سید عزالدین حسینی زنجانی

سید عزالدین حسینی موسوی زنجانی

اطلاعات فردی
تاریخ تولد	۱۳۰۰-۱۳۹۲ هجری شمسی
تاریخ وفات	۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۲ش.
محل دفن	حرم امام رضا(ع)
شهر وفات	مشهد
اطلاعات علمی
استادان	امام خمینی • آیت الله بروجردی • محمد حسین طباطبایی • سید محمود امام جمعه •سید محمد حجت کوه کمره ای • سید صدرالدین صدر • سید احمد خوانساری
شاگردان	سید محمد حسینی
محل تحصیل	زنجان • حوزه علمیه قم • حوزه علمیه نجف
تألیفات	توضیح المسائل • شرح خطبه حضرت زهرا(س) • تفسیر سوره مبارکه حمد • مطارحات حول معیار الشرک فی القرآن • معیار شرک در قرآن • شرح زیارت عاشورا
سایر	تدریس و مرجعیت
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
اجتماعی	امام جمعه زنجان • مدیریت حوزه علمیه زنجان • تأسیس کتابخانه حسینی • ساخت مساجد متعدد در زنجان

سید عزالدین حسینی موسوی زنجانی (۱۳۰۰-۱۳۹۲ش)، مشهور به حاج آقا عزالدین زنجانی مرجع تقلید، فیلسوف، مفسر و مدرس حوزه علمیه مشهد. سید عزالدین حسینی، از خاندان امام جمعه زنجانی بود و در حوزه علمیه زنجان، قم و نجف تحصیل کرد. او از شاگردان امام خمینی و از روحانیان حامی انقلاب اسلامی ایران بود و به همین دلیل بازداشت و تبعید شد. او همچنین از شاگردان نزدیک علامه طباطبائی به شمار می‌رفت. پس از انقلاب اسلامی مدتی امام جمعه زنجان بود و از سال ۱۳۵۹ در مشهد ساکن شد.

شرح خطبه حضرت زهرا (س)، مشهورترین اثر اوست. این روحانی شیعی، در حرم امام رضا(ع) مدفون است.

زندگینامه

سید محمدعزالدین حسینی موسوی در سال ۱۳۰۰ش در زنجان متولد شد. پدرش سید محمود حسینی زنجانی مشهور به امام جمعه، از علمای زنجان بود. این خانواده در سه قرن اخیر همواره مورد احترام و تاثیرگذار در منطقه زنجان بود که در طرد و دفع بابیت از زنجان نقش مهمی داشت. دوران دبستان را از کلاس چهار آغاز کرد. زبان فرانسه را از مهدی خان وزیری یاد گرفت. . بعد از گذراندن دوره مقدمات و سطح در زنجان به قم مهاجرت کرد و در درس اساتید حوزه قم شرکت کرد. مدت کوتاهی به نجف رفت.

سکونت در زنجان

بنا به درخواست پدرش از سال ۱۳۳۴ش در زنجان مستقر شد و در اداره حوزه علمیه و رسیدگی به امور شرعی و اجتماعی به پدرش کمک می‌کرد. از فعالان انقلاب ۵۷ ایران بود و چند بار زندانی و چند سال به مشهد تبعید شد بعد از انقلاب دو سال امام جمعه زنجان بود و در اثر سوءقصد به جان وی زنجان را ترک کرد.

مهاجرت و سکونت در مشهد

وی پس از ترور به مشهد مهاجرت کرد و تا آخر عمر در آنجا ساکن شد. مقلدان وی را بیشتر برخی از مردم و خصوصا بازاریان زنجان تشکیل می‌دادند. در ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۲ش در مشهد درگذشت. سید علی خامنه‌ای رهبر ایران نیز درگذشت او را تسلیت گفت. سید موسی شبیری زنجانی بر پیکر وی نماز اقامه کرد.

تحصیلات

سید عزالدین حسینی مقدمات، سطح و کمی از درس خارج را در زنجان خواند در زنجان به درس پدرش سید محمود حسینی و حسین دین محمدی رفت. سپس به قم مهاجرت کرد. چهارده سال در درس سید محمد حجت کوه کمره‌ای، ده سال درس سید حسین طباطبائی بروجردی، و مدتی نیز در درس سید صدرالدین صدر، سید احمد خوانساری، رضی زنوزی تبریزی شرکت کرد. سید عزالدین حسینی مدت کوتاهی به حوزه نجف رفت و در درس سید عبدالهادی شیرازی، سید ابوالقاسم خویی و سید محسن حکیم حاضر شد.

ارتباط با سید روح الله خمینی

سید عزالدین حسینی از شاگردان اولیه امام خمینی در قم بود و در درس شرح منظومه و اسفار او شرکت می‌کرد. وی به مدت ۵سال از امام خمینی یک دوره اسفار را فرا گرفت، در آن زمان با این که هنوز سید روح الله خمینی درمیان مردم چندان شناخته شده نبود، سید عزالدین از او به «حاج آقا روح الله» نام می‌برد، افکار او رامی ستوده و در ترویج آن می‌کوشید.

ارتباط با سید محمد حسین طباطبایی

سید عزالدین حسینی حکمت متعالیه را در درس امام خمینی، سید محمد حسین طباطبائی و مهدی مازندرانی تحصیل کرد. درس اسفار سید محمد حسین طباطبایی در قم با درخواست سید عزالدین و جمعی از همدوره‌ای‌های او تشکیل شده بود و سید محمد حسین طباطبایی نخستین حواشی خود را بر کتاب اسفار بر چاپ سنگی آن که متعلق به سید عزالدین بود نوشته‌ است. این نسخه در گنجینه مخطوطات بیت حسینی (سید عزالدین حسینی زنجانی) نگهداری می‌شود.

جلسات مباحثات شبانه با حضور سید محمد حسین طباطبایی، که بعدا به جلسات اصول فلسفه و روش رئالیسم منتهی می‌شود، به درخواست او و در منزلش در قم بنا گذاشته شده است. سید محمد حسین طباطبایی تبریزی، در آخرین مصاحبه تلویزیونی و در پاسخ به این سوال که کدام یک از شاگردانتان توانستند رابطه خاص استاد و شاگردی را با شما داشته باشند و به کدام یک در فلسفه اسلامی می‌­شود اعتماد داشت، ابتدا از مرتضی مطهری و سپس از سید عزالدین زنجانی با عنوان «آقای امام زنجانی» و پس از آن از سه نفر دیگر نام برد.

خانواده حسینی و خامنه‌ای

بر اساس مطلبی که سایت آیت‌الله خامنه‌ای منتشر کرده است خانواده عزالدین حسینی با خانواده سید علی خامنه‌ای ارتباط دوستانه‌ای داشتند. سید محمود حسینی زنجانی -پدر سید عزالدین زنجانی- هرگاه به مشهد می‌رفت، با سید جواد خامنه‌ای -پدر سید علی خامنه‌ای- دیدارهای منظمی داشتند. پس از انقلاب هم هرگاه سید علی خامنه‌ای به مشهد می‌رفت، با سید عزالدین زنجانی دیدار می‌کرد. محتوای جلسات قبل از انقلاب اگرچه سیاسی بود، اما بعد از انقلاب اغلب ادبی، عرفانی، تاریخی یا علمی بود. مثلاً درباره‌ی علما، فقها و بزرگان اطلاعاتی رد و بدل می‌شد. بر اساس گزارشی که خبرگزاری رسا منتشر کرده است سید عزالدین زنجانی در جلسه‌ای گفته است باید همه ملت ایران برای داشتن چنین رهبری-سید علی خامنه‌ای- سجده شکر بجا آورند.

تدریس

سید عزالدین دروس حوزوی را در حوزه‌های علمیه قم، زنجان و مشهد تدریس کرد و بیشتر از سی سال در حوزه علمیه مشهد به تدریس خارج فقه و اصول، تفسیر، کلام و عقاید و فلسفه مشغول بود و بسیاری ازفضلای حوزه و دانشگاه از دروس او بهره‌مند بوده‌اند و تعدادی نیز موفق به اخذ درجه اجتهاد از او شدند. از جمله شاگردان وی می‌توان به سید محمد حسینی فرزند وی اشاره کرد که اکنون صاحب رساله و ساکن مشهد است.

مرجعیت

سید عزالدین حسینی در سال ۱۳۵۴ش رساله عملیه خود را با عنوان رساله جامع الاحکام در مشهد منتشر کرد و پس از درگذشت محمدعلی اراکی رساله توضیح المسائل فارسی خود را در سال ۱۳۷۳ش منتشر کرد.

اساتید

اساتید او را این گونه شمرده اند:

• سید رضا جوقینی
• سید عبدالصمد غزالی
• مختار فلسفی
• یحیی مدرسی
• علی رفاه
• سید احمد مجتهدی
• سید مجتبی موسوی (انگورانی)
• سید محمود امام جمعه(پدر)
• حسین دین محمدی
• سید محمد حجت کوه کمره‌ای
• سید حسین طباطبایی بروجردی
• امام خمینی
• سید محمدحسین طباطبایی
• سید صدرالدین صدر
• سید احمد خوانساری
• رضی زنوزی تبریزی
• سید عبدالهادی شیرازی
• سید ابوالقاسم خویی
• سید محسن حکیم

آثار

شرح خطبه حضرت زهرا (س)

برای سید عزالدین حسینی زنجانی آثار زیر را شمرده‌اند:

• راه رستگاری، جستاری در باب اسلام و ایمان
• حکمت فاطمی، تلخیص «شرح خطبه حضرت زهرا(س)»
• منتخب رساله توضیح المسائل
• مناسک حج و عمره مفرده
• شرح خطبه حضرت زهرا(س)
• تفسیر سوره مبارکه حمد
• مطارحات حول معیار الشرک فی القرآن
• رساله جامع الاحکام
• توضیح المسائل
• معیار شرک در قرآن
• شرح زیارت عاشورا

فعالیت‌های سیاسی

سید عزالدین حسینی زنجانی در سال ۱۳۴۲ش با مبارزات سیاسی با امام خمینی همراه شد و به ترویج مرجعیت او پرداخت و دستگیر شد. مدتی در تهران همراه با برخی از جمله مرتضی مطهری، محمدتقی فلسفی، حسین لنکرانی ، سید عبدالکریم هاشمی‌نژاد زندانی شد. از سال ۱۳۵۱ش بخاطر اطلاعیه‌ای که سید عزالدین حسینی و تعدادی از علمای زنجان برای دعوت به مجلس ترحیم سعید محسن داده بودند از طرف ساواک مجبور به اقامت اجباری در مشهد شد. بنا به گفته فرزندش سید محمد حسینی در سال ۱۳۵۰ش به خاطر انتقاد از روحانیانی که به استقبال شاه که از اوپک بازگشته بود رفته بودند، زمینه تبعیدش فراهم شد.

سید عزالدین در مشهد به مناسبت­‌های مختلف اعلامیه می‌­داد و در تظاهرات شرکت می‌کرد. در انقلاب ۱۳۵۷ش ایران نقش فعالی داشت و بخشی از مردم زنجان متاثر از وی بودند.

امامت جمعه زنجان

تصویری از آیت الله زنجانی هنگام سخنرانی در سالهای نخستین پیروزی انقلاب اسلامی ایران

پس از انقلاب ۵۷ ایران، به درخواست امام خمینی به زنجان بازگشت و به امامت جمعه شهر زنجان منصوب شد و مدت دو سال در زنجان فعالیت کرد. سپس به مشهد رفت و فعالیت‌­های علمی را در مشهد ادامه داد.

ترور ناموفق

بازگشت سید عزالدین حسینی در سال ۱۳۵۹ش، در مقام امام جمعه زنجان با مخالفت برخی روحانیون همراه شد. روابط نزدیک زنجانی با مهدی بازرگان، فشار‌ها را بیشتر کرد. سرانجام چند نفر در هنگام وضو گرفتن به او تیراندازی کردند، اما آسیبی به وی نرسید. پس از این رخداد زنجان را ترک کرد و به مشهد مهاجرت کرد. زنجانی بعد‌ها ترورکنندگان خود را بخشید و آنها آزاد شدند.

فعالیت‌های اجتماعی-فرهنگی

سید عزالدین زنجانی در دوران سکونت در زنجان در مسجد جامع زنجان (سید) اقامه نماز و برای مردم سخنرانی می‌کرد و مراسم‌های مذهبی نیز با حضور او انجام می‌شد. بعد از سکونت در مشهد در مسجد امام صادق(ع) این شهر نماز اقامه می‌کرد و جلسه تفسیر قرآن برگزار می‌کرد و به پرسش‌های جوانان پاسخ می‌گفت. در سوابق فعالیت‌های فرهنگی سید عزالدین حسینی مدیریت حوزه علمیه زنجان، تأسیس کتابخانه جامع موسوم به کتابخانه حسینی، ساخت مساجد متعدد در زنجان و روستاهای تابعه نیز دیده می‌شود.

پیوند به بیرون

• دانشنامه جهان اسلام