانه حارثة بن نعمان منزل داد و [[عایشه]] و زنان [[انصار]] به دیدن او به آن خانه می‌رفتند.<ref>الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص ۱۰۰؛ انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۴۴.</ref>
ابن‌سعد، مورخ [[قرن سوم هجری قمری]]، آورده است حجره‌های حارثة بن نعمان نزدیک حجره‌های رسول خدا(ص) بود<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج‏۸، ص۱۳۲.</ref> او در مدینه اولین کسی بود که خانه‌هایش را به پیامبر هدیه داده بود.<ref>عبدالغنی، بیوت الصحابه، ۱۴۲۰ق، ص۶۹.</ref> همچنین گفته شده هرگاه رسول خدا(ص) ازدواج تازه‌ای داشت حارثة از حجره‌ای به حجرهٔ دورتری می‌رفت تا اینکه او تمام خانه‌های خود را به پیامبر(ص) بخشید تا با [[همسران پیامبر(ص)|همسرانش]] در آن زندگی کند.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج‏۸، ص۱۳۲؛ عاملی، الصحیح من سیرة الإمام علی(ع)، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۱۳۰.</ref> از جمله نخستین منزل [[ماریه دختر شمعون|ماریه]]، خانه حارثة بن نعمان بود.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج‏۸، ص۱۷۱.</ref> همچنین پیامبر(ص) در مدینه صفیه را در خانه حارثة بن نعمان منزل داد و [[عایشه]] و زنان [[انصار]] به دیدن او به آن خانه می‌رفتند.<ref>الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص ۱۰۰؛ انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۴۴.</ref>


=== اهدا خانه به پیامبر برای سکونت حضرت علی و فاطمه ===
ابن‌سعد از [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]] نقل کرده که امام علی(ع) پس از [[ازدواج علی(ع) و فاطمه(س)|ازدواج با فاطمه(س)]]، خانه‌ای را که کمی از خانهٔ پیامبر دور بود، آماده کرد. پیامبر(ص) به آن‌ها گفت می‌خواهد دخترش نزدیک خانه خودش ساکن شود. فاطمه(س) از پیامبر(ص) خواست با حارثة بن نعمان صحبت کند تا در خانه او ساکن شوند.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج‏۸، ص۱۳۲.</ref> پیامبر(ص) فرمودند از گفتن این مطلب به او خجالت می‌کشد زیرا حارثه برخی خانه‌هایش را به او بخشیده و به خاطر ما از این حجره به آن حجره منتقل شده است.<ref>ابن‌جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۲۴۶.</ref> حارثه از این موضوع اطلاع یافت و نزد پیامبر آمد، خانه‌اش را به پیامبر(ص) هدیه داد و گفت که پذیرفتن مال او توسط پیامبر(ص)، محبوب‌تر از نپذیرفتن ایشان است.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج‏۸، ص۱۳۲–۱۳۳.</ref> براساس نقل برخی منابع شیعه، علی(ع) و فاطمه(س) پس از ازدواج، به خانه‌ای که حارثه به پیامبر(ص) [[هدیه]] داده بود، رفتند.<ref name=":0">طبرسی، إعلام الوری بأعلام الهدی، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۶۱؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۹، ص۱۱۳.</ref>
ابن‌سعد از [[امام محمد باقر علیه‌السلام|امام باقر(ع)]] نقل کرده که امام علی(ع) پس از [[ازدواج علی(ع) و فاطمه(س)|ازدواج با فاطمه(س)]]، خانه‌ای را که کمی از خانهٔ پیامبر دور بود، آماده کرد. پیامبر(ص) به آن‌ها گفت می‌خواهد دخترش نزدیک خانه خودش ساکن شود. فاطمه(س) از پیامبر(ص) خواست با حارثة بن نعمان صحبت کند تا در خانه او ساکن شوند.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج‏۸، ص۱۳۲.</ref> پیامبر(ص) فرمودند از گفتن این مطلب به او خجالت می‌کشد زیرا حارثه برخی خانه‌هایش را به او بخشیده و به خاطر ما از این حجره به آن حجره منتقل شده است.<ref>ابن‌جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۲۴۶.</ref> حارثه از این موضوع اطلاع یافت و نزد پیامبر آمد، خانه‌اش را به پیامبر(ص) هدیه داد و گفت که پذیرفتن مال او توسط پیامبر(ص)، محبوب‌تر از نپذیرفتن ایشان است.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج‏۸، ص۱۳۲–۱۳۳.</ref> براساس نقل برخی منابع شیعه، علی(ع) و فاطمه(س) پس از ازدواج، به خانه‌ای که حارثه به پیامبر(ص) [[هدیه]] داده بود، رفتند.<ref name=":0">طبرسی، إعلام الوری بأعلام الهدی، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۶۱؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۹، ص۱۱۳.</ref>


اِبن شَبَّه (درگذشت ۲۶۲ق) آورده که خانه حارثة بن نعمان انصاری در مجاورت خانه ابوایوب انصاری قرار داشته و به ملکیت [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] درآمد و خانه مسکونی آن حضرت شد.<ref>اِبن شَبَّه، تاریخ المدینة لابن شبة، ۱۳۹۹ق، ج۱، ص۲۵۹ِ؛ سمهودی، وفاء الوفاء، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۲۴۶.</ref> این خانه در طرح توسعه سال [[سال ۱۳۶۵ هجری شمسی|۱۳۶۵ هجری شمسی]] تخریب شد.<ref>شرّاب، فرهنگ اعلام جغرافیایی، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۱۴۹.</ref>
اِبن‌شَبَّه (درگذشت ۲۶۲ق) آورده که خانه حارثة بن نعمان انصاری در مجاورت خانه ابوایوب انصاری قرار داشته و به ملکیت [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] درآمد و خانه مسکونی آن حضرت شد.<ref>اِبن شَبَّه، تاریخ المدینة لابن شبة، ۱۳۹۹ق، ج۱، ص۲۵۹ِ؛ سمهودی، وفاء الوفاء، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۲۴۶.</ref> این خانه در طرح توسعه سال [[سال ۱۳۶۵ هجری شمسی|۱۳۶۵ش]] تخریب شد.<ref>شرّاب، فرهنگ اعلام جغرافیایی، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۱۴۹.</ref>


== پانویس ==
== پانویس ==

نسخهٔ ‏۱۰ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۸:۰۸

حارثة بن نعمان
مشخصات فردی
کنیهأباعبدالله
محل زندگیمدینه
مهاجر/انصارانصار
نسب/قبیلهخزرج
مشخصات دینی
حضور در جنگ‌هابدر، احد، حنین.
دلیل شهرتصحابی پیامبر(ص)
نقش‌های برجستهاهداء خانه به رسول خدا(ص).


حارثة بن نعمان از صحابه پیامبر(ص) و امام علی(ع) که در جنگ‌های پیامبر(ص)، از جمله بدر و اُحُد، شرکت کرد.

از حارثه روایاتی نقل شده است. وی دو بار جبرئیل را به شکل دحیة بن خلیفه کلبی مشاهده و به او سلام کرد. به گزارش ابن عبدالبر، پیامبر(ص) او را مرد نیکوکاری خوانده و در حق او دعا کرده است.

ابن سعد، مورخ قرن سوم هجری قمری، آورده است که حجره‌های حارثة بن نعمان نزدیک حجره‌های رسول خدا(ص) بود. به همین دلیل، او تمام خانه‌های خود را به پیامبر(ص) هدیه داد تا پیامبر(ص) با همسرانش در آنها زندگی کند. در منابع شیعه آمده که امام علی(ع) و فاطمه(س) بعد از ازدواج به خانه‌ای که حارثه به پیامبر(ص) هدیه داده بود، رفتند.

جایگاه

حارثة بن نعمان را از اصحاب رسول خدا(ص) و امام علی(ع) برشمرده‌اند.[۱] او در رکاب پیامبر(ص) در جنگ‌های بدر،[۲] احد، حنین و سایر جنگ‌های پیامبر(ص) شرکت کرد.[۳] گفته شده او از جمله صد نفر[۴] یا هشتاد نفری بود که در جنگ حنین در یاری و دفاع از پیامبر(ص) استقامت نشان داد و فرار نکرد.[۵] وی بعد از پیامبر(ص) در جنگ‌های دروان خلافت امام علی(ع) در کنار او حضور داشته است.[۶]

در منابع از حارثة بن نعمان به عنوان یکی از «فضلای اصحاب رسول خدا(ص)» یاد شده است.[۷] او از راویان حدیث بوده[۸] که گفته شده روایاتش در جوامع روایی، رجالی و تاریخی مانند مسند احمد، کتاب المغازی، المؤتلف، المُختَلف آمده است.[۹] برخی راویان همچون عبدالله بن عباس، عبدالله بن عامر بن ربیعه و ثعلبة بن ابی‌مالک از طریق او روایاتی از پیامبر(ص) نقل کرده‌اند.[۱۰]

گفته شده حارثة بن نعمان دو بار جبرئیل را به شکل دحیة بن خلیفه کلبی مشاهده و به او سلام کرد؛[۱۱] در کتاب الاستیعاب آمده که حارثه به خاطر کمک و احترام به مادرش به نیکی معروف بود.[۱۲] رسول خدا(ص) در حدیثی فرمود: «من صدای قرائتی را در بهشت شنیدم؛ گفتم: این شخص چه کسی است؟ گفته شد او حارثة بن نعمان است»؛ سپس رسول خدا(ص) فرمود: «این چنین هستند نیکوکاران شما»[۱۳] همچنین پیامبر(ص) در موارد متعددی در حق حارثه به خاطر بخشش خانه‌های خود به پیامبر(ص) و مهاجرین دعا کرد.[۱۴]

زندگی‌نامه

حارثة فرزند نعمان بن نفع یا ابن نقع[۱۵] انصاری خزرجی[۱۶] کنیه‌اش أباعبدالله[۱۷] و از طایفه بنی نجار و در مدینه[۱۸] ساکن بوده است.[۱۹]

برخی مورخان همچون سلیمان بن احمد طبرانی محدث اهل سنت در قرن سوم هجری قمری گفته است وی به خاطر حضور در جنگ بدر، حارثة بن نعمان انصاری بدری نیز به یاد آورده‌اند.[۲۰] گفته شده نسل حارثة بن نعمان ادامه داشته[۲۱] و از جمله نوادگان او محمد بن عبد الرحمن بن عبدالله بن حارثه و معروف به ابوالرجال است.[۲۲]

نابیناشدن در اواخر عمر

حارثه در پایان عمر نابینا شد، از محل نماز و مکان خود تا در منزل طنابی بسته و یک ظرف خرما در کنار خود می‌گذاشت، هر موقع فقیری به در منزل او می‌آمد به کمک طناب، خود را به در می‌رسانید تا خرما را به فقیر بدهد. اهل منزل می‌گفتند چرا خود را به زحمت می‌اندازی ما تو را کمک می‌کنیم، در پاسخ می‌گفت از پیامبر(ص) شنیدم که می‌فرمود: با دست خود به فقیر چیزی دادن انسان را از مُردن بد نگه می‌دارد.[۲۳]

محمد بن حبان، محدث اهل‌سنت، براساس روایتی گفته است که او در جنگ بدر کشته شده است.[۲۴] اما برخی این گفته او را به دلیل حضور حارثه در جنگ‌های دیگر در کنار پیامبر(ص) رد کرده‌اند.[۲۵]

اکثر مورخان به بیان اینکه حارثة بن نعمان در عصر خلافت معاویه درگذشت است اکتفا کرده‌اند؛[۲۶] اما برخی چون ذهبی، درگذشت او را سال ۵۰ق دانسته است.[۲۷]

حارثه خانه‌هایش را به پیامبر بخشید

ابن‌سعد، مورخ قرن سوم هجری قمری، آورده است حجره‌های حارثة بن نعمان نزدیک حجره‌های رسول خدا(ص) بود[۲۸] او در مدینه اولین کسی بود که خانه‌هایش را به پیامبر هدیه داده بود.[۲۹] همچنین گفته شده هرگاه رسول خدا(ص) ازدواج تازه‌ای داشت حارثة از حجره‌ای به حجرهٔ دورتری می‌رفت تا اینکه او تمام خانه‌های خود را به پیامبر(ص) بخشید تا با همسرانش در آن زندگی کند.[۳۰] از جمله نخستین منزل ماریه، خانه حارثة بن نعمان بود.[۳۱] همچنین پیامبر(ص) در مدینه صفیه را در خانه حارثة بن نعمان منزل داد و عایشه و زنان انصار به دیدن او به آن خانه می‌رفتند.[۳۲]

اهدا خانه به پیامبر برای سکونت حضرت علی و فاطمه

ابن‌سعد از امام باقر(ع) نقل کرده که امام علی(ع) پس از ازدواج با فاطمه(س)، خانه‌ای را که کمی از خانهٔ پیامبر دور بود، آماده کرد. پیامبر(ص) به آن‌ها گفت می‌خواهد دخترش نزدیک خانه خودش ساکن شود. فاطمه(س) از پیامبر(ص) خواست با حارثة بن نعمان صحبت کند تا در خانه او ساکن شوند.[۳۳] پیامبر(ص) فرمودند از گفتن این مطلب به او خجالت می‌کشد زیرا حارثه برخی خانه‌هایش را به او بخشیده و به خاطر ما از این حجره به آن حجره منتقل شده است.[۳۴] حارثه از این موضوع اطلاع یافت و نزد پیامبر آمد، خانه‌اش را به پیامبر(ص) هدیه داد و گفت که پذیرفتن مال او توسط پیامبر(ص)، محبوب‌تر از نپذیرفتن ایشان است.[۳۵] براساس نقل برخی منابع شیعه، علی(ع) و فاطمه(س) پس از ازدواج، به خانه‌ای که حارثه به پیامبر(ص) هدیه داده بود، رفتند.[۳۶]

اِبن‌شَبَّه (درگذشت ۲۶۲ق) آورده که خانه حارثة بن نعمان انصاری در مجاورت خانه ابوایوب انصاری قرار داشته و به ملکیت امام صادق(ع) درآمد و خانه مسکونی آن حضرت شد.[۳۷] این خانه در طرح توسعه سال ۱۳۶۵ش تخریب شد.[۳۸]

پانویس

  1. ↑ طوسی، رجال طوسی، ۱۳۸۱ق، ص۱۷.
  2. ↑ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۴.
  3. ↑ ابن‌عبدالبر، الإستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۰۷.
  4. ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج‏۸، ص۱۳۲.
  5. ↑ ابن اثیر، أسد الغابة، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص ۶۵۵.
  6. ↑ طوسی، رجال طوسی، ۱۳۸۱ق، ص۱۷.
  7. ↑ ابن اثیر، أسد الغابة، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص ۶۵۵.
  8. ↑ هیثمی، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۳۱۳–۳۱۴.
  9. ↑ عزیزی و دیگران، الرواة المشترکون بین الشیعة و السنة، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۱۹۱.
  10. ↑ طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۲۷؛ ابی نعیم، معرفة الاصحاب، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۵۸.
  11. ↑ طوسی، رجال طوسی، ۱۳۸۱ق، ص۱۷.
  12. ↑ ابن‌عبدالبر، الإستیعاب، ۱۴۱۲ق ج۱ ص۳۰۷.
  13. ↑ ابن‌عبدالبر، الإستیعاب، ۱۴۱۲ق ج۱ ص۳۰۷.
  14. ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۳۳.
  15. ↑ ابن حبان، الثقات، ۱۳۹۳ق، ج۳، ص۷۹.
  16. ↑ ذهبی، سیر أعلام النبلاء، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۷۸.
  17. ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۳۷۱.
  18. ↑ ابی نعیم، معرفة الاصحاب، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۵۸.
  19. ↑ ابن اثیر، أسد الغابة، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص ۶۵۵.
  20. ↑ طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۲۲۷؛ ابی نعیم، معرفة الاصحاب، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۵۸.
  21. ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۳۷۲.
  22. ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۴۰۲.
  23. ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۳۷۲.
  24. ↑ ابن حبان، الثقات، ۱۳۹۳ق، ج۳، ص۷۹.
  25. ↑ ابن بلبان الفارسی، الإحسان، ۱۴۰۸ق، ج۱۰، ص۵۱۰.
  26. ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج‏۸، ص۱۳۲.
  27. ↑ ذهبی، تاریخ الإسلام، ۲۰۰۳م، ج۲، ص۳۹۶.
  28. ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج‏۸، ص۱۳۲.
  29. ↑ عبدالغنی، بیوت الصحابه، ۱۴۲۰ق، ص۶۹.
  30. ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج‏۸، ص۱۳۲؛ عاملی، الصحیح من سیرة الإمام علی(ع)، ۱۴۳۰ق، ج۳، ص۱۳۰.
  31. ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج‏۸، ص۱۷۱.
  32. ↑ الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص ۱۰۰؛ انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۴۴.
  33. ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج‏۸، ص۱۳۲.
  34. ↑ ابن‌جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۲۴۶.
  35. ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج‏۸، ص۱۳۲–۱۳۳.
  36. ↑ طبرسی، إعلام الوری بأعلام الهدی، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۶۱؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۹، ص۱۱۳.
  37. ↑ اِبن شَبَّه، تاریخ المدینة لابن شبة، ۱۳۹۹ق، ج۱، ص۲۵۹ِ؛ سمهودی، وفاء الوفاء، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۲۴۶.
  38. ↑ شرّاب، فرهنگ اعلام جغرافیایی، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۱۴۹.

منابع

  • ابی نعیم، احمد بن عبدالله، معرفة الاصحابة، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۲ق.
  • ابن اثیر، علی بن محمد، أسد الغابة فی معرفة الصحابة، تحقیق علی محمد معوض، عادل أحمد عبد الموجود، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.
  • ابن حبان، محمد بن حبان، الثقات، تحقیق محمد عبد المعید خان، هند، دائرة المعارف العثمانیة بحیدر آباد الدکن الهند، ۱۳۹۳ق.
  • ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی‏، المنتظم، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
  • ابن‌سعد، محمد بن سعد‏، الطبقات الکبری‏، تحقیق محمدعبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
  • ابن شبه، عمر، تاریخ المدینة لابن شبة، تحقیق فهیم محمد شلتوت، جده، بی‌نا، ۱۳۹۹ق.
  • ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الإستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق علی محمد بجاوی، بیروت، صبح پیروزی، ۱۴۱۲ق.
  • ابن بلبان الفارسی، علاء الدین علی، الإحسان فی تقریب صحیح ابن حبان، تحقیق شعیب أرنؤوط، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۰۸ق.
  • بیهقی، احمد بن حسین، دلائل النبوة و معرفة أحوال صاحب الشریعة، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۰۵ق.
  • بلاذری، احمد بن یحیی، کتاب جمل من أنساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۷ق.
  • ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق بشار عوّاد معروف، بی‌جا، دار الغرب الإسلامی، ۲۰۰۳م.
  • ذهبی، محمد بن احمد، سیرأعلام النبلاء، تحقیق شعیب أرنؤوط، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۱۴ق.
  • سمهودی، أبو الحسن، وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفی، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۹ق.
  • شراب، محمد حسین، فرهنگ اعلام جغرافیایی تاریخی در حدیث و سیره نبوی، ترجمه محمدرضا نعمتی، حمیدرضا شیخی، تهران، مشعر، ۱۳۸۳ش.
  • بلاذری، احمد بن یحیی، کتاب جمل من انساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۷ق.
  • طبرانی، سلیمان بن أحمد، المعجم الکبیر، تحقیق حمدی بن عبد المجید السلفی، قاهره، مکتبة ابن تیمیة، ۱۴۱۵ق.
  • طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری بأعلام الهدی، قم، آل البیت(ع)، ۱۴۱۷ق.
  • عاملی، جعفر مرتضی، الصحیح من سیرة الإمام علی(ع)، بیروت، المرکز الإسلامی للدراسات، ۱۴۳۰ق.
  • عبدالغنی، محمد الیاس، بیوت الصحابة رضی الله عنهم حول المسجد النبوی الشریف، مدینه منوره، بی‌نا، ۱۴۲۰ق.
  • عزیزی، حسین و دیگران، الرواة المشترکون بین الشیعة و السنة، تهران، المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الإسلامیة، ۱۳۸۸ش.
  • مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، چاپ دوم، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
  • واقدی، محمد بن عمر، المغازی، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۰۹ق.
برگرفته از «https://fa.wikishia.net/w/index.php?title=حارثة_بن_نعمان&oldid=1166375»