کَشْفُ الغُمَّة فی مَعْرِفَةِ الأئمّة(ع) کتابی به زبان عربی در شرح‌حال، فضائل و معجزات چهارده معصوم(ع) نوشته علی بن عیسی اربلی (درگذشته ۶۹۲ق) از عالمان دینی شیعه می‌باشد. نویسنده، کتاب را با انگیزه روشن‌کردن حقانیت آنان بر دشمنان اهل بیت و مقابله با غلوکنندگان ائمه(ع) نگاشته و در تألیف خود، استفاده از منابع اهل سنت را بر منابع شیعی مقدم داشته است.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | علی بن عیسی اربلی (متوفای ۶۹۲ق) |
| تاریخ نگارش | قرن هفتم |
| موضوع | زندگانی چهارده معصوم، مناقب و معجزات |
| زبان | عربی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | دارالاضواء |
| تاریخ نشر | ۱۴۰۳ ق |
| نسخه الکترونیکی | http://lib.eshia.ir/86840 |
جایگاه
کتاب کشف الغمه مفصل‌ترین اثر درباره زندگی امامان شیعه(ع) در قرن هفتم هجری[۱] و مهم‌ترین اثر علی بن عیسی اربلی قلمداد شده است.[۲]
رسول جعفریان کتاب کشف الغمه را به‌لحاظ ابتکاری‌بودن روش مؤلف در تدوین آن و نیز موضع معتدل او در مورد اختلافات میان شیعه و اهل‌سنت مورد علاقه و مراجعه شیعه و اهل‌سنت دانسته است.[۳] از نظر جعفریان، این علاقه موجب شده تا این کتاب را بسیاری از عالمان قرن هفتم روایت کنند[۴] و نسخ کهن فراوانی از آن موجود باشد.[۵]
مؤلف
ابوالحسن بهاءالدین علی بن عیسی هَکّاری (درگذشت ۶۹۲ق)، مشهور به بهاءالدین اِرْبِلی محدّث و مورّخ شیعی قرن هفتم است. بهاءالدین اِرْبِلی در اِرْبِل زاده شد و همان‌جا پرورش یافت.[۶] پدرش فخرالدین عیسی، معروف به ابن جِجْنی حاکم اربل و نواحی آن بود.
موضوع و محتوا
این کتاب درباره زندگانی پیامبر(ص)، فاطمه زهرا(س) و ائمه اثنی‌عشر(ع) و مناقب و معجزات آنان نوشته شده است. مصنف همچنین اشاره‌ای هم به حضرت خدیجه(س) دارد.
این کتاب دو جزء دارد:
- جزءِ اول دربرگیرنده زندگانی پیامبر اسلام(ص) و امام علی(ع)است و تاریخ اتمام آن شعبان ۶۷۸ق است.[۷]
- جزءِ دوم هم دربرگیرنده زندگانی حضرت فاطمه(س)، حضرت خدیجه و امامان است و تاریخ اتمام آن رمضان ۶۸۷ ذکر شده است.[۸] وی در مقدمه کتاب[۹] صراحتاً تشیع خود را اعلام داشته و اهل بیت را ثانی ثقلین دانسته، دوستی و دشمنی با آنان را دوستی و دشمنی با خدا عنوان کرده است. او چند مناظره با دانشمندان اهل سنت داشته[۱۰] و تعبیراتی همچون اصحابنا الشیعه[۱۱] و انّا معاشر الشیعه[۱۲] دارد.
اربلی در پایان هر باب کتاب کشف الغمه قصیده‌ای نیز در مدح یا مرثیه اهل بیت سروده است. این کتاب از منابع وسائل الشیعه و بحارالانوار بهره برده است.[۱۳]
نویسنده کتابش را با نقل آخرین مطالبِ کتاب احتجاج طبرسی درباره امام زمان(ع) به پایان برده و پس از آن سه قصیده از اشعاری که در باره امام زمان(ع) سروده نقل کرده است. نخستین قصیده‌اش قصیده‌ای میمیه است و آخرین قصیده‌ای که در مدح امام زمان(ع) سروده این‌گونه آغاز شده است.
[یادداشت ۱] و پایانش با این ابیات است
تاریخ نگارش
این کتاب دارای دو جزء است که نگارش جزء اول در تاریخ ۶۷۸ق و جزء دوم ۶۸۲ق به اتمام رسیده است.[۱۵] برخی منابع که کشف الغمه به آن‌ها استناد کرده، امروزه در دسترس نیستند و تنها در این کتاب به آرای آن‌ها اشاره شده است.
انگیزه نگارش
مؤلف از مدت‌ها تصمیم برآن داشت تا مجموعه‌ای از اخبار و اوصاف اهل بیت(ع) را جمع‌آوری کند و از آن جا که اهل سنت به تاریخ ائمه و فضائل آنان نپرداخته و برخی از عالمان سنی حتی نام ائمه را نمی‌دانند، به تاریخ و شخصیت آنان پرداخته، تا حقانیت آنان را بر مبغضان و دشمنان اهل بیت روشن گرداند و غلو کنندگان ائمه نیز دست از این عمل بردارند. او همچنین درباره هدف تألیف کتاب می‌نویسد بسیاری از مردم، زیارت قبر موسی بن جعفر(ع) را تمسخر می‌کنند در حالی که بسیاری از همین مردم، قبور فقرا و صوفیان را زیارت می‌کنند.[۱۶]
روش نگارش
اربلی در تدوین کتاب از آثار و منابع گذشتگان بهره گرفته و عمده مطالب خویش را از آنان نقل می‌کند. او تنها توضیحات و نقدهای خویش را در ذیل برخی روایات آورده است و در پایان زندگانی هر یک از ائمه قصیده‌ای در مدح و ستایش آنان سروده است. از ویژگی‌های این اثر آن است که مؤلف کوشیده است در نقل روایات مربوط به مقامات و مناقب امامان(ع)روایات اهل سنت را بر روایات شیعه مقدم بدارد و بدین‌سان قبول مطالب کتاب را برای مخالفان آسان گرداند.
مؤلف از نگرش‌های کلامی خویش بهره گرفته و در تاریخ امامان شیعه به ادله اثبات امامت، معجزات و کرامات آنان پرداخته است.[۱۷] نویسنده در سنجش و ارزیابی عقاید مخالفان، کوشیده است به گونه علمی و با تکیه بر اخبار تاریخی داوری کند. او گاه نظراتی متفاوت با دیدگاه‌های رسمی دیگر عالمان شیعه ابراز کرده است؛ از جمله شهادت امام رضا(ع) را به‌دست مأمون نمی‌داند.[۱۸]
ترجمه و تعلیقه
کشف الغمّه چندین بار تلخیص و ترجمه شده است[۱۹] همچنین بعضی از بخش‌های آن جداگانه با عنوان‌های حیاة الامامین زین العابدین و محمدالباقر و حیاة الامام جعفرالصّادق چاپ شده است.[۲۰] برخی از ترجمه‌های این کتاب عبارتند از:
- «محراب القلوب» از علی بن فیض إربلی.
- ترجمه‌ای از حسن بن حسین بیهقی.
- ترجمه‌ای به نام «مناقب» نوشته علی بن حسن زواره‌ای از مفسران و مترجمان قرن ۱۰ق.
- ترجمه‌ای از نعمت الله بن قریش رضوی مشهدی.
- «سِیرُ الائمة» یا «اکسیر التواریخ» از میرزا محمد بن محمد رفیع شیرازی ملک الکتاب.
- ترجمه‌ای از ملا عبداللطیف آذربایجانی ملا باشی.[۲۱]
چاپ
کشف الغمة به سال ۱۴۲۱ق در قم با تحقیق احمد حسینی اشکوری توسط انتشارات رضی چاپ و منتشر شده است.[۲۲]
پانویس
- ↑ جعفریان، منابع تاریخ اسلام، ۱۳۹۳ش، ص۳۶۶.
- ↑ جعفریان، علی بن عیسی اربلی و کشف الغمه، ۱۳۷۳ش، ص۶۵.
- ↑ جعفریان، علی بن عیسی اربلی و کشف الغمه، ۱۳۷۳ش، ص۶۵.
- ↑ جعفریان، علی بن عیسی اربلی و کشف الغمه، ۱۳۷۳ش، ص۶۵.
- ↑ جعفریان، منابع تاریخ اسلام، ۱۳۹۳ش، ص۳۶۶.
- ↑ فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ۱۹۸۹م، ج۳، ص۶۶۱.
- ↑ اربلی، کشف الغمه، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۷۰
- ↑ اربلی، کشف الغمه، ۱۴۰۵ق، ج۳، ص۳۴۳
- ↑ اربلی، کشف الغمه، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۳
- ↑ اربلی، کشف الغمه، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۸۵، ۳۴۰
- ↑ اربلی، کشف الغمه، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۸۶
- ↑ اربلی، کشف الغمه، ۱۴۰۵ق، ج۲، ص۵۲
- ↑ بهاءالدین اربلی، ترجمه فارسی، ج۱، مقدمه شعرانی، ص۱۶
- ↑ اربلی، کشف الغمه، دار الاضواء بيروت، ج۳، ص۳۵۷-۳۶۲.
- ↑ الذریعة، ج۱۸، ص۴۷، ۴۸.
- ↑ اربلی، کشف الغمة، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۴، ۵.
- ↑ کشف الغمة، رسول جعفریان. مجموعه مقالات کنگره شیخ مفید.
- ↑ کشف الغمة فی معرفة الائمة، کتابخانه دیجیتال نور.
- ↑ نک: افندی اصفهانی، ج۱، ص۱۷۷، ج۵، ص۳۴۳؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج۴، ص۱۳۹، ۴۲۵
- ↑ اربلی، رسالة الطیف، ۱۹۶۸م، ص۲۲؛ زرکلی، الاعلام، ج۴، ص۳۱۹ که اولی را اثری مستقل دانسته است
- ↑ تهرانی، الذریعة، ج۴، ص۱۳۰. ج۱۲، ص۲۷۶. ج۲۰، ص۱۴۷.
- ↑ کشف الغمة فی معرفة الائمة، کتابخانه دیجیتال نور.
یادداشت
- ↑ ای امامان سید و سرور، شما برگزیدگان خداوند هستید بر همگان از آغاز تا پایان، به والایی و بلند مرتبگی دست یافتید و در پرتو این فضایلتان در جایگاهی خطیر و بلند مرتبه استقرار یافتید.
- ↑ اگر تمام زمان (عمرم) را برای ادای کم‌ترین شکرگزاری(از نعمت هایی که به من عطا شده) از شما بکار بگیرم شایسته و سزاوار است. تمام حمد و ستایش همیشه و به صورت مستمر از آنِ خداست و تمام حمد از آغاز تا پایان از آنِ اوست.
منابع
- اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۵ق.
- اربلی، علی بن عیسی بهاءالدین، رساله الطیف، چاپ عبدالله جبوری، بغداد ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
- تهرانی، آقا بزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳ق.
- جعفریان، رسول، مقاله کشف الغمة فی معرفة الائمة، مجموعه مقالات کنگره شیخ مفید، شماره ۲۸.
- جعفریان، رسول، علی بن عیسی اربلی و کشف الغمه، مشهد، بنياد پژوهش‌های اسلامى آستان قدس رضوی، ۱۳۷۳ش.
جعفریان، رسول، منابع تاریخ اسلام، تهران، نشر علم، ۱۳۹۳ش.
- در شناخت امامت (معرفی کتاب «کشف الغمه فی معرفه الائمه)، خردنامه همشهری خرداد ۱۳۸۷ شماره ۲۶.
- فروخ، عمر، تاریخ الادب العربی، بیروت ۱۹۸۹م.
- کشف الغمة فی معرفة الائمة، کتابخانه دیجیتال نور، تاریخ بازدید: ۱۲ اسفند ۱۳۹۸ش.
پیوند به بیرون