مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| بنيانگذار | شیخ عبدالحسین تهرانی |
| تأسیس | ۱۲۷۰ق |
| کاربری | مدرسه • مسجد |
| مکان | تهران |
| نام‌های دیگر | حوزه علمیه حاج شیخ عبدالحسین • مدرسه علمیه شیخ العراقین • مسجد آذربایجانی‌ها |
| وقایع مرتبط | خوابگاه‌شدن دانشجویی در زمان رضاخان • پناهنده‌شدن میر سید احمد طباطبایی از عالمان مشروطه‌خواه در مدرسه • مجلس ختم سردارخان و باقرخان • بزرگداشت شهدای قم و تبریز در ۱۰ فروردین سال ۱۳۵۷ش |
| مشخصات | |
| وضعیت | فعال |
| امکانات | حجره • کتابخانه • نمازخانه |
| شماره ثبت | ۴۱۳ در ۱۱ بهمن سال ۱۳۳۴ش |
| معماری | |
| سبک | چهار ایوانی |
| بازسازی | ۱۳۶۳ق |
مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین مدرسه‌ای قدیمی به‌همراه یک مسجد متعلق به دوره قاجار که در محله پاچنار و بازار تهران قرار دارد. این مسجد و مدرسه را شیخ عبدالحسین تهرانی مشهور به شیخ العراقین از عالمان و مجتهدان تهران در سال ۱۲۷۰ق ساخت. شیخ العراقین که وصی امیرکبیر بود بنا به وصیت او، از ثلث اموالش، مدرسه و مسجدی ساخت و قصد داشت آن را امیرکبیر نام بگذارد که با مخالفت شاهان قاجار، به‌نام سازنده آن شیخ عبدالحسین شهرت یافت. مدرسه علمیه در دوره رضاخان، محل حضور و خوابگاه دانشجویان شد، اما در دهه ۱۳۴۰ش با آغاز امامت جماعت سید هادی خسروشاهی در مسجد، وی مدیریت مدرسه را در دست گرفت و در اختیار طلاب قرار داد. مدرسه به‌جهت معماری، دارای جلوه‌های ویژه‌ای است و هم‌اکنون زیرنظر حوزه علمیه تهران فعالیت می‌کند.
معرفی کلی
مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین، بنایی قدیمی و تاریخی در بازار تهران و در نزدیکی امامزاده زید متعلق به دوره ناصرالدین شاه قاجار[۱] که در ۱۱ بهمن سال ۱۳۳۴ش با شماره ۴۱۳ در فهرست آثار تاریخی ایران ثبت شده است.[۲] این مدرسه به‌نام شیخ عبدالحسین و مسجد هم، به «مسجد آذربایجانی‌ها» یا «مسجد ترک‌ها» معروف است.[۳] علت نام‌گذاری آن به مسجد ترک‌ها عزاداری و دسته‌های سینه‌زنی آذری‌زبانان در ایام محرم بوده است.[۴]
از استادان و متولیان مدرسه شیخ عبدالحسین می‌توان میرزا علی‌اکبر اردکانی یزدی، محمدحسن بن جعفر قمی، سید هادی خسروشاهی، عباسعلی اسلامی، سید باقر خسروشاهی و عزیزالله عطاردی را نام برد.[۵]
مسجد و مدرسه شیخ عبدالحسین تهران در خیابان خیام، خیابان پاچنار، بازار کفاش‌ها واقع شده است.[۶] متولی مدرسه سید باقر خسروشاهی است و زیر نظر حوزه علمیه تهران فعالیت می‌کند.[۷]
تاریخچه ساخت
مدرسه شیخ عبدالحسین را عالمی به‌همین نام و مشهور به شیخ العراقین از عالمان و مجتهدان تهران در سال ۱۲۷۰ق شروع به ساخت کرد[۸] و در سال ۱۲۷۳ق به اتمام رساند.[۹] این مدرسه از موقوفات امیرکبیر به‌شمار می‌رود.[۱۰]
به‌گفته تولیت مدرسه، شیخ عبدالحسین تهرانی برای عمل به وصیت امیرکبیر، دنبال زمینی برای ساخت می‌گشت تا اینکه در محله پاچنار تهران، کاروانسرایی را خرید که محل تهیه و توزیع مشروبات الکلی بود.[۱۱] شیخ العراقین که وصی امیرکبیر بود، بنا به وصیت او، از ثلث اموالش مدرسه و مسجد را ساخت[۱۲] و قصد داشت آن را امیرکبیر نام بگذارد که با مخالفت شاهان قاجار به‌نام سازنده آن شیخ عبدالحسین شهرت پیدا کرد.[۱۳] سال بنای مدرسه در کتیبه سردر مدرسه سال ۱۲۷۰ق عنوان شده و تاریخ تعمیر هم ۱۳۶۳ق درج شده است.[۱۴]
این مکان، دو وقف‌نامه به تاریخ‌های ۱۲۷۶ و ۱۳۲۵ق دارد.[۱۵] وقف‌نامه و موقوفات مدرسه و مسجد که شامل وصیت‌نامه شیخ عبدالحسین و اصل وقف‌نامه مادر امیرکبیر است، در سازمان اسناد ملی ایران نگهداری می‌شود.[۱۶]
مدرسه ۲۰ حجره دارد[۱۷] و حجره‌های محل سکونت طلاب دور تا دور حیاط است.[۱۸] حیاط مدرسه به‌سبک مدارس چهار ایوانی ترتیب داده شده[۱۹] و کاشی‌کاری‌های خشتی هفت‌رنگ در سَردَر مدرسه از آثار هنری قابل‌توجه آن است.[۲۰] کتابخانه امام صادق(ع) هم در سال ۱۳۶۸ش به‌همت سید هادی خسروشاهی با کمک عده‌ای از تاجران و بازاریان متدین تشکیل شد.[۲۱]
محمد امامی کاشانی، سید ابراهیم دروازه‌ای، سید رضی شیرازی، سید رضا صدر و سید صالح طاهری هم ازجمله استادن علوم دینی در این مدرسه بودند.[۲۲]
وضعیت مدرسه در دوره رضاخان
در دوره رضاشاه و اقدامات ضد دینی او در برخی از مدارس علمیه تهران، مدرسه شیخ عبدالحسین هم دچار آشفتگی شد و در اختیار تعدادی دانشجو قرار گرفت که آن را به خوابگاه دانشجویی تبدیل کردند. در دهه سال ۱۳۴۰ش، سید هادی خسروشاهی،[یادداشت ۱] امام جماعت مسجد شد و اختیارات مدرسه را در دست گرفت و آن‌را به طلبه‌ها واگذار کرد.[۲۳]
جریان‌های سیاسی مدرسه در دیگر دوره‌ها
مدرسه شیخ عبدالحسین در برخی تحرکات اجتماعی و سیاسی دیگر مانند دوره مبارزات مشروطه‌خواهی عالمان تهران نقش داشته و میر سید احمد طباطبایی از عالمان مشروطه‌خواه در این مدرسه پناهنده شد.[۲۴]
از سال ۱۳۵۳ش مدرسه و مسجد شیخ عبدالحسین یکی از مراکز ترویج انقلاب اسلامی ایران شد.[۲۵] مرتضی مطهری و سید محمد حسینی بهشتی به همراه سید علی حسینی خامنه‌ای و اکبر هاشمی رفسنجانی در روزهای چهارشنبه در آن جلسه داشتند و برای حوزه‌های علمیه تصمیم‌گیری می‌کردند.[۲۶]
ختم سردارخان و باقرخان و بزرگداشت مردم لبنان به‌مناسبت حمله اسراییل به جنوب این کشور همراه با بزرگداشت شهدای قم و تبریز در ۱۰ فروردین سال ۱۳۵۷ش یکی دیگر از برنامه‌های این مدرسه و مسجد در دوران پهلوی بود.[۲۷]
پانویس
- ↑ قنبریان، مسجد و حوزه علمیه شیخ عبدالحسین، ص۱۳۳.
- ↑ قنبریان، مسجد و حوزه علمیه شیخ عبدالحسین، ص۱۳۶.
- ↑ قنبریان، مسجد و حوزه علمیه شیخ عبدالحسین، ص۱۳۳.
- ↑ قنبریان، مسجد و حوزه علمیه شیخ عبدالحسین، ص۱۳۴.
- ↑ قنبریان، مسجد و حوزه علمیه شیخ عبدالحسین، ص۱۴۶.
- ↑ «مسجد و مدرسه شیخ عبدالحسین»، وبگاه توریست‌گاه.
- ↑ «مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین»، مدیریت حوزه علمیه تهران.
- ↑ قنبریان، مسجد و حوزه علمیه شیخ عبدالحسین، ص۱۳۳.
- ↑ «مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین تهرانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ ملایی‌پور، وقف سرمایه‌ای ماندگار، ۱۳۸۴ش، ص۲۳.
- ↑ «میخانه‌ای که حوزه علمیه شد!»، همشهری‌آنلاین.
- ↑ جمعی از نویسندگان، پایداری یاران امیر، ۱۳۸۷ش، ص۳.
- ↑ قنبریان، مسجد و حوزه علمیه شیخ عبدالحسین، ص۱۳۳.
- ↑ قنبریان، مسجد و حوزه علمیه شیخ عبدالحسین، ص۱۳۵.
- ↑ «مسجد و مدرسه شیخ عبدالحسین»، وبگاه توریست‌گاه.
- ↑ قنبریان، مسجد و حوزه علمیه شیخ عبدالحسین، ص۱۳۷.
- ↑ «گذری بر مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین تهران»، خبرگزاری رسمی حوزه.
- ↑ قنبریان، مسجد و حوزه علمیه شیخ عبدالحسین، ص۱۳۷.
- ↑ قنبریان، مسجد و حوزه علمیه شیخ عبدالحسین، ص۱۳۷.
- ↑ مصطفوی، آثار تاریخی تهران، ۱۳۶۱ش، ص۶۶-۶۷.
- ↑ قنبریان، مسجد و حوزه علمیه شیخ عبدالحسین، ص۱۳۷.
- ↑ «مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین تهرانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه؛ «گذری بر مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین تهران»، خبرگزاری رسمی حوزه.
- ↑ «مشروب‌سازی‌ای که با وصیت امیرکبیر، مدرسه علمیه شد»، خبرآنلاین.
- ↑ قنبریان، مسجد و حوزه علمیه شیخ عبدالحسین، ص۱۴۵.
- ↑ «گذری بر مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین تهران»، خبرگزاری رسمی حوزه.
- ↑ قنبریان، مسجد و حوزه علمیه شیخ عبدالحسین، ص۱۴۶.
- ↑ قنبریان، مسجد و حوزه علمیه شیخ عبدالحسین، ص۱۴۶.
یادداشت
- ↑ سیدهادی خسروشاهی فرزند سیدباقر خسروشاهی در سال ۱۲۸۶ش در خسروشاه از توابع تبریز به‌دنیا آمد. دروس اولیه را در محضر عالمان تبریز و مشهد به پایان برد و سپس عازم نجف شد و در دروس میرزامحمدحسین غروی نائینی، میرزا محمدحسین کمپانی، آقا ضیاء عراقی و سیدمحسن حکیم و... حاضر شد و مدارج عالی حوزوی را کسب کرد. وی اندکی بعد به تهران آمد تا به وظایف معنوی و سیاسی خود ادامه دهد. در دوران پهلوی در برابر حکومت ایستادگی نمود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به‌عنوان نماینده خبرگان رهبری از سوی مردم تهران انتخاب شد و با تأسیس کمیته‌های انقلاب اسلامی در این نهاد انقلابی فعالیت نمود و با تأسیس بنیاد مسکن دورانی مسئولیت آن را عهده‌دار بود. او در اواخر دهه ۱۳۶۰ش درگذشت.
منابع
- جمعی از نویسندگان، پایداری یاران امیر، تهران، جام‌جم، ۱۳۸۷ش.
- قنبریان، علی، مسجد و حوزه علمیه شیخ عبدالحسین (موسس، موقوفات، معماری)، وقف میراث جاویدان پاییز ۱۳۹۷ش - شماره ۱۰۳.
- «گذری بر مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین تهران»، خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ انتشار: ۲ اردیبهشت ۱۳۹۳ش.
- «مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین تهرانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ انتشار: ۱۳۹۹/۲/۲۹ برگرفته از: مجله افق حوزه ۲۵ فروردین ۱۳۸۹ش - شماره ۲۶۵.
- «مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین»، مدیریت حوزه علمیه تهران، تاریخ بازدید: ۱۴ خرداد ۱۴۰۲ش.
- مسجد و مدرسه شیخ عبدالحسین، وبگاه توریست‌گاه، تاریخ بازدید: ۱۴ خرداد ۱۴۰۲ش.
- «مشروب‌سازی‌ای که با وصیت امیرکبیر، مدرسه علمیه شد»، خبرآنلاین، تاریخ انتشار: ۲ اردیبهشت ۱۳۹۳ش.
- مصطفوی، سید محمدتقی، آثار تاریخی طهران، به کوشش میرهاشم محدث، انتشارات انجمن آثار ملی، چ۱، ۱۳۶۱ش.
- ملایی‌پور، جواد، وقف؛ سرمایه‌ای ماندگار، قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، ۱۳۸۴ش.
- «میخانه‌ای که حوزه علمیه شد!»، همشهری‌آنلاین، تاریخ انتشار: ۶ خرداد ۱۴۰۱ش.