تفسیر عاملی (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | ابراهیم موثق عاملی |
| موضوع | تفسیر قرآن |
| سبک | تحلیلی |
| زبان | فارسی |
| مجموعه | ۸ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | صدوق |
تفسیر عاملی، تفسیری کامل و به زبان فارسی نوشته ابراهیم موثق عاملی از قرآن‌پژوهان قرن ۱۴ و ۱۵ هجری قمری است. او در این تفسیر که در ۸ جلد به نگارش درآمده، اساس کار خود را بر لغت، شأن نزول آیات، اقوال مفسران و توضیح نکات تربیتی و اجتماعی قرآن قرار داده است.
انگیزه تألیف
عاملی در ابتدای تفسیر، انگیزه خود را دغدغه فهم قرآن و پاسخ به نویسنده‌ای داده که گفته است تفاسیر را یک رشته روایات ضعیف و قصه‌های بی‌اساس تشکیل می‌دهد.[۱] او می‌نویسد دغدغه فهم قرآن و این گفتار آن نویسنده وادارم کرد به مطالعه و نوشتن تفسیر و برای اطّلاع از آنچه در معنای آیه‌ای کسی چیزی گفته و یا نوشته از قدیمی‌ترین کتب تفسیر که دسترسی به آن داشتم (جامع البیان تفسیر محمّد بن جریر طبری متوفای ۳۱۰ق) تا آنچه از مفسّران معاصر بدست آوردم به علاوه کتب دیگر که مطالب آن نزدیک به این هدف بود (و نام هر یک در جای خود یاد شده است) چندین کتاب تفسیر و غیر تفسیر را مطالعه و تتبّع کردم.[۲]
| تفسیرهای مهم | |
|---|---|
| شیعی | تفسیر ابو الجارود • تفسیر قمی • کتاب التفسیر (عیاشی) • تفسیر التبیان • تفسیر مجمع البیان • تفسیر الصافی • تفسیر المیزان |
| سنی | تفسیر جامع البيان (طبری) • المحرر الوجیز (ابن عطیه) • تفسیر الجامع لأحكام القرآن (قرطبی) • تفسير القرآن العظيم (ابن كثير) • تفسیر جلالین (سیوطی) |
| گرایش‌های تفسیری | |
| تفسیر تطبیقی • تفسیر علمی • تفسیر عصری • تفسیر تاریخی • تفسیر فلسفی • تفسیر کلامی • تفسیر عرفانی • تفسیر ادبی • تفسیر فقهی | |
| روش‌های تفسیری | |
| تفسیر قرآن به قرآن • تفسیر روایی • تفسیر عقلی • تفسیر اجتهادی | |
| شیوه‌های نگارش تفسیر | |
| تفسیر ترتیبی • تفسیر موضوعی | |
| اصطلاحات علم تفسیر | |
| اسباب نزول • ناسخ و منسوخ • محکم و متشابه • اعجاز قرآن • جری و انطباق • مکی و مدنی | |
روش تفسیری
مفسر پس از ذکر مقدمه، اساس کار خویش را در پنج بخش بیان می‌کند:
- معنای لغات دور از ذهن.
- شأن نزول هر آیه‌ای که در کتاب‌های متقدّمین پیدا کردم.
- ترجمه آیات با رعایت دو نکته:
- کوشش در مطابقت با کلمات قرآن به فارسی سادۀ مستعمل روز تا آنجا که به نظم سخن فارسی رخنه‌ای نیفتد.
- ربط جمله با آیه و آیات به ظاهر نامناسب با افزودن یک یا چند جمله مناسب در درون قلّاب.
- نشان دادن اختلاف مفسّرین در مقصود و در قرائت آیات با ذکر هر نکته علمی و اخلاقی و عرفانی و ذوقی که در کتاب‌هایشان دیده شده به عنوان سخن مفسّران با رعایت کمال امانت که اگر شعر مشهوری در کتابی نقل شده است از آن کتاب نقل کردم و برای زیبائی و آرایش، از نوشته‌های ذوقی و لطیف تفسیر کشف الاسرار و ابوالفتوح و مواهب علیه آنچه مناسب بود مختصری عین عبارت آن‌ها را نقل کردم.
- از یک یا چند آیه که مطلبی بخاطر رسید به عنوان «سخن ما» نوشته شد.[۳]
ویژگی‌های تفسیری
یکی از ویژگی‌های این تفسیر گرایش اجتماعی است. عاملی، دغدغه‌های اجتماعی و طرح درستِ دین در جامعه را دارد، از این‌رو کوشش می‌کند علل ضعف و انحطاط مسلمانان را نشان دهد. بی‌توجهی به معنویت و حضور اخلاقِ اجتماعی مانند صداقت، امانت‌داری، رعایت حقوق دیگران را در لابلای تفسیر بازگو کند و در جایی که بدفهمی از دین، تفسیر شده رفعِ ابهام کند.[۴]
نگاهی به محتوا
نویسنده پس از مقدمه کوتاه نخستین مطلب کتاب را به این اختصاص داده که قرآن چه زمانی نازل شده ونخستین آیات نازل شده چه بود آخرین مطلب کتاب هم درباره معنای «الجِنّه» در سوره ناس است که احتمال داده منظور همان ابلیس و شیطان یا دیوانگی و تباهی خرد باشد. [۵]
منابع تفسیر
این کتاب از تفاسیر قدیم و جدید شیعه و سنی با سبک‌های گوناگون بهره برده است. عاملی با توجه به مناسبت یا اهمیت موضوع از تفاسیری چون جامع البیان، مجمع البیان طبرسی، روض الجنان ابوالفتوح رازی، کشاف زمخشری، تفسیر کبیر فخر رازی، روح البیان بروسوی، روح المعانی آلوسی، المنار رشید رضا و حتی تفاسیر عرفانی چون صفی علیشاه در تفسیر صفی، تأویلات عبدالرزاق کاشانی و حسینی کاشفی و از نظرات تفسیری مفسرانی چون سید احمد خان هندی را با تأیید نقل کرده است.[۶]
چاپ
نخستین چاپ این تفسیر در زمان حیات مؤلف در سال ۱۳۳۶ش در مشهد توسط کتابفروشی باستان منتشر شد و بعدها با تصحیح علی‌اکبر غفاری توسط انتشارات صدوق تهران طی سال‌های ۱۳۴۵ - ۱۳۶۰ش تجدید چاپ گردید.[۷][۸]
پانویس
- ↑ خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۷۲۳.
- ↑ عاملی، تفسیر عاملی، ۱۳۶۰ش، مقدمه کتاب، ص۲.
- ↑ عاملی، تفسیر عاملی، ۱۳۶۰ش، مقدمه کتاب، ص۳.
- ↑ ایازی، استاد ابراهیم موثق عاملی و تفسیر عاملی.
- ↑ عاملی، تفسیر عاملی، ۱۳۵۹ش، ج۱، بخش ۱ص۳،و ج۸، ص۷۱۷.
- ↑ ایازی، ابراهیم موثق عاملی، مفسری گمنام، ۱۳۷۶ش.
- ↑ خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۷۲۳.
- ↑ ایازی، ابراهیم موثق عاملی، مفسری گمنام، ۱۳۷۶ش.
منابع
- عاملی، ابراهیم، تفسیر عاملی، تهران، صدوق، ۱۳۶۰ش.
- خرمشاهی، بهاءالدین، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، تهران، دوستان - ناهید، ۱۳۷۷ش.
- ایازی، سید محمد علی، ابراهیم موثق عاملی، مفسری گمنام، بینات، بهار ۱۳۷۶ - شماره ۱۳.
- عاملی، ابراهیم، تفسیر عاملی، نشر کتابفروشی صدوق، تهران ۱۳۵۹ش.