سید حسن صدر

سید حسن صدر
فقیه و محدث شیعی
اطلاعات فردی
لقب	محدث کاظمینی
تاریخ تولد	جمعه، ۲۹ رمضان سال ۱۲۷۲ق
زادگاه	کاظمین
اطلاعات علمی
استادان	سید محمدحسن شیرازی • ملاحسینقلی همدانی و ...
شاگردان	محمد جواد بلاغی • مرتضی آل یاسین کاظمی و ...
محل تحصیل	کاظمین • حوزه علمیه نجف • حوزه علمیه سامرا
اجازه روایت از	شیخ ملا علی بن خلیل رازی • سید محمدهاشم خوانساری
اجازه روایت به	محمدحسین غروی اصفهانی • سید شرف الدین عاملی • سردار کابلی • آقا بزرگ تهرانی و...
تألیفات	تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام • شرح وسائل الشیعه الی احکام الشریعه • رسالة الشریفه فی الردّ علی فتاوی الوهابین •سبیل الصالحین • سایر آثار ...

برای دیگر کاربردها صدر را ببینید.

سید حسن صدر (۱۲۷۲-۱۳۵۴ق) فقیه، اصولی، محدث و از مراجع تقلید شیعی، مشهور به محدث کاظمینی بود. وی از عالمان دینی بسیاری اجازه روایت دریافت کرد. کتاب تاسیس الشیعه لعلوم الاسلام با موضوع «نقش شیعیان در تاسیس علوم اسلامی» مشهورترین اثر اوست.

زندگی‌

سید حسن صدر جمعه، ۲۹ رمضان سال ۱۲۷۲ق در کاظمین به‌دنیا آمد. پدرش سید هادی صدر از علمای دوران خود بود.^[۱] صدر روز پنج شنبه، ۱۱ ربیع‌الاول ۱۳۵۴ق درگذشت و در یکی از حجره‌های صحن حرم کاظمین در کنار پدرش به‌خاک سپرده شد.^[۲] به مناسبت درگذشت او، از سوی سید ابوالحسن اصفهانی سه روز عزای عمومی اعلام شد.^[۳]

تحصیلات

صدر به سفارش پدر، تحصیل علوم دینی را آغاز کرد؛ تا ۱۵ سالگی صرف، نحو، بیان، معانی و بدیع را فرا گرفت و از ۱۸ سالگی در درس فقه و اصول حاضر شد.^[۴]

اقامت در نجف

سید حسن صدر به امر پدر به نجف اشرف مهاجرت کرد. وی طی مدت هفده سال در حوزه علمیه نجف به فراگیری حکمت، کلام، فقه، اصول و سایر علوم اسلامی پرداخت و در فقه و اصول مجتهد شد.^[۵]

مهاجرت به سامرا

آیت الله سید محمدحسن شیرازی در سال ۱۲۹۱ق از نجف به سامرا هجرت کرد و عده بسیاری از شاگردان او نیز به آن جا مهاجرت کردند. سید حسن صدر در سال ۱۲۹۷ق به سامرا مهاجرت کرد و مدت هفده سال در آنجا اقامت گزید. وی ضمن استفاده از درس آیت الله شیرازی، خود نیز به تدریس پرداخت.^[۶] بیان شیوا و گیرایش توجه همه را به وی جلب کرد. آیت الله شیرازی نیز عنایت خاصی نسبت به وی ابراز می‌داشت. دو سال از درگذشت آیت الله سید محمدحسن شیرازی گذشته بود که در سال (۱۳۱۴ق) سید حسن صدر همراه پسر عمویش، سید اسماعیل صدر به زادگاهش کاظمین بازگشت.^[۷]^[۸]

استادان

از جمله استادان سیدحسن صدر این افرادند:

باقر بن محمدحسن آل یاسین،
عبدالحسین بن نعمة الطریحی،
علامه سید باقر بن الحیدر،
محمد بن الحاج کاظم،
محمدتقی گلپایگانی،
عبدالنبی نوری طبرسی،
ملاحسینقلی همدانی،
میرزا باقر سلماسی،
محمدباقر شکی،
عبدالحسین هندی،
محمدتقی بایکانی،
محمدحسن شیرازی.^[۹]

اجازه روایت

سید حسن صدر از کارشناسان علم حدیث بود و به همین سبب، به محدث کاظمینی مشهور بود. کسانی که وی از آنها حدیث نقل کرده است، دو گروهند:
گروه اول: کسانی که بدون اجازه کتبی از آنان حدیث نقل می‌کرد، که عبارتند از: میرزا حسن شیرازی|میرزا حسن شیرازی (متوفی: ۱۳۱۲ق.) میرزا حبیب الله رشتی (متوفی: ۱۳۱۲ق.)، محمدحسن بن هاشم کاظمی (متوفی: ۱۳۰۸ق.) محمد ایروانی (متوفی: ۱۳۰۶ق.)، محمدحسن آل یاسین کاظمی و سید هادی صدر (متوفی: ۱۳۱۶ق.).^[۱۰]

گروه دوم: عالمانی که به او اجازه کتبی برای نقل حدیث داده‌اند، که عبارتند از: شیخ ملا علی بن خلیل رازی (متوفی: ۱۲۹۷ق) سید مهدی قزوینی حلی، میرزا محمدهاشم بن زین‌العابدین اصفهانی (متوفی: ۱۳۱۸ق).

سید حسن صدر محدث بزرگی بود. او به عده زیادی اجازه کتبی نقل حدیث داده است:

محمدحسین غروی اصفهانی (متوفی: ۱۳۶۱ق)
سردار کابلی (متوفی: ۱۳۷۱ق)
سید شرف الدین عاملی (متوفی: ۱۳۳۷ق)
آقا بزرگ تهرانی (متوفی: ۱۳۸۹ ق)
شیخ عباس قمی (متوفی: ۱۳۵۹ق)
سیدابوالحسن اصفهانی (متوفی ۱۳۶۵ق)
هادی آل کاشف الغطاء،
ابوالحسن نقوی،
سید رضا هندی،
محمد علی اردوبادی نجفی (متوفی: ۱۳۸۰ق)
هادی خراسانی،
آقا رضا اصفهانی (متوفی ۱۳۲۲ق)
سید صدر الدین صدر (متوفی: ۱۳۷۳ق).^[۱۱]

برخی از شاگردان

آثار علمی

۸۲ کتاب از سید حسن صدر به یادگار مانده که مشهورترین آن کتاب تأسیس الشیعة است. او تلاش می‌کند تا در این کتاب به‌صورت مستند، پیشتازی شیعیان را در علوم متعدد اسلامی نسبت به دیگر فرقه‌های اسلامی تبیین کند.^[۱۴] ^[۱۵]

مرجعیت

میرزا محمدحسن شیرازی در سال ۱۳۱۲ق درگذشت. بسیاری از مقلدان شیرازی از سید حسن صدر تقاضا کردند که رساله عملیه خود را منتشر سازد. صدر پیشنهاد آنها را رد کرد و مردم را به آیت الله سید اسماعیل صدر ارجاع داد. سید اسماعیل در سال ۱۳۳۸ق درگذشت. بار دیگر مردم به سید حسن صدر مراجعه کرده و تقاضای خود را تکرار کردند، وی رساله عملیه خود را به نام «رووس المسایل المهمه» منتشر کرد و در ۶۶ سالگی این مسولیت را به عهده گرفت.^[۱۶]

فعالیت‌های فرهنگی

جرجی زیدان، تاریخ نویس معروف (متوفا: ۱۹۱۴م) در کتاب (تاریخ آداب اللغة العربیه) که در چهار جلد منتشر شد، ‌نوشت: «شیعه طایفه‌ای کوچک بود که آثار قابل اعتنایی نداشت و اکنون شیعه‌ای در دنیا وجود ندارد.»

وقتی این خبر به سید حسن صدر رسید، با شیخ آقا بزرگ تهرانی و آیت الله محمدحسین کاشف‌الغطاء هم پیمان شد تا به معرفی شیعه بپردازد. سید حسن صدر درباره فعالیت‌های علمی شیعه و نقش آنان در تأسیس و تکمیل علوم اسلامی تحقیق کرد و کتاب معروف خود را به نام تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام، تألیف کرد، که در سال ۱۳۷۰ ه‍.ق در ۴۴۵ صفحه به چاپ رسید. شیخ آقا بزرگ تهرانی با تألیف الذریعة الی تصانیف الشیعة در ۲۹ جلد به معرفی آثار و تألیفات شیعه در علوم مختلف پرداخت. محمدحسین کاشف الغطاء نیز درکتاب "النقود والردود" یا "المراجعات الریحانیه"نقدی بر تاریخ آداب اللغة العربیه جرجی زیدان نوشت.^[۱۷]

فعالیت‌های فرهنگی وهابیت روز به روز گسترش می‌یافت. سید حسن صدر برای دفع این فتنه، کتابی تحت عنوان «رسالة الشریفه فی الردّ علی فتاوی الوهابیّین» نگاشت.

سید حسن صدر علاقه بسیار شدیدی به خرید و جمع‌آوری کتاب داشت. این علاقه به قدری شدید بود که برای خرید یک کتاب از هزینه‌های ضروری زندگی چشم پوشی می‌کرد. وی کتاب‌های قدیمی و خطی را جمع آروی می‌کرد و اگر کتابی بدون نام مؤلف بود، ‌آن قدر تحقیق و تفحص می‌کرد تا نویسنده را بشناسد. اکنون کتابخانه‌اش شامل بیش از ۱۰۰۰ جلد کتاب نفیس است.

علامه سید شرف الدین می‌گوید:

«من از آیت الله سید حسن صدر شنیدم که وی در ایام جوانی شب‌ها را (معمولا) برای مطالعه بیدار بود و در روز، خواب قبل یا بعد از ظهر را نمی‌شناخته، خودم نیز مشاهده کردم او در سال‌های پیری، شب و روز در کتابخانه‌اش قلم به دست راست و کاغذ در دست چپ، مشغول تحقیق و تألیف بود. به جرأت می‌گویم که آن بزرگوار یک چهارم عمرش را خوابید و باقی عمرش را بیدار بود؛ برعکس عموم مردم که فقط یک چهارم عمرشان را بیدارند.»^[۱۸]

پانویس

↑ سرگذشت خودنوشت، علامه سید حسن صدر، خبرگزاری رسمی حوزه.
↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۳۲۵.
↑ گلشن ابرار، جلد ۳، ۱۳۸۵، ص۶۰۸.
↑ گلشن ابرار، جلد ۳، ۱۳۸۵، ص۶۰۱.
↑ گلشن ابرار، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۶۰۱.
↑ سرگذشت خودنوشت، علامه سید حسن صدر، خبرگزاری رسمی حوزه.
↑ گلشن ابرار، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۶۰۲.
↑ پورتال اهلبیت(ع).
↑ گلشن ابرار، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۶۰۲.
↑ گلشن ابرار، ۱۳۸۵ش، ج۳،ص۶۰۳.
↑ گلشن ابرار، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۶۰۳.
↑ آیت‌الله سید حسن صدر، سایت اندیشه قم.
↑ رحمان‌ستایش، مقاله معرفی کتاب «الفوائد الرجالیه».
↑ گلشن ابرار، جلد ۳، ۱۳۸۵، ص۶۰۵.
↑ سرگذشت خودنوشت، علامه سید حسن صدر، خبرگزاری رسمی حوزه.
↑ گلشن ابرار، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۶۰۴.
↑ پورتال اهلبیت(ع).
↑ گلشن ابرار، ۱۳۸۵، ج۳، ص۶۰۴و ۶۰۵.

منابع

امین، محسن، اعیان الشیعه، محقق حسن امین، بیروت، دارالتعارف، لبنان، ۱۴۰۳ق.
گلشن ابرار، جلد۳، قم، انتشارات المهدی، ۱۳۸۵.
سرگذشت خودنوشت، علامه سید حسن صدر، خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ انتشار: ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۴ش.
پورتال اهلبیت(ع).
آیت‌الله سید حسن صدر، سایت اندیشه قم.

[1] سرگذشت خودنوشت، علامه سید حسن صدر، خبرگزاری رسمی حوزه.

[2] امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۵، ص۳۲۵.

[3] گلشن ابرار، جلد ۳، ۱۳۸۵، ص۶۰۸.

[4] گلشن ابرار، جلد ۳، ۱۳۸۵، ص۶۰۱.

[5] گلشن ابرار، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۶۰۱.

[6] سرگذشت خودنوشت، علامه سید حسن صدر، خبرگزاری رسمی حوزه.

[7] گلشن ابرار، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۶۰۲.

[8] پورتال اهلبیت(ع).

[9] گلشن ابرار، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۶۰۲.

[10] گلشن ابرار، ۱۳۸۵ش، ج۳،ص۶۰۳.

[11] گلشن ابرار، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۶۰۳.

[12] آیت‌الله سید حسن صدر، سایت اندیشه قم.

[13] رحمان‌ستایش، مقاله معرفی کتاب «الفوائد الرجالیه».

[14] گلشن ابرار، جلد ۳، ۱۳۸۵، ص۶۰۵.

[15] سرگذشت خودنوشت، علامه سید حسن صدر، خبرگزاری رسمی حوزه.

[16] گلشن ابرار، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۶۰۴.

[17] پورتال اهلبیت(ع).

[18] گلشن ابرار، ۱۳۸۵، ج۳، ص۶۰۴و ۶۰۵.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

ن ب و تراجم‌نگاران شیعه (با سال وفات آنان)
قرن ۱۱ق	سید نورالله حسینی شوشتری (۱۰۱۹ق)
قرن ۱۲ق	شیخ حر عاملی (۱۱۰۴ق) • سید علی‌خان مدنی (۱۱۲۰ق) • میرزا عبدالله افندی (۱۱۳۰ق) • شیخ عبدالنبی قزوینی (۱۱۹۷ق)
قرن ۱۴ق	محمد بن سلیمان تنکابنی (۱۳۰۲ق) • اعتماد السلطنه (۱۳۱۳ق) • سید محمدباقر خوانساری (۱۳۱۳ق) • عبدالکریم گزی (۱۳۳۹ق) • شیخ علی بلادی بحرانی (۱۳۴۰ق) • سید حسن صدر (۱۳۵۴ق) • شیخ عباس قمی (۱۳۵۹ق) • محمد حرزالدین (۱۳۶۵ق) • سید محسن امین (۱۳۷۱ق) • محمدعلی مدرس تبریزی (۱۳۷۳ق) • آقابزرگ تهرانی (۱۳۸۹ق) • علامه امینی (۱۳۹۰ق) • محمدعلی معلم حبیب‌آبادی (۱۳۹۶ق)
قرن ۱۵ق	ذبیح‌الله محلاتی (۱۴۰۶ق) • محمدهادی امینی نجفی (۱۴۱۲ق) • سید عبدالعزیز طباطبایی یزدی (۱۴۱۶ق) • محمد شریف‌رازی (۱۴۲۱ق) • سید حسن امین (۱۴۲۳ق) • علی دوانی (۱۴۲۷ق) • سید محمدعلی روضاتی (۱۴۳۳ق) • محمدرضا حکیمی (۱۴۰۰ش) • محمدتقی انصاریان (۱۴۰۱ش) • جعفر سبحانی • سید محمدمهدی خرسان • سید احمد حسینی اشکوری
کتاب‌های تراجم‌نگاری شیعه / رجالیان شیعه

ن ب و فقیهان شیعه (قرن ۱۴ قمری) بر اساس سال درگذشت
ساکن ایران	احمد خوئینی(۱۳۰۷ق) • سید محمدباقر خوانساری(۱۳۱۳ق) • سید علی‌اصغر جاپلقی(۱۳۱۳ق) • محمدباقر فشارکی(۱۳۱۴ق) • سید محمد فشارکی(١٣١۶ق) • محمد اشرفی مازندرانی (حجت اشرفی)(۱۳۱۵ق) • ابوالفضل تهرانی(۱۳۱۷ق) • سید محمدهاشم خوانساری(۱۳۱۸ق) • علی شریعتمدار استرآبادی(۱۳۱۸ق) • محمدحسن آشتیانی(۱۳۱۹ق) • سید محمدمهدی خوانساری(۱۳۲۴ق) • حبیب‌الله خویی(۱۳۲۴ق) • حسنعلی تهرانی(۱۳۲۵ق) • شیخ فضل‌الله نوری(۱۳۲۷ق) • حبیب خراسانی(۱۳۲۷ق) • ملا قربانعلی زنجانی(۱۳۲۸ق) • محمدشفیع بوشهری(۱۳۲۹ق) • محمدتقی آقانجفی اصفهانی(۱۳۳۲ق) • حبیب‌الله شریف کاشانی(۱۳۴۰ق) • محمد ارباب قمی(۱۳۴۱ق) • سید محمدباقر درچه‌ای(۱۳۴۲ق) • جواد ملکی تبریزی(۱۳۴۳ق) • نورالله نجفی اصفهانی(۱۳۴۶ق) • صادق آقا تبریزی(۱۳۵۱ق) • محمدباقر آیتی(۱۳۵۲ق) • سید ابوالقاسم دهکردی(۱۳۵۳ق) • عبدالکریم حائری یزدی(۱۳۵۵ق) • سید ابوالحسن انگجی تبریزی(۱۳۵۷ق) • سید حسن مدرس(۱۳۵۷ق) • ابوعبدالله زنجانی(۱۳۶۰ق) • محمدرضا مسجدشاهی(۱۳٦٢ق) • آقا نجفی قوچانی(۱۳۶۳ق) • یحیی خویی(۱۳۶۴ق) • مهدی اصفهانی(۱۳۶۵ق) • میرزا محمد فیض قمی (۱۳۷۰ق) • سید محمدتقی خوانساری(۱۳۷۱ق) • عبدالکریم خوئینی زنجانی(۱۳۷۱ق) • سید محمد حجت کوه‌کمری(۱۳۷۲ق) • مهدی آشتیانی(۱۳۷۲ق) • سید صدرالدین صدر(۱۳۷۳ق) • محمدجواد انصاری همدانی(۱۳۷۹ق) • سید علی یثربی کاشانی (۱۳۷۹ق) • سید حسین طباطبایی بروجردی(۱۳۸۰ق) • فاضل تونی(۱۳۸۰ق) • سید ابوالقاسم کاشانی(١٣٨١ق) • هاشم قزوینی (۱۳۸۱ق) • سید محمد بهبهانی(۱۳۸۳ق) • میرزا حسین فقیه سبزواری(۱۳۸۶ق) • مجتبی قزوینی(۱۳۸۶ق) • سید محمد محقق داماد(۱۳۸۸ق) • محمدتقی آملی(۱۳۹۱ق) • محمدصالح حائری مازندرانی(۱۳۹۱ق) • محمد کوهستانی مازندرانی (۱۳۹۲ق) • سید احمد شبیری زنجانی(۱۳۹۳ق) • ابوالحسن شعرانی(۱۳۹۳ق) • سید ابوالحسن رفیعی قزوینی(۱۳۹۵ق) • سید محمدهادی میلانی(۱۳۹۵ق) • میرزا احمد آشتیانی(۱۳۹۵ق) • رحیم ارباب(۱۳۹۶ق) • علی معصومی همدانی(۱۳۹۸ق) • عبدالرحیم ربانی شیرازی(۱۴۰۱ق) • سید محمدحسین طباطبائی(۱۴۰۲ق) • سید عبدالحسین دستغیب(۱۴۰۲ق) • سید اسدالله مدنی(۱۴۰۲ق) • محمد صدوقی(۱۴۰۲ق) • عطاءالله اشرفی اصفهانی(۱۴۰۲ق) • سیده نصرت امین(۱۴۰۳ق) • سید محمدکاظم شریعتمداری(۱۴۰۶ق) • محمدباقر اصطهباناتی (۱۳۲۶ق) • سید یونس موسوی اردبیلی (۱۳۷۷ق)
ساکن عراق	زین‌العابدین مازندرانی(۱۳۰۹ق) • حسین‌قلی همدانی(۱۳۱۱ق) • سیدمحمدحسن شیرازی (میرزای شیرازی)(۱۳۱۲ق) • سیدمحمدحسین شهرستانی (شهرستانی ثانی)(۱۳۱۵ق) • محمدحسن مامقانی(۱۳۲۰ق) • محمدهادی تهرانی(۱۳۲۱ق) • محمدطه نجف(۱۳۲۳ق) • حسین خلیلی تهرانی(۱۳۲۶ق) • محمدکاظم خراسانی (آخوند خراسانی)(۱۳۲۹ق) • عبدالله مازندرانی(۱۳۳۰ق) • سید محمدسعید حبوبی (حَبّوبی کبیر)(۱۳۳۳ق) • سید اسماعیل صدر(۱۳۳۸ق) • سید علی داماد(۱۳۳۶ق) • سید محمدکاظم طباطبایی(۱۳۳۷ق) • محمدتقی شیرازی (میرزای دوم)(۱۳۳۸ق) • فتح‌الله غروی اصفهانی (شیخ الشریعة)(۱۳۳۹ق) • مهدی خالصی(۱۳۴۳ق) • ابوتراب خوانساری(۱۳۴۶ق) • شعبان گیلانی(۱۳۴۸ق) • سید حسن صدر(۱۳۵۴ق) • محمدحسین نائینی(۱۳۵۵ق) • ابوالحسن مشکینی(۱۳۵۸ق) • محمدحسین غروی اصفهانی(۱۳۶۱ق) • آقا ضیاء عراقی(۱۳۶۱ق) • سید ابوالحسن اصفهانی(۱۳۶۵ق) • محمد حرزالدین(۱۳۶۵ق) • سید علی قاضی طباطبایی(۱۳۶۶ق) • محمدحسین کاشف‌الغطاء(۱۳۷۳ق) • سید حسین آل‌علی شاهرودی(۱۳۷۳ق) • محمدحسن مظفر(۱۳۷۵ق) • سید عبدالحسین شرف‌الدین(۱۳۷۷ق) • سید جمال‌الدین گلپایگانی(۱۳۷۷ق) • محمدعلی غروی اردوبادی(۱۳۸۰ق) •سیدمحمدحسن حائری(۱۳۸۰ق) • سید عبدالهادی شیرازی(۱۳۸۲ق) • محمدرضا مظفر(۱۳۸۳ق) • محمد خالصی‌زاده(۱۳۸۳ق) • آقابزرگ تهرانی (۱۳۸۹ق) • عبدالحسین امینی(۱۳۹۰ق) • سید محسن حکیم (۱۳۹۰ق) • سید محمود حسینی شاهرودی(۱۳۹۴ق) • حسین حلی(۱۳۹۴ق) • سید حسن موسوی بجنوردی(۱۳۹۶ق) • سید مصطفی خمینی(۱۳۹۷ق) • سید محمدباقر صدر(۱۴۰۰ق)
ساکن هند	سیدعلی‌محمد نقوی (تاج‌العلماء)(۱۳۱۲ق)
ساکن عربستان	علی بن حسنعلی خنیزی(۱۳۶۲ق) • علی بن حسن خنیزی(۱۳۶۳ق)
ساکن سوریه	سید محسن امین(۱۳۷۱ق)
ساکن افغانستان	سید محمدسرور واعظ بهسودی(۱۳۹۸ق)
مراجع تقلید شیعه / رجالیان شیعه / متکلمان شیعه / مفسران شیعه / فقیهان شیعه