حذیفة بن یمان

حذیفة بن یمان

مشخصات فردی
نام کامل	حُذَیفة بن یمان
کنیه	ابوعبدالله
نسب/قبیله	قبیله عَبْس در یمن
درگذشت	در سال ۳۷ق، مدائن
مدفن	مدائن
مشخصات دینی
زمان اسلام آوردن	جزو نخستین اسلامآورندگان
حضور در جنگ‌ها	حضور در غزوات پیامبر (ص) غیر از بدر، جنگ نهاوند
نقش‌های برجسته	صحابه، راوی، صاحب سِرّ پیامبر (ص)، یکی از ارکان اربعه شیعه و اصحاب امام علی (ع)، فرمانده سپاه در جنگ نهاوند، والی مدائن
دیگر فعالیت‌ها	پیشنهاد تدوین قرآن واحد به عثمان

حُذَیفة بن یمان، صحابه و صاحب سرّ پیامبر اکرم(ص) و از نخستین اسلام‌آورندگان که در بسیاری از جنگ‌های صدر اسلام پیامبر(ص) را همراهی کرد. وی از اصحاب و شیعیان خاص حضرت علی(ع) بود. در برخی از روایات به عنوان یکی از ارکان اربعه شیعه صحابی امام علی (ع) از او یاد شده است.

از حذیفه روایاتی در‌ شأن و منزلت امام علی(ع) و اهل‌بیت(ع) نقل کرده‌اند. وی در فتوحات دوره خلفا از جمله جنگ نهاوند شرکت کرد. او از راویان حدیث غدیر است.

نسب

ابو عبد الله حُذَیفة فرزند حِسْل یا حُسَیل ملقب به یمان از قبیله بنی عَبْس یمن است. یمان پیش از ظهور اسلام به مدینه رفت و با خاندان عبدالاشهل، از شاخه اوس، هم‌پیمان شد و با رباب دختر کعب ازدواج کرد. او سه پسر دیگر داشت: سعد٬ صفوان که در جنگ احد حاضر بود و مُدْلج. و نیز دخترانی به نام‌های لیلی، سلمه که در جنگ احد توسط ابوسفیان به شهادت رسید و فاطمه که از پیامبر نقل حدیث کرده است٬ داشت. حسیل در جنگ احد حضور داشت و در آنجا به شهادت رسید. برخی می‌گویند یکی از مسلمانان او را به اشتباه کشت.

حذیفه در زمان پیامبر(ص)

• حذیفه از نخستین اسلام‌آورندگان بود، و بعد از پیامبر(ص) به مدینه هجرت کرد. وی از سویی جزو مهاجران بود و از طرفی چون با یکی از طوایف مدینه هم‌پیمان بود، جزو انصار محسوب می‌شد. رسول خدا(ص)، حذیفه را دراین‌باره مخیر کرد و او انتساب به انصار را برگزید و پیامبر(ص) نیز آن را تأیید کرد. و بعد از میان مهاجران عمار به عنوان برادر وی انتخاب گردید.

• با این که اسلام آورده بود٬ مشرکین مانع شدند در جنگ بدر حضور یابد؛ اما در جنگ احد به همراه پدر خود حضور یافت. حذیفه برای قاتلان پدرش آمرزش خواست و چون رسول خدا(ص) خواست خون‌بهای او را از بیت المال بپردازد، حذیفه آنان را بخشید.

• حذیفه در جنگ خندق، از طرف پیامبر(ص) مأموریت یافت از درون اردوگاه دشمن خبر کسب کند که با موفقیت این کار را انجام داد. وی در غزوات دیگرِ چون احد نیز همراه رسول خدا(ص) بود.

• پیامبر اخبار بسیاری از حوادث و فتنه‌های آینده را با او در میان گذاشته بود و از باطن بسیاری افراد به او خبر داده و برخی منافقان را به او شناسانده بود، او گفته است: پیامبر حوادث آینده تا قیامت را بر من بازگو کرده است.

نقل شده است رسول خدا(ص) به هنگام بازگشت از تبوک، نام تک‌تک منافقانی را که قصد رم‌دادن مرکب وی را داشتند، به او فرمود.به همین دلیل شرح‌حال‌نگاران از وی با عنوان صاحب سرّ (رازدار) رسول خدا(ص) یاد کرده‌اند، رسول اکرم(ص) درباره حذیفه و امام علی(ع) فرمود: «آنان بهتر از همه مردم، منافقان را می‌شناسند.»

• حذیفه از پیامبر روایات متعددی نقل کرده است و افراد بسیاری از او نقل روایت کرده‌اند. او به پرهیزکاری، دنیاگریزی و دوری از ثروت‌اندوزی معروف بود.

حذیفه در دوران خلفا

عمر وی را در جنگ نهاوند، جانشین فرمانده سپاه نمود و او پس از کشته شدنِ نعمان‌ بن مقرن، فرماندهی سپاه را برعهده گرفت و نهاوند را گشود. سپس دینور٬ ری و همدان را نیز فتح کرد.

او در خلافت عمر، والی مدائن شد که در زمان عثمان نیز همانجا بود و در زمان خلافت امام علی(ع) رحلت کرد.

پیشنهاد تدوین قرآن واحد

حذیفه در دوره عثمان در خاک‌سپاری ابوذر شرکت کرد نقل شده او پس از آگاهی از اختلاف مصاحف، تدوین قرآن واحد را به عثمان پیشنهاد داد.

حذیفه در زمان امام علی(ع)

وی در میان اصحاب حضرت علی(ع)، یکی از ارکان چهارگانه یاد شده است. در خبری، حذیفه را در زمره هفت‌تنی دانسته که به‌سبب ایشان، عنایت‌های خدا بر مردم ارزانی می‌شده است و همانها با وصیت خود فاطمه زهرا(س) در نماز بر پیکر و خاک‌سپاری او حضور داشته‌اند.

هنگامی که حرکت علی(ع) برای شرکت در جنگ جمل به منطقه ذوقار به گوش حذیفه رسید، به یاران خود گفت: خود را به امیرالمؤمنین(ع) و وصی سید المرسلین برسانید که حق در یاری دادن اوست.

از او روایاتی در‌ شأن و منزلت امام علی(ع) و اهل‌بیت(ع) رسول خدا(ص) نقل شده است.

حذیفه در روایتی، تصریح پیامبر(ص) بر امامان دوازده‌گانه پس از خود را نقل کرده است.

رحلت

حذیفه در سال ۳۶ در مدائن درگذشت. اما برخی گزارش ها در مورد رسیدن خبر شهادت عمار به او٬ حکایت از زنده بودن وی در ماه صفر سال ۳۷ دارد.

نقل حدیث غدیر

مقالهٔ اصلی: حدیث غدیر

حذیفه بن یمان از راویان حدیث غدیر از رسول اکرم(ص) است. علامه امینی نام و مشخصات ۱۱۰ صحابی راوی حدیث غدیر را مشخص کرده که یکی از آنان، حذیفه است.

امام زمان در پیش گویی حذیفه

ابن خلدون به نقل از سنن ابو داود آورده است که اسامه بن زید از ابن لقیطه و او از پدرش نقل می‌کند که حذیفه بن یمان گفت: به خدا سوگند نمی‌دانم آيا يارانم فراموش كرده‏‌اند يا خود را به فراموشى می‌زنند؟ به خداى سوگند پيامبر(ص) نام هيچ امیر گروهى را فرونگذاشت تا آن امیری که هنگام انقضاى دنيا می‌آید و همراهان او به سيصد و بيشتر می‌رسند٬ جز اينكه نام خود و نام پدر و قبيله‏‌اش را به ما باز گفت.

حسن و حسین دو سرور جوانان بهشت

حذیفه نقل کرده است روزی از پشت سر پیامبر می‌رفتم که حالتی خاص به او روی داد. لحظاتی بعد از من پرسد آیا متوجه حال من شدی؟ عرض کردم بلی. فرمود: فرشته ای از خداوند اذن خواسته نزد من آمد تا برایم سلام کند و بشارتم دهد که حسن و حسین دو سرور جوانان بهشت هستند و فاطمه سیده اهل جنت است.

فرزندان

• سعد؛ او به توصیه پدر با علی(ع) بیعت کرد و در رکاب آن حضرت در جنگ صفّین به شهادت رسید. برخی نیز گفته‌اند او در مدائن بود که سلیمان بن صرد بدو نامه نوشت و خواست به آنها ملحق شود. سعد پذیرفت لیکن قبل از آن که با یارانش به آنها برسد٬ شکست خورده بودند لذا سعد از میانه راه بازگشت. بعدها مختار او را والی حُلوان نمود و به جنگ اکراد و ایمن ساختن راه‌ها فرستاد.
• صفوان؛ او نیز در سپاه حضرت علی(ع) در جنگ صفّین بود و به شهادت رسید.

خبری که از پیش‌گویی سلمان فارسی در مورد شهادت فرزند حذیفه نقل شده است٬ این گزراش‌ها را تایید می‌کند.

برخی به جای صفوان٬ از عمران نام برده‌اند که از تابعان بود و از یاران مختار. بعد از مختار٬ مصعب او را کشت.

فرزندزادگان حذیفه تا قرن سوم هجری قمری در مدائن برجای بودند.

گزارشی از کشف جنازه سالم وی

هادی الجبوری تولیت مقبره سلمان فارسی در مصاحبه‌ای چنین می‌گوید: «حذیفه ابتدا در فاصله دو کیلومتری سلمان و در کنار رودخانه دجله دفن شده بود. در سال ۱۹۳۱ میلادی آب رودخانه دجله به قبر وی نزدیک شد، به همین دلیل آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی دستور دادند که جسد وی منتقل شود. هنگامی که قبر باز شد مشاهد گردید که جسد وی پس از سیزده قرن هم‌چنان سالم است.»

پیوند به بیرون

• منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام
• دایره المعارف بزرگ اسلامی