عبدمناف بن قصی

عبدمناف بن قُصَی معروف به قمر البطحاء، جد سوم پیامبر اسلام (ص) بود. پس از پدرش، قصی بن کلاب، مناصب مکه بین او و برادرش عبدالدار تقسیم شد. او کسی بود که میان گروههایی از قریش پیمان معروف به احابیش را منعقد کرد. نوادگان وی به بنی عبدمناف یا آل عبدمناف شهرت دارند. بنی هاشم و بنی امیه از شاخه‌هاى مشهور بنى عبدمناف و قریش هستند. تبار عبدمناف تا قرن‌ها خلافت اسلامی را در اختیار داشتند. خلفای بنی امیه و خلفای عباسی همگی از نوادگان عبدمناف به شمار می‌روند.

نام و لقب

نام اصلی او مغیره و معروف به عبدمناف است. به دلیل زیبایی ظاهر به او قمر البطحاء نیز می‌گفتند.

فرزندان و نوادگان

عبدمناف پسرانی به نام‌های عمرو معروف به هاشم، عبد شمس، مطّلب و نوفل داشت. مادر سه فرزند اولش عاتكة بنت مرة بن هلال و مادر نوفل، واقدة بنت عمرو المازنية است. برخی ابوعمرو و ابوعبید را نیز جزو پسرانش برشمرده‌اند. عبد مناف در مکه وفات نمود.

فرزندان و نوادگان او همگی به بنی عبدمناف شهرت دارند. بنی هاشم و بنی امیه از شاخه‌های مشهور بنی عبدمناف و قریش هستند. بنی عبد مناف از ساکنان اطراف بیت الحرام بودند، از این رو به قریش بطائح مشهورند. (در مقابلِ آن‌دسته از قریش که در حاشیه شهر مکه و بالای کوه‌ها استقرار یافتند قریش ظواهر خوانده شدند).

خلفای بنی امیه و بنی عباس از تبار بنی عبد مناف‌اند و از این‌رو قرن‌ها خلافت جهان اسلام در اختیار بنی عبد مناف بوده است. محمد بن ادریس شافعی از امامان چهارگانه اهل سنت نیز از ریشه بنی عبدمناف و از نوادگان مطلب بن عبد مناف است.

فعالیت‌ها

قصیّ مناصب مکه را میان فرزندانش تقسیم کرد؛ به این نحو که سقایت و رفادت از آنِ عبد مناف و بقیه از آنِ عبدالدار باشد. البته بنابر برخی از گزارش‌ها، قصیّ همه مناصب را به عبدالدار سپرد، از این رو که او از برادرانش بزرگ تر بود.

پس از وفات عبدمناف، هاشم و برادرانش (عبدشمس، مطلّب، و نَوْفَل) با عموزادگانشان (یعنی بنی عبدالدّار) بر سر تصاحب مناصب کعبه به نزاع برخواستند. هر گروه با طوایفی از قریش هم پیمان شدند. در پایان، بدون آنکه نزاعی درگیرد، دو طرف صلح کردند و مناصب اجتماعى بین هاشم و عبدشمس تقسیم شد؛ بدین صورت که منصب رفادت (اطعام حجاج) و سقایت‌ به هاشم و منصب قیادت (فرماندهى جنگ‌ها و شاخه نظامى قریش) برعهده عبدشمس گذاشته شد. علاوه بر این، به‌طور کلى ریاست قریش بعد از عبدمناف به هاشم واگذار شد.

همچنین عبدمناف کسی است که پیمانی را معروف به پیمان احابیش بین قبایلی از مکه جاری کرد.

منابع

• ابن عبد البر، الانتقاء في فضائل الثلاثه الائمه الفقهاء، بیروت، دارالبشائر الاسلامیة، ۱۴۱۷ق.
• ابن هشام، السیرة النبویة، بیروت، دار المعرفة.
• بغدادی، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر.
• بغدادی، محمد بن حبیب، المنمق في اخبار قريش، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۵ق.
• جواد على، المفصّل فى تاریخ العرب قبل الاسلام، بغداد، مکتبة النهضة، ۱۹۷۶م.
• حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، منتهى المطلب في تحقيق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الإسلامية‌، ۱۴۱۲ق‌.
• زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۹۸۹م.
• زرگرى‌نژاد، غلامحسین، تاریخ صدر اسلام، تهران، انتشارات سمت، ۱۳۷۸ش.
• فرهنگ و معارف قرآن‌، اعلام القرآن‌، قم، مؤسسه بوستان كتاب‌، ۱۳۸۵ش.
• مسعودی، علی بن حسین، التنبیه و الاشراف، قاهره، دارالصاوی.