فزت و رب الکعبه
فُزْتُ وَ رَبِّ الْکَعْبَه سخنی از امام علی(ع) به‌معنای «به پروردگار کعبه سوگند، رستگار شدم.»[۱] که پس از ضربت خوردن در سحر ۱۹ رمضان سال ۴۰ق بر زبان آورده است.
بنا به گزارش ابن‌قتیبه دینوری تاریخ‌نگار قرن سوم هجری قمری، ابن‌ملجم به طرف على(ع) رفت و گفت: حُکم از آن خداست نه از آن تو، سپس با شمشیر ضربهاى بر پیشانى على(ع) زد. على(ع) گفت: «فُزْتُ وَ رَبِّ الْکَعْبَة؛ به خداى کعبه رستگار شدم».[۲] مرتضی مطهری (درگذشت: ۱۳۵۸ش)، این عبارت را شاهدی بر این نکته ذکر می‌کند که از منظر اخلاق فردی، در منطق اسلام شهادت برای شهید موفقیت است نه شکست[۳] ازاین‌رو شهادت، جشن و شادمانی دارد.[۴] در شرح نهج‌البلاغه آیت‌الله مکارم نیز این عبارت شاهدی برای این مسئله ذکر شده که روح علی(ع) با جهان مادی پیوند نداشته بلکه پیوندش با عالم بالا، فرشتگان و خدا بوده است؛ ازاین‌رو امام، ضربه ابن‌ملجم را مقدمه لقای پروردگار می‌دانسته است.[۵]
عالمانی از شیعه مانند سید رضی،[۶] ابن‌شهرآشوب[۷] و از اهل‌سنت مانند ابن‌اثیر[۸] و بلاذُری[۹] این سخن را نقل کرده‌اند. البته تعدادی از منابع متأخر به‌جای عبارت مذکور با تغییری کوچک تعبیر «فزت برب الکعبة» را نقل کرده‌اند.[۱۰]
بنا به نقل ابن‌عبدالبر تاریخ‌نگار قرن پنجم هجری قمری، پیش از امام علی(ع)، حرام بن ملحان در سَرِیه بئر معونه در سال چهارم هجری به هنگام شهادت جمله «فزت و ربّ الکعبة» را بر زبان جاری کرده بود.[۱۱]
به گفته مرتضی مطهری، حافظ شیرازی در شعر زیر به سخنان امام علی(ع) در هنگام ضربت‌خوردن و پس از آن اشاره کرده است:[۱۲]
کتابی با عنوان کلام الامیر امیر الکلام در شرح عبارت «فزت و رب الکعبه» توسط عبدالله اسدی به زبان فارسی نوشته شده است. این کتاب در سال ۱۳۹۵ش در ۱۵۶ صفحه منتشر شد.[۱۴]
پانویس
- ↑ محدثی، فرهنگ غدیر، ۱۳۹۲ش، ص۴۶۵.
- ↑ ابن‌قتیبه، الإمامة و السیاسة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۸۰.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۷۶ش، ج۱۷، ص۵۶۶-۵۶۷.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ج۲۴، ص۴۷۱.
- ↑ مکارم شیرازی، پیام امیرالمؤمنین، ۱۳۸۶ش، ج۵، ص۷۱۷.
- ↑ سید رضی، خصائص الأئمة، ۱۴۰۶ق، ص۶۳.
- ↑ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۱۹.
- ↑ ابن‌اثیر، اسد الغابه، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۶۱۸.
- ↑ بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۴۸۸.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: مازندرانی، شرح الکافی، ۱۳۸۲ش، ج۱۱، ص۲۲۵.
- ↑ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۳۷.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ج۲۴، ص۴۷۱.
- ↑ حافظ، دیوان حافظ، غزلیات، بی‌تا، ص۱۸۳.
- ↑ اسدی، کلام الامیر امیر الکلام، ۱۳۹۵ش، شناسه کتاب.
منابع
- ابن‌اثیر، علی بن محمد، اسدالغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹ق.
- ابن‌شهرآشوب مازندرانی، مناقب آل أبی‌طالب علیهم‌السلام، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
- ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق: علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- ابن‌قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، الامامة و السیاسة، تحقیق: علی شیری، بیروت، دارالأضواء، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
- اسدی، عبدالله، کلام الامیر امیر الکلام؛ شرح جمله (فزت ورب الکعبه)، اردبیل، انتشارات محقق اردبیلی، چاپ اول، ۱۳۹۵ش.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق: سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- حافظ، شمس‌‌الدین محمد، دیوان حافظ، بی‌تا.
- سید رضی، محمد بن حسین، خصائص الأئمة علیهم‌السلام (خصائص أمیر المؤمنین علیه‌السلام)، تصحیح: محمدهادی امینی، مشهد، آستان قدس رضوی، چاپ اول، ۱۴۰۶ق.
- مازندرانی، محمدصالح بن احمد، شرح الکافی، محقق ابوالحسن شعرانى، تهران، المکتبة الاسلامیة، ۱۳۸۲ش.
- محدثی، جواد، فرهنگ غدیر، قم، نشر معروف، ۱۳۹۲ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران، صدرا، ۱۳۷۶ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین(ع)، تهیه و تنظیم جمعی از فضلاء، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ اول، ۱۳۸۶ش.