حج ناتمام امام حسین(ع): تفاوت میان نسخه‌ها
imported>Mgolpayegani جز ←منابع |
imported>Mgolpayegani جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
===دیدگاه اول: عمره تمتع=== | ===دیدگاه اول: عمره تمتع=== | ||
بنابر یک دیدگاه عالمان شیعه، امام حسین(ع) در آغاز قصد حج تمتع داشت؛ ولی مجبور شد آن را ناتمام بگذارد. [[شیخ مفید]] (م ۴۱۳ق) در کتاب [[الارشاد]] می‌نویسد: | بنابر یک دیدگاه عالمان شیعه، امام حسین(ع) در آغاز قصد حج تمتع داشت؛ ولی مجبور شد آن را ناتمام بگذارد. [[شیخ مفید]] (م ۴۱۳ق) در کتاب [[الارشاد]] می‌نویسد: | ||
:::«وقتی [[امام حسین(ع)]] تصمیم گرفت به [[عراق]] برود، [[خانه خدا]] را [[طواف]] و بین [[صفا و مروه]] سعی کرد و از [[احرام|اِحرام]] خود خارج شد و آن را عُمره قرار داد؛ زیرا با دستگیر‌شدن در بین مناسک نمی‌توانست اعمال حج را به پایان برساند؛ چون می‌خواستند او را دستگیر کنند و نزد [[یزید بن معاویه]] ببرند؛ از این روی امام با خانواده خود و [[شیعیان|شیعیانِ]] همراهش از [[مکه]] خارج شدند».<ref>مفید، الارشاد، ج۲، ص۶۶.</ref> | :::«وقتی [[امام حسین(ع)]] تصمیم گرفت به [[عراق]] برود، [[خانه خدا]] را [[طواف]] و بین [[صفا و مروه]] سعی کرد و از [[احرام|اِحرام]] خود خارج شد و آن را عُمره قرار داد؛ زیرا با دستگیر‌شدن در بین مناسک نمی‌توانست اعمال حج را به پایان برساند؛ چون می‌خواستند او را دستگیر کنند و نزد [[یزید بن معاویه]] ببرند؛ از این روی امام با خانواده خود و [[شیعیان|شیعیانِ]] همراهش از [[مکه]] خارج شدند».<ref>مفید، الارشاد، ۱۳۹۹ق، ج۲، ص۶۶.</ref> | ||
[[فتال نیشابوری]] (م۵۰۸ق) در [[روضة الواعظین]]،<ref>ص۱۷۷.</ref> [[شیخ طبرسی]] در [[اعلام الوری]]،<ref>ج۱، ص۴۴۵.</ref> [[سید مرتضی عسکری|سیدمرتضی عسکری]]<ref>ر.ک: ج۳َ ص۵۷.</ref> و برخی [[حدیث|مُحَدّثان]] و مورخان<ref>ر.ک: مجلسی، بحارالانوار، ج۴۵، ص۹۹. بحرانی، کتاب العوالم الامام الحسین (ع)، ص۲۱۳. قندوزی، ینابیع الموده، ج۳، ص۵۹.</ref> با این نظر همراه‌اند. | [[فتال نیشابوری]] (م۵۰۸ق) در [[روضة الواعظین]]،<ref>فتال نیشابوری، روضة الواعظین، منشورات رضی، ص۱۷۷.</ref> [[شیخ طبرسی]] در [[اعلام الوری]]،<ref>طبرسی، إعلام الوری بأعلام الهدی، مؤسسه آل البیت، ج۱، ص۴۴۵.</ref> [[سید مرتضی عسکری|سیدمرتضی عسکری]]<ref>ر.ک: عسکری، معالم المدرستین، بیروت، مؤسسه نعمان، ۱۴۰۱ق، ج۳َ ص۵۷.</ref> و برخی [[حدیث|مُحَدّثان]] و مورخان<ref>ر.ک: مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۹۹. بحرانی، کتاب العوالم الامام الحسین (ع)، مدرسه امام مهدی مطبعة امیر، ص۲۱۳. قندوزی، ینابیع الموده، دار الاسوة للطباعة و النشر، ج۳، ص۵۹.</ref> با این نظر همراه‌اند. | ||
===دیدگاه دوم: عمره مفرده=== | ===دیدگاه دوم: عمره مفرده=== | ||
| خط ۱۶: | خط ۱۶: | ||
===شواهد تاریخی=== | ===شواهد تاریخی=== | ||
۱. [[امام حسین(ع)]] از ابتدا تصمیم داشت از [[مکه]] خارج شود و از [[شهادت]] خود در [[کربلا]] مطلع بود؛ چراکه پیش از حرکت از [[مدینه]] به سوی [[مکه]]، در عالم خواب از [[پیامبر(ص)]] شنیده بود: '''«ای حسین! گویا به همین زودی می‌بینم که در سرزمینی به نام کربلا کشته و ذبح می‌شوی»'''.<ref>صدوق، الامالی، | ۱. [[امام حسین(ع)]] از ابتدا تصمیم داشت از [[مکه]] خارج شود و از [[شهادت]] خود در [[کربلا]] مطلع بود؛ چراکه پیش از حرکت از [[مدینه]] به سوی [[مکه]]، در عالم خواب از [[پیامبر(ص)]] شنیده بود: '''«ای حسین! گویا به همین زودی می‌بینم که در سرزمینی به نام کربلا کشته و ذبح می‌شوی»'''.<ref>صدوق، الامالی، ۱۴۰۴ق،ص۱۵۲؛ شریف قرشی، حیاة الامام الحسین(ع)، ۱۳۳۴ق، ص۲۵۹.</ref> | ||
۲. حرکت امام از مدینه به مکه، در ماه‌های عمره مفرده یعنی ماه‌های [[رجب]] و [[شعبان]] صورت گرفته است، نه در ماه‌های [[حج]] ([[شوال]]، [[ذی القعده]] و [[ذی الحجه]]).<ref>ابومخنف، مقتل الحسین(ع)، ص۶۲ـ۶۸.</ref> | ۲. حرکت امام از مدینه به مکه، در ماه‌های عمره مفرده یعنی ماه‌های [[رجب]] و [[شعبان]] صورت گرفته است، نه در ماه‌های [[حج]] ([[شوال]]، [[ذی القعده]] و [[ذی الحجه]]).<ref>ابومخنف، مقتل الحسین(ع)، ۱۳۹۸ق، ص۶۲ـ۶۸.</ref> | ||
۳. [[امام حسین (ع)]] سه روز قبل از حرکت، با [[ابن عباس]] و [[محمد حنفیه]] و دیگران گفتگوهایی کرد و آنان اصرار می‌کردند امام از رفتن به [[عراق]] منصرف شود.<ref>دینوری، الاخبار الطوال، ص۲۴۳ـ۲۴۵.</ref> امام به ابن عباس گفت: «تصمیم گرفته‌ام در این یکی دو روز به جانب عراق حرکت کنم ان شاء الله».<ref>ابومخنف، مقتل الحسین(ع)، ص۶۴.</ref> همچنین امام در روز هفتم یعنی یک روز قبل از حرکت گفت: «من فردا صبح حرکت خواهم کرد ان شاء الله». از این گفتگو فهمیده می‌شود که امام قصد حج نداشت، بلکه مقدمات سفر به عراق را آماده کرده بود. | ۳. [[امام حسین (ع)]] سه روز قبل از حرکت، با [[ابن عباس]] و [[محمد حنفیه]] و دیگران گفتگوهایی کرد و آنان اصرار می‌کردند امام از رفتن به [[عراق]] منصرف شود.<ref>دینوری، الاخبار الطوال، ۱۳۶۸ق، ص۲۴۳ـ۲۴۵.</ref> امام به ابن عباس گفت: «تصمیم گرفته‌ام در این یکی دو روز به جانب عراق حرکت کنم ان شاء الله».<ref>ابومخنف، مقتل الحسین(ع)، ۱۳۹۸ق، ص۶۴.</ref> همچنین امام در روز هفتم یعنی یک روز قبل از حرکت گفت: «من فردا صبح حرکت خواهم کرد ان شاء الله». از این گفتگو فهمیده می‌شود که امام قصد حج نداشت، بلکه مقدمات سفر به عراق را آماده کرده بود. | ||
۴. با توجه به [[روایت]] [[امام صادق(ع)]] ـ که در شواهد روایی خواهد آمد ـ امام قصد عمره تمتع نکرد؛ زیرا برای این کار باید به یکی از [[میقات|میقات‌های پنج‌گانه]] می‌رفت و [[احرام|اِحرام]] می‌بست نه در اَدنی الحِل<ref>میقات‌های اهل مکه و نیز میقات عمره مفرده که عبارت‌اند از: تنعیم، حدیبیه، جعرانه.</ref>. این مطلب یعنی حضور در مواقیت خمسه که فرسنگ‌ها از مکه فاصله دارد، برای امام نه در تاریخ آمده و نه در [[جوامع حدیثی|جوامع روایی]] ذکره شده است. | ۴. با توجه به [[روایت]] [[امام صادق(ع)]] ـ که در شواهد روایی خواهد آمد ـ امام قصد عمره تمتع نکرد؛ زیرا برای این کار باید به یکی از [[میقات|میقات‌های پنج‌گانه]] می‌رفت و [[احرام|اِحرام]] می‌بست نه در اَدنی الحِل<ref>میقات‌های اهل مکه و نیز میقات عمره مفرده که عبارت‌اند از: تنعیم، حدیبیه، جعرانه.</ref>. این مطلب یعنی حضور در مواقیت خمسه که فرسنگ‌ها از مکه فاصله دارد، برای امام نه در تاریخ آمده و نه در [[جوامع حدیثی|جوامع روایی]] ذکره شده است. | ||
۵. حاجی‌ای را که دشمن یا دیگری از [[حج]] وا داشته مصدود گویند. بنابر [[احکام]] حج، چنین فردی می‌تواند در همان محل ممنوع‌شده یک شتر یا گاو یا گوسفند قربانی کند و بعد از [[تقصیر]] از احرام خارج شود.<ref>ر.ک: خمینی، تحریر الوسیله، ج۱، ص۴۵۸. همو، مناسک حج با حواشی مراجع معاصر، مسائل ۱۳۷۰ و ۱۳۷۲.</ref> اما درباره حج امام(ع) هیچ اشاره‌ای به قربانی‌کردن نشده است تا قرینه‌ای برای مصدودبودن امام باشد. | ۵. حاجی‌ای را که دشمن یا دیگری از [[حج]] وا داشته مصدود گویند. بنابر [[احکام]] حج، چنین فردی می‌تواند در همان محل ممنوع‌شده یک شتر یا گاو یا گوسفند قربانی کند و بعد از [[تقصیر]] از احرام خارج شود.<ref>ر.ک: خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۶۹ق، ج۱، ص۴۵۸. همو، مناسک حج با حواشی مراجع معاصر، ۱۳۸۲ش، مسائل ۱۳۷۰ و ۱۳۷۲.</ref> اما درباره حج امام(ع) هیچ اشاره‌ای به قربانی‌کردن نشده است تا قرینه‌ای برای مصدودبودن امام باشد. | ||
۶. گفتار [[ابومخنف|ابومِخنَف]] که می‌گوید: «حسین بر گِرد [[خانه خدا]] [[طواف]] کرد و بین [[صفا و مروه]] سعی نمود و کمی از موی خود را چید و از عمره خود بیرون آمد. آنگاه به سوی [[کوفه]] روانه شد و ما همراه مردم به [[منا]] رو کردیم».<ref>ابومخنف، مقتل الحسین(ع)، ص۶۶.</ref> در این سخن هیچ اشاره‌ای به این نشده است که امام حج را به عمره مفرده تبدیل کرد. | ۶. گفتار [[ابومخنف|ابومِخنَف]] که می‌گوید: «حسین بر گِرد [[خانه خدا]] [[طواف]] کرد و بین [[صفا و مروه]] سعی نمود و کمی از موی خود را چید و از عمره خود بیرون آمد. آنگاه به سوی [[کوفه]] روانه شد و ما همراه مردم به [[منا]] رو کردیم».<ref>ابومخنف، مقتل الحسین(ع)، ۱۳۹۸ق، ص۶۶.</ref> در این سخن هیچ اشاره‌ای به این نشده است که امام حج را به عمره مفرده تبدیل کرد. | ||
===شواهد روایی=== | ===شواهد روایی=== | ||
۱. [[حدیث صحیح]]<ref>این روایت با دو [[سند حدیث|سند]] آمده است: یکی طریق [[شیخ طوسی]] (در کتاب [[الاستبصار]]، ج۲، ص۳۲۷) است که از این طریق، [[روایت]] صحیح است. طریق دو، طریق [[شیخ کلینی]] (در کتاب [[الکافی]]، ج۴، ص۵۳۵) است که از یک جهت معتبر و از جهت دیگر صحیح است.</ref> ابراهیم بن عمر الیمانی: از [[امام صادق(ع)]] درباره کسی سؤال شد که در ماه‌های [[حج]]، [[عمره مفرده]] به‌جا آورده، سپس به شهر خود بازگشته است. امام فرمود: جایز است... حسین بن علی(ع)، [[روز ترویه]] به سوی [[عراق]] رفت؛ در حالی که به عمره مفرده [[احرام|مُحرِم]] شده بود.<ref> أنه سئل عن رجل خرج فی أشهر الحج معتمراً هم خرج إلی بلاده؟ قال: لابأس وإن حج من عامه ذلک و أفرد الحج فلیس علیه دم، وإن الحسین بن علی (ع) خرج یوم الترویة إلی العراق و کان معتمرا (کلینی، الکافی، ج۴، ص۵۴۵. طوسی، الاستبصار، ج۲، ص۳۲۷).</ref> | ۱. [[حدیث صحیح]]<ref>این روایت با دو [[سند حدیث|سند]] آمده است: یکی طریق [[شیخ طوسی]] (در کتاب [[الاستبصار]]، ج۲، ص۳۲۷) است که از این طریق، [[روایت]] صحیح است. طریق دو، طریق [[شیخ کلینی]] (در کتاب [[الکافی]]، ج۴، ص۵۳۵) است که از یک جهت معتبر و از جهت دیگر صحیح است.</ref> ابراهیم بن عمر الیمانی: از [[امام صادق(ع)]] درباره کسی سؤال شد که در ماه‌های [[حج]]، [[عمره مفرده]] به‌جا آورده، سپس به شهر خود بازگشته است. امام فرمود: جایز است... حسین بن علی(ع)، [[روز ترویه]] به سوی [[عراق]] رفت؛ در حالی که به عمره مفرده [[احرام|مُحرِم]] شده بود.<ref> أنه سئل عن رجل خرج فی أشهر الحج معتمراً هم خرج إلی بلاده؟ قال: لابأس وإن حج من عامه ذلک و أفرد الحج فلیس علیه دم، وإن الحسین بن علی (ع) خرج یوم الترویة إلی العراق و کان معتمرا (کلینی، الکافی، ج۴، ص۵۴۵. طوسی، الاستبصار، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۳۲۷).</ref> | ||
۲. صحیحهٔ [[معاویة بن عمار]]: معاویة بن عمار گوید به امام صادق(ع) عرض کردم فرق [[عمره تمتع]] و مفرده چیست؟ امام فرمود: عمره تمتع با حج مرتبط است و کسی که عمره مفرده انجام می‌دهد هنگامی که آن را به پایان برساند، می‌تواند به هرجا که می‌خواهد برود و امام حسین(ع) در [[ذی الحجه]] عمره مفرده به‌جا آورد، سپس در روز ترویه به عراق رفت... .<ref>قال قلت لابی عبدالله(ع): من أین افتق المتمتع و المعتمر؟ فقال: إن المتمتع مرتبط بالحج و المعتمر إذا فرغ منها ذهب حیث شاء و قد اعتمر الحسین(ع) فی ذی الحجه ثم راح یوم الترویة إلی العراق و الناس یروحون إلی منی، ولا بأس بالعمرة فی ذی الحجه لمن لایرید الحج (کلینی، الکافی، ج۴، ص۵۳۵، طوسی، الاستبصار، ج۲، ص۳۲۸).</ref> | ۲. صحیحهٔ [[معاویة بن عمار]]: معاویة بن عمار گوید به امام صادق(ع) عرض کردم فرق [[عمره تمتع]] و مفرده چیست؟ امام فرمود: عمره تمتع با حج مرتبط است و کسی که عمره مفرده انجام می‌دهد هنگامی که آن را به پایان برساند، می‌تواند به هرجا که می‌خواهد برود و امام حسین(ع) در [[ذی الحجه]] عمره مفرده به‌جا آورد، سپس در روز ترویه به عراق رفت... .<ref>قال قلت لابی عبدالله(ع): من أین افتق المتمتع و المعتمر؟ فقال: إن المتمتع مرتبط بالحج و المعتمر إذا فرغ منها ذهب حیث شاء و قد اعتمر الحسین(ع) فی ذی الحجه ثم راح یوم الترویة إلی العراق و الناس یروحون إلی منی، ولا بأس بالعمرة فی ذی الحجه لمن لایرید الحج (کلینی، الکافی، ج۴، ص۵۳۵، طوسی، الاستبصار، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۳۲۸).</ref> | ||
مضمون گفتار [[سیدمحسن حکیم]] در کتاب ''[[مستمسک العروه الوثقی|مُستَمسَک العُروه الوثقی]]''،<ref>ج۱۱، ص۱۹۲.</ref> [[آیت الله خویی]] در ''المعتمد''،<ref>ج۲، ص۲۳۶.</ref> [[آیت الله گلپایگانی]] در کتاب ''تقریرات البیع''<ref>ج۱، ص۳۵۵.</ref> و [[محمد حسن نجفی|محقق نجفی]] در ''[[جواهر الکلام]]''<ref>ج۲۰، ص۴۶۱.</ref> این است که از ظاهر این روایات معلوم می‌شود خارج‌شدن امام حسین(ع) از مکه به سوی عراق در روز ترویه از باب اضطرار نبوده است، بلکه امام عمره مفرده انجام داده است. | مضمون گفتار [[سیدمحسن حکیم]] در کتاب ''[[مستمسک العروه الوثقی|مُستَمسَک العُروه الوثقی]]''،<ref>حکیم، مستمسک العروة، ۱۴۰۴ق، ج۱۱، ص۱۹۲.</ref> [[آیت الله خویی]] در ''المعتمد''،<ref>ج۲، ص۲۳۶.</ref> [[آیت الله گلپایگانی]] در کتاب ''تقریرات البیع''<ref>گلپایگانی، تقریرات البیع، اصدار الثالث للگلبایگانی، ج۱، ص۳۵۵.</ref> و [[محمد حسن نجفی|محقق نجفی]] در ''[[جواهر الکلام]]''<ref>نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ۱۴۰۵ق، ج۲۰، ص۴۶۱.</ref> این است که از ظاهر این روایات معلوم می‌شود خارج‌شدن امام حسین(ع) از مکه به سوی عراق در روز ترویه از باب اضطرار نبوده است، بلکه امام عمره مفرده انجام داده است. | ||
==نتایج فقهی== | ==نتایج فقهی== | ||
| خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
۱- از مباحث مطرح در مورد حج، بحث در مورد جواز خروج فرد از مکه در ایام دهه ذیحجه است. بر اساس روایتی از امام صادق(ع) فردی که وارد مکه می‌شود چنانچه تا ماه ذی‌الحجه در مکه بماند نمی‌تواند از مکه خارج شود و باید بماند و حج را به جای بیاورد.<ref> وسائل الشیعة: ج ۱۴، باب ۷، ص ۳۱۲.</ref> [[ابن براج]] از [[فقها|فقهای]] شیعه با توجه به این روایت و روایات دیگر فتوا داده است که اگر فردی روز ترویه در مکه باشد باید احرام حج ببندد و به منا برود و حج به جای بیاورد<ref>ذخیرة المعاد، ج۲، ص ۶۹۷.</ref> برخی دیگر از فقها با استناد به برخی روایات<ref> الوسائل باب: ۷ من أبواب العمرة الحديث: ۲.</ref> گفته‌اند که فرد می‌تواند در دهه اول ذیحجه از مکه خارج شود حتی اگر اضطراری هم در کار نباشد.<ref>التهذيب في مناسك العمرة و الحج، ج۱، ص: ۳۲۹</ref> | ۱- از مباحث مطرح در مورد حج، بحث در مورد جواز خروج فرد از مکه در ایام دهه ذیحجه است. بر اساس روایتی از امام صادق(ع) فردی که وارد مکه می‌شود چنانچه تا ماه ذی‌الحجه در مکه بماند نمی‌تواند از مکه خارج شود و باید بماند و حج را به جای بیاورد.<ref> وسائل الشیعة: ج ۱۴، باب ۷، ص ۳۱۲.</ref> [[ابن براج]] از [[فقها|فقهای]] شیعه با توجه به این روایت و روایات دیگر فتوا داده است که اگر فردی روز ترویه در مکه باشد باید احرام حج ببندد و به منا برود و حج به جای بیاورد<ref>ذخیرة المعاد، ج۲، ص ۶۹۷.</ref> برخی دیگر از فقها با استناد به برخی روایات<ref> الوسائل باب: ۷ من أبواب العمرة الحديث: ۲.</ref> گفته‌اند که فرد می‌تواند در دهه اول ذیحجه از مکه خارج شود حتی اگر اضطراری هم در کار نباشد.<ref>التهذيب في مناسك العمرة و الحج، ج۱، ص: ۳۲۹</ref> | ||
۲- یکی از مباحثی که فقها مطرح کرده‌اند این است که آیا امکان تبدیل نیت وجود دارد یا چنین چیزی امکان ندارد. برخی از [[فقها]] می‌گویند امکان تبدیل نیت وجود ندارد و بنابر این این قول که امام حسین(ع) نیت خود را از عمره تمتع به عمره مفرده تبدیل کردند با قواعد فقهی مطابقت ندارد.<ref>العروة الوثقى (للسيد اليزدي)، ج۲، | ۲- یکی از مباحثی که فقها مطرح کرده‌اند این است که آیا امکان تبدیل نیت وجود دارد یا چنین چیزی امکان ندارد. برخی از [[فقها]] می‌گویند امکان تبدیل نیت وجود ندارد و بنابر این این قول که امام حسین(ع) نیت خود را از عمره تمتع به عمره مفرده تبدیل کردند با قواعد فقهی مطابقت ندارد.<ref>العروة الوثقى (للسيد اليزدي)، ج۲، ص۵۴۱.</ref> اما اگر [[فقیهی]] بتواند ثابت کند که امام حسین(ع) نیت خود را از عمره تمتع به عمره مفرده تغییر دادند آنوقت آن قاعده فقهی را هم مخدوش کرده است. | ||
۳-یکی دیگر از مباحثی که [[فقها]] طرح کردند، بحث درباره جواز انجام عمره مفرده در دهه اول ذیحجه است. از برخی روایات چنین برداشت می‌شود که انجام عمره مفرده در دهه اول ذیحجه جایز نیست<ref> الوسائل، ج ۱۴، ص ۳۱۳، أبواب العمرة باب | ۳-یکی دیگر از مباحثی که [[فقها]] طرح کردند، بحث درباره جواز انجام عمره مفرده در دهه اول ذیحجه است. از برخی روایات چنین برداشت می‌شود که انجام عمره مفرده در دهه اول ذیحجه جایز نیست<ref> الوسائل، ج ۱۴، ص ۳۱۳، أبواب العمرة باب ۷، ح ۱۰.</ref> در مقابل گروهی با تمسک به برخی روایات دیگر مدعی هستند که انجام عمره مفرده در دهه اول ذیحجه صحیح است.<ref>موسوعة الإمام الخوئي، ج۲۷، ص ۱۸۷.</ref>اگر اثبات شود که امام حسین عمره مفرده را انجام دادند آنگاه قول دوم تثبیت می‌شود. | ||
==پیوند به بیرون== | ==پیوند به بیرون== | ||
| خط ۵۶: | خط ۵۶: | ||
* حکیم، سیدمحسن، مستمسک العروة، قم، نشر مکتبة السید مرعشی، ۱۴۰۴ق. | * حکیم، سیدمحسن، مستمسک العروة، قم، نشر مکتبة السید مرعشی، ۱۴۰۴ق. | ||
* خمینی، روح‌الله، تحریر الوسیله، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلی، ۱۳۶۹ق. | * خمینی، روح‌الله، تحریر الوسیله، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلی، ۱۳۶۹ق. | ||
* خمینی، روح‌الله، مناسک حج با حواشی مراجغ معظم تقلید، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج، | * خمینی، روح‌الله، مناسک حج با حواشی مراجغ معظم تقلید، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج، ۱۳۸۲ش. | ||
* خویی، سیدابوالقاسم، المعتمد، کتاب الحج، اصدار الثالث للگلبایگانی. | * خویی، سیدابوالقاسم، المعتمد، کتاب الحج، اصدار الثالث للگلبایگانی. | ||
* دینوری، احمد بن داوود، الاخبار الطوال، قم، منشورات شریف رضی، ۱۳۶۸ق. | * دینوری، احمد بن داوود، الاخبار الطوال، قم، منشورات شریف رضی، ۱۳۶۸ق. | ||
نسخهٔ ۱۸ ژانویهٔ ۲۰۱۸، ساعت ۱۳:۱۲
 | کتابشناسی یا ارجاعات این مقاله ناقص است. میتوانید با اصلاح نحوهٔ ارجاع به منابع بر طبق شیوهنامهٔ ارجاع به منابع، به ویکیشیعه کمک کنید. |
حج ناتمام، در تاریخ تشیع، به آخرین حج امام حسین(ع) پیش از واقعه کربلا اشاره دارد. در برخی نقل‌های تاریخی آمده است امام برای اینکه به دست مأموران یزید بن معاویه دستگیر نشود، حج خود را ناتمام گذاشت و نیّتش را از عُمره تمتع به عُمره مفرده برگرداند و در روز ترویه (۸ ذی‌الحجه) مکه را به سوی کوفه ترک گفت؛ اما بر اساس برخی شواهد تاریخی و روایات، امام از همان ابتدا، نیت عمره مفرده داشت و اصلا حجی انجام نداد تا آن را ناتمام بگذارد؛ چراکه قربانی نکرد و از میقات، احرام نبست و از پیش برای رفتن آماده بود.
بررسی تاریخی، حدیثی
درباره خروج امام حسین(ع) از مکه دو دیدگاه وجود دارد، برخی آن را حج ناتمام نامیده چراکه معتقدند امام حسین(ع) حج خود را تبدیل به عمره مفرده نموده و از مکه خارج شد، اما بنابر دیدگاه دیگر، امام حسین(ع) از ابتدا نیت عمره مفرده کرده بود نه حج.
| سال ۶۰ قمری | |
|---|---|
| ۱۵ رجب | مرگ معاویه |
| ۲۸ رجب | خروج امام حسین (ع) از مدینه |
| ۳ شعبان | ورود امام(ع) به مکه |
| ۱۰ رمضان | رسیدن نخستین نامه‌های کوفیان به امام(ع) |
| ۱۲ رمضان | رسیدن ۱۵۰ نامه از کوفیان به امام(ع) توسط قیس بن مُسْهِر، عبدالرحمان ارحبی و عُمارَة سَلُولی |
| ۱۴رمضان | وصول نامه سران و اهالی کوفه به امام(ع) توسط هانی بن هانی سبیعی و سعید بن عبدالله حنفی |
| ۱۵ رمضان | خروج مسلم از مکه به سوی کوفه |
| ۵ شوال | ورود مسلم بن عقیل به کوفه |
| ۱۱ ذی‌القعده | نامه مسلم‌بن عقیل به امام حسین و دعوت از ایشان برای آمدن به کوفه |
| ۸ ذیحجه | خروج امام حسین(ع) از مکه و قیام مسلم بن عقیل در کوفه |
| ۹ ذیحجه | شهادت مسلم بن عقیل در کوفه |
| سال ۶۱ قمری | |
| ۱ محرم | یاری خواستن امام از عبیدالله بن حر جعفی و عمرو بن قیس در قصر بنی‌مقاتل |
| ۲ محرم | ورود کاروان امام(ع) به کربلا |
| ۳ محرم | ورود عمر بن سعد به کربلا با سپاه چهار هزار نفری |
| ۶ محرم | یاری خواستن حبیب بن مظاهر از بنی اسد برای یاری امام حسین(ع) و ناکامی او در این مأموریت |
| ۷ محرم | بستن آب بر روی امام حسین(ع) و یارانش و پیوستن مسلم بن عوسجه به امام حسین(ع) |
| ۹ محرم | ورود شمر بن ذی الجوشن به کربلا و امان‌نامه شمر به فرزندان ام‌البنین |
| ۹ محرم | اعلام جنگ لشکر عمر سعد به امام(ع) و مهلت خواستن حضرت از عمر سعد |
| ۱۰ محرم | واقعه عاشورا و شهادت امام حسین(ع)، اهل بیت(ع) و یارانش |
| ۱۱ محرم | حرکت اسرا به سوی کوفه و دفن شهدا توسط بنی اسد (از اهل غاضریه) |
| ۱۲ محرم | ورود کاروان اسیران کربلا به کوفه (دفن شهدا بنابر نقلی) |
| ۱۹ محرم | حرکت کاروان اسیران از کوفه به شام |
| ۱ صفر | ورود اهل بیت(ع) و سر امام حسین(ع) به شام |
| ۲۰ صفر | اربعین حسینی و بازگشت اهل بیت امام(ع) به کربلا(بنا به نقلی) و مدینه(به نقل دیگر) |
دیدگاه اول: عمره تمتع
بنابر یک دیدگاه عالمان شیعه، امام حسین(ع) در آغاز قصد حج تمتع داشت؛ ولی مجبور شد آن را ناتمام بگذارد. شیخ مفید (م ۴۱۳ق) در کتاب الارشاد می‌نویسد:
- «وقتی امام حسین(ع) تصمیم گرفت به عراق برود، خانه خدا را طواف و بین صفا و مروه سعی کرد و از اِحرام خود خارج شد و آن را عُمره قرار داد؛ زیرا با دستگیر‌شدن در بین مناسک نمی‌توانست اعمال حج را به پایان برساند؛ چون می‌خواستند او را دستگیر کنند و نزد یزید بن معاویه ببرند؛ از این روی امام با خانواده خود و شیعیانِ همراهش از مکه خارج شدند».[۱]
فتال نیشابوری (م۵۰۸ق) در روضة الواعظین،[۲] شیخ طبرسی در اعلام الوری،[۳] سیدمرتضی عسکری[۴] و برخی مُحَدّثان و مورخان[۵] با این نظر همراه‌اند.
دیدگاه دوم: عمره مفرده
برخی بر خلاف قول اول، گفته‌اند امام حسین(ع) برای عمره تمتع مُحرِم نشد و عمره تمتعش را به عمره مفرده تبدیل نکرد، بلکه امام(ع) با عمره مفرده وارد مکه شد و با طوافِ وداع یا عمره مفردهٔ ماه ذی الحجه، بدون تبدیل نیت، از مکه خارج شد. برای این نظر، شواهدی تاریخی و روایی ارائه شده است:
شواهد تاریخی
۱. امام حسین(ع) از ابتدا تصمیم داشت از مکه خارج شود و از شهادت خود در کربلا مطلع بود؛ چراکه پیش از حرکت از مدینه به سوی مکه، در عالم خواب از پیامبر(ص) شنیده بود: «ای حسین! گویا به همین زودی می‌بینم که در سرزمینی به نام کربلا کشته و ذبح می‌شوی».[۶]
۲. حرکت امام از مدینه به مکه، در ماه‌های عمره مفرده یعنی ماه‌های رجب و شعبان صورت گرفته است، نه در ماه‌های حج (شوال، ذی القعده و ذی الحجه).[۷]
۳. امام حسین (ع) سه روز قبل از حرکت، با ابن عباس و محمد حنفیه و دیگران گفتگوهایی کرد و آنان اصرار می‌کردند امام از رفتن به عراق منصرف شود.[۸] امام به ابن عباس گفت: «تصمیم گرفته‌ام در این یکی دو روز به جانب عراق حرکت کنم ان شاء الله».[۹] همچنین امام در روز هفتم یعنی یک روز قبل از حرکت گفت: «من فردا صبح حرکت خواهم کرد ان شاء الله». از این گفتگو فهمیده می‌شود که امام قصد حج نداشت، بلکه مقدمات سفر به عراق را آماده کرده بود.
۴. با توجه به روایت امام صادق(ع) ـ که در شواهد روایی خواهد آمد ـ امام قصد عمره تمتع نکرد؛ زیرا برای این کار باید به یکی از میقات‌های پنج‌گانه می‌رفت و اِحرام می‌بست نه در اَدنی الحِل[۱۰]. این مطلب یعنی حضور در مواقیت خمسه که فرسنگ‌ها از مکه فاصله دارد، برای امام نه در تاریخ آمده و نه در جوامع روایی ذکره شده است.
۵. حاجی‌ای را که دشمن یا دیگری از حج وا داشته مصدود گویند. بنابر احکام حج، چنین فردی می‌تواند در همان محل ممنوع‌شده یک شتر یا گاو یا گوسفند قربانی کند و بعد از تقصیر از احرام خارج شود.[۱۱] اما درباره حج امام(ع) هیچ اشاره‌ای به قربانی‌کردن نشده است تا قرینه‌ای برای مصدودبودن امام باشد.
۶. گفتار ابومِخنَف که می‌گوید: «حسین بر گِرد خانه خدا طواف کرد و بین صفا و مروه سعی نمود و کمی از موی خود را چید و از عمره خود بیرون آمد. آنگاه به سوی کوفه روانه شد و ما همراه مردم به منا رو کردیم».[۱۲] در این سخن هیچ اشاره‌ای به این نشده است که امام حج را به عمره مفرده تبدیل کرد.
شواهد روایی
۱. حدیث صحیح[۱۳] ابراهیم بن عمر الیمانی: از امام صادق(ع) درباره کسی سؤال شد که در ماه‌های حج، عمره مفرده به‌جا آورده، سپس به شهر خود بازگشته است. امام فرمود: جایز است... حسین بن علی(ع)، روز ترویه به سوی عراق رفت؛ در حالی که به عمره مفرده مُحرِم شده بود.[۱۴]
۲. صحیحهٔ معاویة بن عمار: معاویة بن عمار گوید به امام صادق(ع) عرض کردم فرق عمره تمتع و مفرده چیست؟ امام فرمود: عمره تمتع با حج مرتبط است و کسی که عمره مفرده انجام می‌دهد هنگامی که آن را به پایان برساند، می‌تواند به هرجا که می‌خواهد برود و امام حسین(ع) در ذی الحجه عمره مفرده به‌جا آورد، سپس در روز ترویه به عراق رفت... .[۱۵]
مضمون گفتار سیدمحسن حکیم در کتاب مُستَمسَک العُروه الوثقی،[۱۶] آیت الله خویی در المعتمد،[۱۷] آیت الله گلپایگانی در کتاب تقریرات البیع[۱۸] و محقق نجفی در جواهر الکلام[۱۹] این است که از ظاهر این روایات معلوم می‌شود خارج‌شدن امام حسین(ع) از مکه به سوی عراق در روز ترویه از باب اضطرار نبوده است، بلکه امام عمره مفرده انجام داده است.
نتایج فقهی
خروج امام حسین (ع) از مکه در روز ترویه از چند نظر مورد توجه فقها قرار گرفته است.
۱- از مباحث مطرح در مورد حج، بحث در مورد جواز خروج فرد از مکه در ایام دهه ذیحجه است. بر اساس روایتی از امام صادق(ع) فردی که وارد مکه می‌شود چنانچه تا ماه ذی‌الحجه در مکه بماند نمی‌تواند از مکه خارج شود و باید بماند و حج را به جای بیاورد.[۲۰] ابن براج از فقهای شیعه با توجه به این روایت و روایات دیگر فتوا داده است که اگر فردی روز ترویه در مکه باشد باید احرام حج ببندد و به منا برود و حج به جای بیاورد[۲۱] برخی دیگر از فقها با استناد به برخی روایات[۲۲] گفته‌اند که فرد می‌تواند در دهه اول ذیحجه از مکه خارج شود حتی اگر اضطراری هم در کار نباشد.[۲۳]
۲- یکی از مباحثی که فقها مطرح کرده‌اند این است که آیا امکان تبدیل نیت وجود دارد یا چنین چیزی امکان ندارد. برخی از فقها می‌گویند امکان تبدیل نیت وجود ندارد و بنابر این این قول که امام حسین(ع) نیت خود را از عمره تمتع به عمره مفرده تبدیل کردند با قواعد فقهی مطابقت ندارد.[۲۴] اما اگر فقیهی بتواند ثابت کند که امام حسین(ع) نیت خود را از عمره تمتع به عمره مفرده تغییر دادند آنوقت آن قاعده فقهی را هم مخدوش کرده است.
۳-یکی دیگر از مباحثی که فقها طرح کردند، بحث درباره جواز انجام عمره مفرده در دهه اول ذیحجه است. از برخی روایات چنین برداشت می‌شود که انجام عمره مفرده در دهه اول ذیحجه جایز نیست[۲۵] در مقابل گروهی با تمسک به برخی روایات دیگر مدعی هستند که انجام عمره مفرده در دهه اول ذیحجه صحیح است.[۲۶]اگر اثبات شود که امام حسین عمره مفرده را انجام دادند آنگاه قول دوم تثبیت می‌شود.
پیوند به بیرون
پانویس
منابع
- ابومخنف، لوط بن یحیی، مقتل الحسین(ع)، قم، مطبعة العلمیة، ۱۳۹۸ق.
- بحرانی، عبدالله، کتاب العوالم الامام الحسین(ع)، قم، مدرسه امام مهدی مطبعة امیر، [بی‌تا].
- حکیم، سیدمحسن، مستمسک العروة، قم، نشر مکتبة السید مرعشی، ۱۴۰۴ق.
- خمینی، روح‌الله، تحریر الوسیله، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلی، ۱۳۶۹ق.
- خمینی، روح‌الله، مناسک حج با حواشی مراجغ معظم تقلید، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج، ۱۳۸۲ش.
- خویی، سیدابوالقاسم، المعتمد، کتاب الحج، اصدار الثالث للگلبایگانی.
- دینوری، احمد بن داوود، الاخبار الطوال، قم، منشورات شریف رضی، ۱۳۶۸ق.
- شریف قرشی، باقر، حیاة الامام الحسین(ع)، نجف اشرف، مطبعة الآداب، ۱۳۳۴ق.
- صدوق، أبی جعفر محمد بن علی، الامالی، تهران، الاسلامیه، ۱۴۰۴ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی، قم، مؤسسه آل البیت، [بی‌تا].
- طوسی، شیخ محمد بن حسن، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، بیروت، دارالصعب ـ دارالتعارف، ۱۴۰۱ق.
- عسکری، سیدمرتضی، معالم المدرستین، بیروت، مؤسسه نعمان، ۱۴۰۱ق.
- فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین، قم، منشورات رضی، [بی‌تا].
- قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع المودة لذوی القربی، دار الاسوة للطباعة و النشر.
- کلینی، ابی جعفر محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة.
- گلپایگانی، سیدمحمدرضا، تقریرات البیع، اصدار الثالث للگلبایگانی.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، مؤسسه وفاء، ۱۴۰۳ق.
- مفید، محمد بن نعمان، الارشاد، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۹ق.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۴۰۵ق.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۳۹۹ق، ج۲، ص۶۶.
- ↑ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، منشورات رضی، ص۱۷۷.
- ↑ طبرسی، إعلام الوری بأعلام الهدی، مؤسسه آل البیت، ج۱، ص۴۴۵.
- ↑ ر.ک: عسکری، معالم المدرستین، بیروت، مؤسسه نعمان، ۱۴۰۱ق، ج۳َ ص۵۷.
- ↑ ر.ک: مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۹۹. بحرانی، کتاب العوالم الامام الحسین (ع)، مدرسه امام مهدی مطبعة امیر، ص۲۱۳. قندوزی، ینابیع الموده، دار الاسوة للطباعة و النشر، ج۳، ص۵۹.
- ↑ صدوق، الامالی، ۱۴۰۴ق،ص۱۵۲؛ شریف قرشی، حیاة الامام الحسین(ع)، ۱۳۳۴ق، ص۲۵۹.
- ↑ ابومخنف، مقتل الحسین(ع)، ۱۳۹۸ق، ص۶۲ـ۶۸.
- ↑ دینوری، الاخبار الطوال، ۱۳۶۸ق، ص۲۴۳ـ۲۴۵.
- ↑ ابومخنف، مقتل الحسین(ع)، ۱۳۹۸ق، ص۶۴.
- ↑ میقات‌های اهل مکه و نیز میقات عمره مفرده که عبارت‌اند از: تنعیم، حدیبیه، جعرانه.
- ↑ ر.ک: خمینی، تحریر الوسیله، ۱۳۶۹ق، ج۱، ص۴۵۸. همو، مناسک حج با حواشی مراجع معاصر، ۱۳۸۲ش، مسائل ۱۳۷۰ و ۱۳۷۲.
- ↑ ابومخنف، مقتل الحسین(ع)، ۱۳۹۸ق، ص۶۶.
- ↑ این روایت با دو سند آمده است: یکی طریق شیخ طوسی (در کتاب الاستبصار، ج۲، ص۳۲۷) است که از این طریق، روایت صحیح است. طریق دو، طریق شیخ کلینی (در کتاب الکافی، ج۴، ص۵۳۵) است که از یک جهت معتبر و از جهت دیگر صحیح است.
- ↑ أنه سئل عن رجل خرج فی أشهر الحج معتمراً هم خرج إلی بلاده؟ قال: لابأس وإن حج من عامه ذلک و أفرد الحج فلیس علیه دم، وإن الحسین بن علی (ع) خرج یوم الترویة إلی العراق و کان معتمرا (کلینی، الکافی، ج۴، ص۵۴۵. طوسی، الاستبصار، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۳۲۷).
- ↑ قال قلت لابی عبدالله(ع): من أین افتق المتمتع و المعتمر؟ فقال: إن المتمتع مرتبط بالحج و المعتمر إذا فرغ منها ذهب حیث شاء و قد اعتمر الحسین(ع) فی ذی الحجه ثم راح یوم الترویة إلی العراق و الناس یروحون إلی منی، ولا بأس بالعمرة فی ذی الحجه لمن لایرید الحج (کلینی، الکافی، ج۴، ص۵۳۵، طوسی، الاستبصار، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۳۲۸).
- ↑ حکیم، مستمسک العروة، ۱۴۰۴ق، ج۱۱، ص۱۹۲.
- ↑ ج۲، ص۲۳۶.
- ↑ گلپایگانی، تقریرات البیع، اصدار الثالث للگلبایگانی، ج۱، ص۳۵۵.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ۱۴۰۵ق، ج۲۰، ص۴۶۱.
- ↑ وسائل الشیعة: ج ۱۴، باب ۷، ص ۳۱۲.
- ↑ ذخیرة المعاد، ج۲، ص ۶۹۷.
- ↑ الوسائل باب: ۷ من أبواب العمرة الحديث: ۲.
- ↑ التهذيب في مناسك العمرة و الحج، ج۱، ص: ۳۲۹
- ↑ العروة الوثقى (للسيد اليزدي)، ج۲، ص۵۴۱.
- ↑ الوسائل، ج ۱۴، ص ۳۱۳، أبواب العمرة باب ۷، ح ۱۰.
- ↑ موسوعة الإمام الخوئي، ج۲۷، ص ۱۸۷.