آب چشمه
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
|---|
 |
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
آب چشمه، آبی است که از زمین به طور طبیعی می‌جوشد و محل جوشش آن را چشمه می‌گویند. احکام چشمه و آب جاری، در موضوعات مرتبط با طهارت، صلاة و احیاء موات، در کتاب‌های فقهی آمده است. به طوریکه آب چشمه در صورت راکد یا جاری بودن اگر نجاستی با آن برخورد کند و رنگ، مزه و بوی آن تغییر کند نجس می‌باشد. آب چشمه هر چند جاری نباشد ولی اگر مدام در حال جوشش باشد، در حکم جاری می‌باشد و اگر از جوشش به سبب یخ زدن متوقف شود، از حکم جاری بودن ساقط می‌شود. دین اسلام برای احداث چشمه حریمی را در نظر گرفته است که احداث آن در غیر حریم را، جایز نمی‌داند به طوریکه اگر شخصی در این حریم چشمه‌ای احداث کند، مالک آن می‌شود و تصرف غیر در آن جایز نمی‌باشد.
احکام آب چشمه
- آب چشمه‌ای که جریان دارد، آب جاری به شمار می‌رود و احکام خاص آن را دارد. درباره الحاق یا عدم الحاق آب چشمه به آب جاری در حالتی که به دلیل کم بودن جریان ندارد، اختلاف است. قول مشهور، این است که آب چشمه اگر به اندازه‌ای کم باشد که جریان نداشته باشد، احکام آب جاری را ندارد.[۱]
- اگر نجاستی به آب جاری برسد، مقداری از آن که بو یا رنگ یا مزه‌اش به واسطه نجاست تغییر کرده، نجس است و طرفی که متصل به چشمه است اگر چه کمتر از کر باشد پاک است. آب‌های دیگر نهر اگر به‌اندازه کر باشد یا به واسطه آبی که تغییر نکرده به آب طرف چشمه متصل باشد، پاک و گرنه نجس است.
- آب چشمه‌ای که جاری نیست ولی طوری است که اگر از آن بردارند باز می‌جوشد، حکم آب جاری دارد. یعنی اگر نجاست به آن برسد، تا وقتی بو یا رنگ یا مزه آن به واسطه نجاست تغییر نکرده، پاک است.
- چشمه‌ای که مثلا در زمستان می‌جوشد و در تابستان از جوشش می‌افتد فقط وقتی که می‌جوشد، حکم آب جاری دارد.[۲]
احکام چشمه
- استشفا (شفا خواستن و طلب شفا کردن) از چشمه‌های آب گرم، مکروه است. برخی، وضو یا غسل با آن، و برخی دیگر هر نوع استفاده از چنین آب‌هایی را مکروه دانسته‌اند.[۳] در مقابل، بسیاری کراهت را به استفاده از آن به قصد درمان اختصاص داده‌اند.[۴]
- از موارد مشروعیت نماز استسقا، هنگام خشک یا کم شدن آب چشمه‌هاست.[۵]
- چشمه‌ای که ملک کسی نیست از مشترکات است و همگان در استفاده از آن یکسانند و اگر کسی به قصد تملّک، آب آن را حیازت کند (مثلا با ظرفی از آن آب بردارد) مالک آب می‌شود.[۶] اگر کسی چشمه‌ای احداث کند، مالک آن می‌شود و کسی بدون اجازه، حق تصرف در آن ندارد.[۷]
- چشمه احداث شده در زمین موات دارای حریم است. چشمه دو حریم دارد:
- محدوده‌ای از اطراف چشمه که در برداشتن آب و اصلاح و تمیز کردن (ریختن گل و خاک چشمه) به طور عادت مورد نیاز است. در این محدوده کسی بدون اجازه حق تصرف ندارد.[۸]
- محدوده‌ای که در آن، احداث چشمه برای دیگری ممنوع است؛ هر چند دیگر تصرّفات جایز است. حد آن از چهار طرف بنابر مشهور، هزار ذراع در زمین‌های سست و پانصد ذراع در زمین‌های سخت و محکم است.[۹]
پانویس
- ↑ غروی‌تبریزی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۱۲؛حلی، دلیل العروة الوثقی، ۱۳۷۹ق، ج۱، ص۶۵.
- ↑ توضیح المسائل امام خمینی، ۱۳۷۲ش، مسئله ۳۰ تا ۳۳.
- ↑ مقدس اردبیلی، مجمع الفائدة،۱۴۰۳ق، ج۱۱، ص۲۸۸ـ۲۸۹؛ طباطبایی‌کربلایی، ریاض المسائل، ۱۴۱۲ق، ج۱۲، ص۲۴۹؛ شهید ثانی، معالم الدین، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۴۰۲.
- ↑ ابن ادریس، کتاب السرائر، ۱۴۱۰ق، ج ۱، ص ۹۵؛ فاضل هندی، کشف اللثام، ۱۴۱۶ق، ج ۱، ص ۳۸۳؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۳۳۵
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۹ش، ج۱۲، ص۱۵۱ـ۱۵۲.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۹ش، ج۳۸، ص۱۲۳ـ۱۲۴
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۹ش، ج۳۸، ص۱۱۶؛ خویی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۱۶۵.
- ↑ خویی، منهاج الصالحین، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۱۵۳.
- ↑ شهید‌ثانی، الروضة البهیة، ۱۴۱۰ق، ج۷، ص۱۶۲ـ۱۶۳؛ محقق‌سبزواری، کفایة الفقه، مدرسه صدر مهدوی، ج۲، ص۵۵۵.
- ↑ ابن جنید‌اسکافی، فتاوی ابن الجنید، ۱۴۱۶ق، ص۲۲۳؛ علامه حلی، مختلف الشیعة، ۱۴۱۲ق، ج۶، ص۲۰۸.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۳، ص۱۸۰-۱۸۱.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، تهران، دارالکتب الاسلامیه و المکتبه الاسلامیه، ۱۳۶۲ ـ ۱۳۶۹ش.
- غروی تبریزی، علی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی (الطهارة)، تقریر: خوئی، ابوالقاسم، قم، دارالهادی للمطبوعات، ۱۴۱۰ق.
- حلی، حسین، دلیل العروه الوثقی، مطبعة النجف، ۱۳۷۹ق.
- مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفایده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، قم، موسسة النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین، ۱۴۰۳ ۱۴۱۶ق
- طباطبایی کربلایی، علی بن محمد علی، ریاض المسایل فی بیان الاحکام بالدلایل، قم، موسسة النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین، ۱۴۱۲ ۱۴۲۲ق.
- ابن شهید ثانی، حسن بن زین الدین، معالم الدین و ملاذ المجتهدین، قم، موسسة الفقه للطباعة و النشر، ۱۴۱۸ق.
- ابن‌ادریس، محمد بن احمد، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، موسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفه، ۱۴۱۰ق.
- فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام، قم، موسسة النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین، ۱۴۱۶ ۱۴۲۴ق.
- خویی، ابوالقاسم، منهاج الصالحین، قم، نشر مدینة العلم، ۱۴۱۰ق.
- شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، انتشارات داوری، ۱۴۱۰ق.
- محقق سبزواری، محمد باقر بن محمد مومن، کفایه الفقه، اصفهان، مدرسة صدر مهدوی، (طبع حجری).
- ابن‌جنید اسکافی، محمد بن احمد، مجموعه فتاوی ابن جنید، گردآوری: علی‌پناه اشتهاردی، قم، موسسة النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین، ۱۴۱۶ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، موسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفه، ۱۴۱۲ ۱۴۱۹ق.
- امام خمینی، سید‌روح الله. توضیح المسايل، المجموعة فقه الشیعه (فتاوی المراجع)، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۲ش.