جندب بن کعب بن عبدالله ازدی
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | جُندب بن کعب بن عبدالله ازدی |
| لقب | جندب الخیر، غامدی، ازدی |
| نسب/قبیله | قبیله ازد |
| خویشاوندان | جندب بن زهیر |
| درگذشت | حدود سال ۵۰ق |
| مشخصات دینی | |
| دلیل شهرت | قتل ساحر |
| نقش‌های برجسته | یاران امام علی |
جُندَب بن کَعب بن عبدالله اَزدی از اصحاب پیامبر(ص) و امام علی(ع). او را یکی از چندین جندب قبیله ازد دانسته‌اند که با دعوت رسول خدا(ص)، به مدینه آمد و مسلمان شد. از وی حدیثی از پیامبر(ص) درباره جزای ساحر برجای مانده و از رسول خدا(ص) نیز روایتی در بزرگداشت او به عنوان جداکننده حق و باطل نقل شده است. او در زمان عثمان یک ساحر را کشت و به «قاتل الساحر» شهرت یافت. جندب به سبب این قتل به زندان افتاد و سپس به شام تبعید شد. اخباری درباره حضور او در جنگ‌های سه‌گانه امام علی وجود دارد. وی در حدود سال ۵۰ق درگذشت.
معرفی
جندب بن کعب بن عبدالله ازدی از اصحاب پیامبر(ص)[۱] و امام علی[۲] است. از او با القابی چون «جندب الخیر»،[۳] [یادداشت ۱] «غامدی»،[۴] «عبدی»[۵] و «ازدی»[۶] نیز یاد شده است. از تولد او در منابع خبر چندانی در دست نیست؛ اما درباره وفاتش گفته‌اند که در سال ۵۰ق[۷] یا ده سال پس از به خلافت رسیدن معاویه در سرزمین شام از دنیا رفت.[۸] البته اخباری از حیات او در سال‌های بعد از این تاریخ نیز به چشم می‌خورد؛ مثلاً نام او در کشمکش‌های کوفه بعد از واقعه عاشورا به چشم می‌خورد[۹] و همچنین او را از اشخاصی دانسته‌اند که پس از قیام مختار به محمد بن حنفیه در مکه پیوست.[۱۰]
تذکره‌نویسان به نسب او در قبیله ازد پرداخته‌اند.[۱۱] در عین حال، در تاریخ از چندین شخص دیگر با نام جندب از همین قبیله یاد شده است[۱۲] که آنان را «جنادبة الازد» نیز نامیده‌اند.[۱۳] این مسئله موجب تشابه اسمی شده[۱۴] و تعیین مصداق در برخی گزارش‌های مورخین را دشوار و حتی ناممکن کرده است.[۱۵]
خبرهایی مربوط به حضور جندب در جنگ‌ها همراه با امیرمؤمنان(ع) نقل شده است[۱۶] که عده‌ای معتقدند نمی‌توان با قطعیت این جندب را همان جندب بن کعب بن عبدالله دانست.[۱۷] چنان‌که جندب بن زهیر ازدی از افراد شاخص سپاه امام علی(ع) در جنگ جمل[۱۸] و فرمانده پیاده‌نظام[۱۹] و یا سواره‌نظام ازدیان در این نبرد بود. [۲۰]
نقل‌هایی در تاریخ درباره جندب بن عبدلله ازدی وجود دارد که به گفته برخی محققان نمی‌توان این شخص را به یقین همین جندب بن کعب دانست.[۲۱] برخی اخبار آمده در تاریخ درباره جندب بن عبدالله عبارت‌اند از: تردید وی در حقانیت امام علی در جنگ نهروان؛ [۲۲] راوی سخنان امام علی؛[۲۳] فراخوانی کوفیان به جنگ با اهل شام بعد از اتمام نبرد با خوارج؛[۲۴] فرستاده امام حسن(ع) در جریان نبرد با معاویه به شام؛[۲۵] همراهی با سلیمان بن صرد و مسیب بن نجبه و سعید بن عبدالله حنفی در ملاقات با امام حسین و درخواست قیام از او بعد از صلح امام حسن. [۲۶]
صحابی پیامبر(ص)
بر اساس پاره‌ای از گزارش‌ها، بعد از آنکه پیامبر(ص) طی نامه‌ای قبیله ازد را به اسلام دعوت کرد، جندب به همراه شماری از افراد قبیله در مدینه به حضور پیامبر(ص) رسید و ایمان آورد.[۲۷] از او حدیثی به نقل از رسول خدا(ص) در جزای ساحر نقل شده است.[۲۸] برخی مدعی‌اند او فقط همین حدیث را از پیامبر(ص) روایت کرده است.[۲۹] همچنین حدیثی در بزرگداشت او به نقل از رسول خدا(ص) آمده است با این مضمون که جندب بین حق و باطل جدایی خواهد افکند.[۳۰] بعضی از مستشرقان وی را از مسلمانان شایسته از دیدگاه امام علی(ع) دانسته‌اند.[۳۱]
قتل ساحر و تبعید به شام
در زمان عثمان، خلیفه سوم، ساحری به کوفه آمد که برخی او را از یهودیان منطقه بابِل دانسته‌اند.[۳۲] او شعبده‌هایی برای مردم اجرا کرد؛ از جمله کشتن یک نفر و سپس زنده کردنش. جندب در مواجهه با این سحر و برای دفع فتنه[۳۳] و با استناد به رفتار پیامبر(ص) در تقابل با ساحران، او را کشت[۳۴] و از وی خواست اگر می‌تواند، خود را زنده کند.[۳۵] این رخداد سبب شده تا در منابع متعددی از او به عنوان «قاتل الساحر» یاد شود[۳۶] و عمل او را تحقق پیشگویی قبلی پیامبر(ص) بدانند.[۳۷] ولید بن عقبه، کارگزار عثمان او را به سبب ارتکاب قتل زندانی کرد.[۳۸] مدت حبس او را کوتاه دانسته‌اند.[۳۹] نقل‌ها درباره بیرون آمدنش از زندان متفاوت است: برخی معتقدند که زندانبان او با مشاهده عبادات و رفتارهای جندب، شرایط فرار او را مهیا کرد؛[۴۰] [یادداشت ۲] برخی می‌گویند که برادرزاده او[۴۱] یا برخی از اقوامش[۴۲] به زندان حمله کرده، او را فراری دادند؛ و عده‌ای بر این گمانند که با نامه عثمان آزاد شد.[۴۳] همچنین آمده است که بعد از آنکه جندب مدتی متواری بود، عثمان با وساطت امام علی(ع) نامه‌ای مبنی بر بخشش او به ولید نوشت.[۴۴]
بر اساس برخی نقل‌ها، جندب پس از آزادی از زندان کوفه در زمان خلیفه سوم، به شام رفت و تا آخر عمر به جنگ با رومیان پرداخت.[۴۵]
پانویس
- ↑ ابن حجر، الإصابة، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۶۱۵؛ ذهبی، تاریخ الإسلام، ۱۴۱۳ق، ج۵، ص۸۶.
- ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امیرالمومنین(ع)، ۱۳۸۶ش، ج۱۳، ص۱۳۵؛ احمدی میانجی، مکاتیب الرسول(ص)، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۲۴۸.
- ↑ بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۵۱۹؛ ابن حجر، الإصابة، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۶۱۵؛ ذهبی، تاریخ الإسلام، ۱۴۱۳ق، ج۵، ص۸۶.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۵۸؛ امینی، الغدیر، ۱۴۱۶ق، ج۹، ص۴۹۷.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۵۸؛ ابی فراس، مجموعة ورام، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۸۳.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۵۸.
- ↑ ذهبی، تاریخ الإسلام، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۲۹.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۶۰؛ ابن اثیر، أسدالغابة، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۶۲.
- ↑ ابن اعثم، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۲۵، ۱۲۶.
- ↑ بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۲۸۰.
- ↑ ابن اثیر، أسدالغابة، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۶۱؛ ابن حجر، الإصابة، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۶۱۵؛ ابن حزم، جمهرة أنساب العرب، ۱۴۰۳ق، ص۳۷۹.
- ↑ ابن سلام، النسب، ۱۴۱۰ق، ص۲۹۶؛ صحاری، الأنساب، ۲۰۰۶م، ج۲، ص۶۸۳؛ ابن اثیر، أسدالغابة، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۵۹.
- ↑ بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۶، ص۴۱۴؛ الاشتقاق، ابن درید، الاشتقاق، ۱۹۵۸م، ص۴۹۵.
- ↑ صادقی، دشواری نام‌ها در پژوهش‌های تاریخی، ش۱۳۸۲، ص۱۱۶.
- ↑ بهرامیان، «جندب ازدی»، ۱۳۸۹ش، ج۱۳، ص۵۷۶.
- ↑ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۵۲۰ – ۵۲۱، ۵۶۹، ج۵، ص۱۰ – ۱۱، ۱۴، ۶۶، ۸۹؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۵۸.
- ↑ بهرامیان، «جندب ازدی»، ۱۳۸۹ش، ج۱۳، ص۵۷۶.
- ↑ ابن سعد، طبقات الکبری، ۱۴۱۴ق، خامسة۲، ص۳۸؛ بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۲۴۵، ج۶، ص۴۱۴؛ ابن شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۱۵۴.
- ↑ دینوری، اخبار الطوال، ۱۳۶۸ش، ص۱۴۶؛ ابن اعثم، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۴۶۸.
- ↑ مفید، الجمل و النصرة، ۱۴۱۳ق، ص۳۲۰.
- ↑ بهرامیان، «جندب ازدی»، ۱۳۸۹ش، ج۱۳، ص۵۷۶.
- ↑ مفید، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۱، ص۳۱۷–۳۱۹؛ ابن شهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۲۶۸-۲۶۹.
- ↑ ابن هلال الثقفی، الغارات، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۹۹، ج۲، ص۲۸۸؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۵، ص۱۰، ۱۴، ۴۸، ۵۱، ۵۶، ۶۰، ۶۶.
- ↑ ابن هلال الثقفی، الغارات، ۱۴۱۰ق، ج۲، ۳۳۸؛ بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۳۸۰.
- ↑ بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۳۲؛ ابن اعثم، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۴، ص۲۸۵؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، بیروت، ص۶۴، ۶۸
- ↑ بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۱۴۹.
- ↑ ابن سعد، طبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۱۴؛ ابن اثیر، أسدالغابة، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۷۸۵؛ ابن حجر، الإصابة، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۶۱۲، ۶۱۵.
- ↑ ذهبی، تاریخ الإسلام، ۱۴۱۳ق، ج۵، ص۸۶.
- ↑ بهرامیان، «جندب ازدی»، ۱۳۸۹ش، ج۱۳، ص۵۷۶.
- ↑ ابن سعد، طبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۱۷۶؛ مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱۲، ص۱۹۲؛ ابوالفرج اصفهانی، الأغانی، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۹۸.
- ↑ مادلونگ، جانشینی محمد، ۱۳۷۷ش، ص۱۵۴.
- ↑ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۳۳۸ - ۳۳۹.
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، الأغانی، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۹۷.
- ↑ قاضی نعمان، شرح الأخبار، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۳۵.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۱۶۵؛ ذهبی، تاریخ الإسلام، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۶۶۷، ج۵، ص۸۶–۸۷؛ صالحی شامی، سبل الهدی، ۱۴۱۴ق، ج۱۰، ص۱۰۸.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۵۸، ۵۵۷؛ ابن اثیر، أسدالغابة، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۵۹؛ ابن حجر، الإصابة، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۶۱۳.
- ↑ بن سعد، طبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۱۷۶؛ مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱۲، ص۱۹۲.
- ↑ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۲۷۵.
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، الأغانی، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۹۷.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۱۶۵؛ ابوالفرج اصفهانی، الأغانی، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۹۸؛ أبوهلال عسکری، الأوائل، ۱۴۰۸ق، ص۲۹۵.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۶۰؛ ابن اثیر، أسدالغابة، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۶۲.
- ↑ ذهبی، تاریخ الإسلام، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۲۹.
- ↑ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۲۷۵؛ ابی فراس، مجموعة ورام، ۱۴۱۰ق، ج۲، ص۲۸۳.
- ↑ بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۵، ص۵۱۹.
- ↑ ذهبی، تاریخ الإسلام، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۲۹.
یادداشت
- ↑ ابن حزم نامیدن جندب به این لقب را به شیعیان نسبت داده است.(ابن حزم، جمهرة أنساب العرب، ۱۴۰۳ق، ص۳۷۹.)
- ↑ گفته شده است که زندانبان جندب فردی مسیحی بود که با مشاهده رفتار زندانی‌اش چنان شیفته او شد که به اسلام گرایید.(جوهری بصری، السقیفة و فدک، تهران، ص۱۲۷؛ ابن ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغة، ۱۴۰۴ق، ج۱۷، ص۲۴۲.)
منابع
- ابن أبی‌الحدید، عبدالحمید بن هبة‌الله، شرح نهج‌البلاغة لابن أبی‌الحدید، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قم، مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی، ۱۴۰۴ق.
- ابن اثیر، علی بن محمد جزری، أسدالغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹ق.
- ابن اثیر، علی بن محمد جزری، الکامل فی التاریخ، بیروت،دار صادر، ۱۹۶۵م.
- ابن اعثم الکوفی، ابو محمد احمد، الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، ۱۴۱۱ق.
- ابن حجر العسقلانی، احمد بن علی، الإصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.
- ابن حزم، علی بن احمد، جمهرة أنساب العرب، تحقیق لجنة من العلماء، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۰۳ق.
- ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، دیوان المبتدأ و الخبر فی تاریخ العرب و البربر، تحقیق خلیل شحادة، بیروت، دارالفکر، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- ابن خیاط، خلیفة، تاریخ خلیفه، تحقیق فواز، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق.
- ابن درید، محمد بن حسن، الاشتقاق، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قاهره، مکتبة الخانجی، چاپ سوم، ۱۹۵۸م.
- ابن سعد، محمد بن سعد بن منیع، طبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق / الخامسه: تحقیق محمد بن صامل السلمی، الطائف، مکتبة الصدیق، ۱۴۱۴ق.
- ابن سلام، ابوعبید قاسم، النسب، تحقیق مریم محمد خیر الدرع، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۰ق.
- ابن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی، مناقب آل أبی‌طالب(ع)، قم، علامه، ۱۳۷۹ق.
- ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق.
- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق.
- ابن هلال الثقفی، ابراهیم بن محمد، الغارات، تحقیق عبدالزهراء حسینی، قم، دارالکتاب الإسلامی، ۱۴۱۰ق.
- أبوهلال عسکری، محمد بن عبدالله، الأوائل، تحقیق محمد السید الوکیل، طنطا، دارالبشیر، ۱۴۰۸ق.
- احمدی میانجی، علی، مکاتیب الرسول(ص)، قم، دارالحدیث، ۱۴۱۹ق.
- اصفهانی، ابوالفرج علی بن الحسین، الأغانی، بیروت،دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۱۵ق.
- اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین، مقاتل الطالببین، تحقیق سیداحمد صقر، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
- امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنة و الأدب، قم، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه، ۱۴۱۶ق.
- بلاذری، أحمد بن یحیی بن جابر، أنساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۷ق.
- بهرامیان، علی، «جندب ازدی»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۸، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی ۱۳۸۹ش.
- جوهری بصری، احمد بن عبدالعزیز، السقیفة و فدک، محمدهادی امینی، تهران، مکتبة نینوی الحدیثة، بی‌تا.
- دینوری، احمد بن داود، أخبار الطوال، تحقیق عبد المنعم عامر، قم، منشورات الرضی، ۱۳۶۸ش.
- ذهبی، شمس‌الدین محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- صادقی، مصطفی، دشواری نام‌ها در پژوهش‌های تاریخی، مجله پژوهش و حوزه، شماره۱۳ و ۱۴، ۱۳۸۲ش.
- صالحی شامی، محمد بن یوسف، سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیر العباد، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۴ق.
- صحاری، سلمة بن مسلم العوتبی، الأنساب، عمان، مطبعة الألوان الحدیثة، چاپ چهارم، ۲۰۰۶م.
- طبری، أبوجعفر محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الرسل و الملوک، تحقیق محمد أبوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق.
- قاضی نعمان، نعمان بن محمد التمیمی، شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار(ع)، محمدحسین حسینی جلالی، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۹ق.
- مادلونگ، ویلفرد، جانشینی حضرت محمد(ص) پژوهشی پیرامون خلافت نخستین، ترجمه احمد نمایی و همکاران، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۷ش.
- محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه امیرالمومنین(ع) بر پایه قرآن، حدیث و تاریخ، همکاری سیدمحمد‌کاظم طباطبایی و سید محمود طباطبایی نژاد، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۶ش.
- مسعودی، أبوالحسن علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، قم، دارالهجرة، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
- مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الجمل و النصرة لسید العترة فی حرب البصرة، تحقیق علی میرشریفی، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق
- مقریزی، احمد بن علی، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، تحقیق محمد عبدالحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۰ق.
- منقری، نصر بن مزاحم، وقعة الصفین، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قاهرة، مؤسسة العربیة الحدیثة، چاپ دوم، ۱۳۸۲ق.
- ورام بن أبی فراس، مسعود بن عیسی، تنبیه الخواطر و نزهة النواظر المعروف بمجموعة ورّام، قم، مکتبه فقیه، ۱۴۱۰ق.*
- یعقوبی، احمد بن أبی‌یعقوب، تاریخ یعقوبی، بیروت،دار صادر، بی‌تا.
پیوند به بیرون