بیت الاحزان فی مصائب سیدة النسوان (کتاب)

بَیْتُ الْاَحْزان فی مَصائبِ سَیّدةِ النِّسْوان کتابی تاریخی، درباره زندگانی حضرت زهرا(س) و به زبان عربی ، نوشته شیخ عباس قمی از علمای شیعه قرن چهاردهم قمری. او این اثر را در سال ۱۳۳۰ق نگاشته و در چند باب از ولادت تا شهادت تنظیم کرده و تنها به بیان وقایع تاریخی پرداخته است. این اثر، چند بار به زبان فارسی ترجمه و منتشر شده است. محمد محمدی اشتهاردی، بَیْتُ الْاَحْزان را ترجمه و به نام «رنج‌ها و فریادهای فاطمه سلام الله علیها» همراه با مقدمه‌ای از آیت‌الله مکارم شیرازی منتشر کرده است.

بیت الاحزان

اطلاعات کتاب
نویسنده	شیخ عباس قمی
تاریخ نگارش	۱۳۳۰ق
موضوع	حضرت فاطمه(س)
سبک	تاریخی و روایی
زبان	عربی
مجموعه	یک جلد

مؤلف

مقالهٔ اصلی: شیخ عباس قمی

عباس بن محمد رضا القُمی (۱۲۹۴-۱۳۵۹ق) مشهور به شیخ عباس قمی و نیز محدّث قمی، عالم شیعه قرن چهاردهم قمری است. او محدّث، مورخ و خطیب بود. مفاتیح الجنان، سفینة البحار و منتهی الآمال از مشهورترین تألیفات اوست. محدث قمی در سال ۱۳۵۹ ق در نجف درگذشت و در حرم علی بن ابیطالب(ع) دفن شد.

تاریخ تألیف و نام کتاب

تألیف کتاب در سال ۱۳۳۰ق در قم صورت گرفته است. محدث قمی در مقدمه، نام کتاب را «بیت الاحزان فی مصائب سیدة النسوان» معرفی می‌کند، اما در برخی چاپ‌ها با نام «بیت الاحزان فی ذکر احوالات سیدة نساء العالمین» آمده است.

محتوا

محدث قمی در چهار باب به زندگانی حضرت زهرا(س) پرداخته و در هر باب، مباحث متعددی را مطرح کرده است. روش مؤلف، تحلیلی نیست و در برخی موارد تنها به بررسی احادیث پرداخته است.

ابواب کتاب

بنا بر آنچه مؤلف در مقدمه کتاب گفته، بیت الاحزان حاوی ابوابی است، اما اشاره به تعداد آن نشده و از آنجا که متن کتاب به صورت پیوسته نوشته شده و تیتر ندارد، در چاپ‌ها و ترجمه‌های گوناگون، ترتیب ابواب به صورت اشکال مختلف آمده است.

• باب اول: ولادت، نام‌ها و کنیه‌ها
• باب دوم: فضایل حضرت فاطمه(س) (مصحف فاطمه، جایگاه ایشان نزد خداوند، زهد و پارسایی ایشان، فاطمه پس از رحلت پیامبر (ص)، ازدواج حضرت زهرا)
• باب سوم: اخبار سقیفه و احوالات پس از رحلت پیامبر(ص) (توطئه‌های منافقان، چگونگی بیعت گرفتن از امیرمؤمنان، احتجاج حضرت زهرا(س) با ابوبکر، حوادث خانه حضرت فاطمه(س)، آتش زدن در، غصب فدک، کثرت حزن و گریه فاطمه، سوگواری و عزاداری حضرت زهرا(س) کنار قبر پدر، سخنان حضرت به خلیفه اول و دوم در بستر بیماری، عیادت زنان مهاجر و انصار، وصیت و شهادت حضرت فاطمه(س)، دفن ایشان و شکوائیه امیر‌مومنان).

آغاز کتاب در باب اول اطلاعاتی درباره تاریخ ولادت حضرت فاطمه(س) و نقل روایتی از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) درباره علت حورا و انسیه بودن فاطمه است. قمی هم‌چنان در توجیه روایاتی که منشاء ولادت فاطمه را ثمره خوردن میوه‌های بهشتی توسط پیامبر(ص) در معراج دانسته و ناسازگاری‌اش با تاریخ ولادت فاطمه گفته است که پیامبر بیش از یک معراج داشته است چنان‌چه امام صادق(ع) در روایتی ۱۲۰ معراج رابرای پیامبر(ص) نقل کرده است.

مطلب پایانی کتاب اختصاص دارد به مدت زمانی که فاطمه(س) پس از پدرش زنده بود. بیشترین زمان را شش ماه وکم‌ترین را چهل روز گفته‌اند. قمی نظرش بر ۹۵روز است. وی شهادت حضرت فاطمه(س) را در ۳ جمادی‌الثانی دانسته و روایتی را از امام صادق(ع) نقل کرده که وفات فاطمه(س) را سه‌شنبه ۳ جمادی‌الثانی در سال ۱۱ هجری قمری و سبب وفاتش را نیز ضربه قنفذ، خدمتکار عمر با غلاف شمشیر دانسته که در پی آن محسن بن علی(ع) سقط شد و به سختی بیمار شد.

نسخ خطی

دو نسخه خطی از کتاب موجود است:

• نسخه کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی
• نسخه کتابخانه آستانه مقدسه قم به خط سید مصطفی تهرانی مشهدی در تاریخ ۱۳۴۶ق.

ترجمه‌ها

ترجمه‌های متعددی از بیت الاحزان وجود دارد:

• رنج‌ها و فریادهای فاطمه سلام الله علیها؛ ترجمه محمد محمدی اشتهاردی، سال ۱۳۶۹ش با مقدمه‌ای از آیت‌الله مکارم شیرازی.
• خانه غم: شرح زندگانی فاطمه زهرا(س)؛ ترجمه احمدرضا احمدی، ۱۳۷۳ش.
• همراه با حضرت زهرا(س) در سرای غم‌ها؛ ترجمه ولی فاطمی، ۱۳۷۷ش.
• کلبه احزان؛ ترجمه محمدباقر محبوب القلوب، ۱۳۷۹ش.
• فاطمه در سوگ عدالت؛ علی کرمی، ۱۳۸۱ش.
• غم‌خانه فاطمه زهرا(س)؛ ترجمه محمدرضا حسن زاده طباطبایی، ۱۳۸۲ش.
• غم‌سرای حضرت زهرا(س)؛ مترجمان: لطیف و سعید راشدی، ۱۳۸۷ش.
• بر فاطمه زهرا(س) چه گذشت؟؛ ترجمه جواد قیومی اصفهانی، ۱۳۸۸ش.
• شرح زندگانی حضرت زهرا(س) از ولادت تا شهادت؛ ترجمه مجتبی خورشیدی، ۱۳۹۰ش.

چاپ‌ها

برخی از چاپ‌های بیت الاحزان:

• تصحیح محمدعلی تهرانی، نشر سید محمود کتابچی.
• اصفهان، حسینیه عمادزاده، ۱۴۰۴ق / ۱۳۶۲ش.
• اصفهان، مدرسه الزهراء، ۱۳۶۵ش.
• قم، دارالحکمة، ۱۴۱۲ق / ۱۳۷۱ش.
• تحقیق باقر قربانی‌زرین، مؤسسه نبأ، ۱۴۱۴ق / ۱۳۷۳ش.
• قم، احمد مطهری، ۱۴۲۴ق / ۱۳۸۳ش.
• قم، فاروس، ۱۴۲۵ق / ۱۳۸۳ش.
• بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۲۵ق / ۲۰۰۴م.

جستارهای وابسته

• بیت‌الاحزان