احمد بن هِلال عَبَرتائی بَغدادی(۱۸۰-۲۶۷ق) معروف به احمد بن هلال کَرْخی از اصحاب امام هادی(ع) و امام عسکری(ع) بود که نیابت محمد بن عثمان را منکر شد و از این بابت در توقیع منسوب به امام زمان(عج)، لعن شده است. احمد بن هلال همچنین متهم به غلو بود. شیخ طوسی در کتاب الغیبه او را در شمار مدعیان نیابت خاصه آورده است.
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | احمد بن هِلال عَبَرتائی بَغدادی |
| ولادت | ۱۸۰ق |
| محل زندگی | عراق |
| وفات | ۲۶۷ق |
| مشخصات دینی | |
| از یاران | امام هادی(ع) و امام عسکری(ع) |
| فعالیت‌ها | ادعای نیابت |
| آثار | کتاب یوم و لیله و کتاب نوادر |
زندگی‌نامه
احمد بن هلال در سال ۱۸۰ق زاده و در سال ۲۶۷ق درگذشت.[۱] نام وی در کتاب‌های رجال احمد بن هلال عبرتائی ثبت شده است.[۲] عبرتائی منسوب به عبرتاء، روستایی از نواحی نهروان بین واسط و بغداد بوده است.[۳] شیخ طوسی به او نسبت بغدادی نیز داده است.[۴]
کنیه او ابوجعفر بود[۵] و احتمالاْ چون در محله شیعه‌نشین کرخ بغداد زندگی می‌کرده به کرخی نیز مشهور شده است.
دوران زندگی
عالمان رجالی شیعه زندگی احمد بن هلال را به دو دوره تقسیم کرده‌اند. یکی دوره ملازمت با چند تن از امامان شیعی است. شیخ طوسی او را در شمار اصحاب امام هادی(ع)[۶] و امام عسکری(ع)[۷] ذکر کرده است. گفته شده است که احمد بن هلال ۵۴ حج به جای آورده که ۲۰ مورد آن با پای پیاده بوده است.[۸]
دوره دوم زندگی او را مربوط به آغاز غیبت صغری و پس از آن می‌دانند. او پس از شهادت امام عسکری(ع) و وفات عثمان بن سعید عمری منکر نیابت خاصه محمد بن عثمان شد و بدین جهت در توقیع منسوب به امام زمان(عج) لعن شده است.[۹] و جمله «از این صوفی ریاکار و بازیگر پروا کنید».[۱۰] درباره اوست.[۱۱] البته نجاشی معتقد است که مذمت‌هایی از امام عسکری(ع) نیز درباره او نقل شده است.[۱۲] از این‌رو بر اساس گفته نجاشی، انحراف او در اواخر عمر امام حسن عسکری(ع) بوده است.
ادعای نیابت
- «خدا از فرزند هلال نگذرد که بدون اجازه و رضایت ما در کار ما مداخله و تنها به میل خود عمل می‌کرد تا آنکه پروردگار با نفرین ما، زندگی‌اش را به انجام رساند. ما در زمان حیاتش نیز انحرافش را به خواص شیعیان خود اعلام کردیم.»
شیخ طوسی در کتاب الغیبه نام وی را در شمار مدعیان نیابت خاصه امام زمان(عج) ذکر کرده است[۱۳] اما در دیگر آثار خود به این ادعای او اشاره‌ای نکرده است. گفته شده است او در زمان غیبت صغری مانند محمد بن نصیر نمیری و محمد بن علی شَلْمَغانی از مدعیان نیابت بوده است که توقیعاتی در لعن و طرد آنان وارد شد.[۱۴] جز ادعای شیخ طوسی مبنی بر اینکه نام او در توقیعی از ناحیه امام زمان(عج) در کنار شریعی، نمیری، بلالی و دیگر مدعیان نیابت آمده است، دلیلی بر ادعای نیابت او در دست نیست.[۱۵]
وثاقت یا عدم وثاقت
نام احمد بن هلال در سلسلسه سند روایات بسیاری حتی در کتب اربعه شیعه وجود دارد.[۱۶] او از ابن ابی عمیر[۱۷] و حسن بن محبوب[۱۸] و دیگران روایت کرده است.[۱۹]
نجاشی او را صالح الروایه دانسته است و گفته است که در بین احادیث او روایات خوب و نادرست وجود دارد. نجاشی دو کتاب یوم و لیله و نوادر را به او نسبت داده است.[۲۰] ابن غضایری گفته است که در حدیث او توقف کرده‌اند جز آنچه که از کتاب مشیخیه حسن بن محبوب و نوادر ابن ابی عمیر روایت کرده است.[۲۱] شیخ طوسی از وی با عنوان غالی یاد می‌کند.[۲۲] طوسی در کتاب فهرست نیز ضمن اشاره به غلو او گفته است «کان غالیاْ، متهما فی دینه و قد روی اکثر اصول اصحابنا»[۲۳] علاوه بر این برخی از علمای دیگر نیز او را تضعیف کرده‌اند.[۲۴] از جمله علامه حلی درباره او گفته است «عندی ان روایته غیر مقبوله».[۲۵]
پانویس
- ↑ ابن غضائری، ص۱۱۲؛ نجاشی، رجال، ص۸۳.
- ↑ ابن غضائری، ص۱۱۱؛ علامه حلی، رجال، ص۲۰۲؛ طوسی، رجال، ص۳۸۴؛ نجاشی، رجال، ص۸۳.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ج۳، ص۲۰۰.
- ↑ طوسی، رجال، ص۳۸۴؛ فهرست، ص۸۳.
- ↑ ابن غضائری، ص۱۱۱.
- ↑ طوسی، رجال، ص۳۸۴.
- ↑ طوسی، رجال، ص۳۹۷.
- ↑ رجال الکشی، ص۵۳۵.
- ↑ طوسی، الغیبه، ص۳۹۹؛ امین، اعیان الشیعه، ج۲، ص۴۹.
- ↑ «احْذَرُوا الصُّوفِی الْمُتَصَنِّع»
- ↑ کشی، رجال، ص۵۳۵.
- ↑ نجاشی، رجال، ص۸۳.
- ↑ طوسی، الغیبه، ص۳۹۹.
- ↑ جمعی از نویسندگان، چشم به راه مهدی، ۱۳۷۸ش، ص۳۹.
- ↑ طوسی، الغیبه، ص۴۱۱.
- ↑ کلینی، کافی، ج۱، ص۵۲۹؛ ابن بابویه، من لایحضر الفقیه، ج۳، ص۱۴۳ِ؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۱، ص۴۸، ۱۱۷؛ استبصار، ج۱، ص۲۷.
- ↑ کلینی، کافی، ج۱، ص۵۲۹؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۱، ص۴۸، ۱۱۷
- ↑ طوسی، استبصار، ج۱، ص۲۷.
- ↑ کلینی، ج۴، ص۱۳۰، ۱۵۱، ۱۸۹ و...
- ↑ نجاشی، رجال، ص۸۳.
- ↑ ابن غضائری، ص۱۱۲.
- ↑ طوسی، رجال، ص۳۸۴؛ طوسی، فهرست، ص۸۳.
- ↑ طوسی، فهرست، ص۸۳.
- ↑ نک: امین، اعیان الشیعه، ج۳، ص۲۰۱.
- ↑ علامه حلی، رجال، ص۲۰۲.
منابع
- ابن بابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه: مصحح: غفاری، علی اکبر، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، ۱۴۱۳ق.
- ابن غضائری، واسطی بغدادی، احمد بن حسین، الرجال، مصحح: محمدرضا حسینی، دارالحدیث، قم، ۱۳۶۴ش.
- امین، سید محسن، أعیان الشیعة، دارالتعارف للمطبوعات، بیروت، ۱۴۰۶ق.
- جمعی از نویسندگان مجله حوزه، چشم به راه مهدی، قم، دفتر تبليغات اسلامی حوزه، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
- طوسی، محمد بن حسن، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، مصحح: خرسان، حسن الموسوی، دار الکتب الإسلامیة، تهران، ۱۳۹۰ش.
- طوسی، محمد بن حسن، الغیبة للحجة، مصحح: تهرانی، عباد الله و ناصح، علی احمد، دارالمعارف الإسلامیة، قم، ۱۴۱۱ق.
- طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، مصحح: خرسان، حسن الموسوی، دارالکتب الإسلامیه، تهران، ۱۴۰۷ق.
- طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، مصحح: جواد قیومی اصفهانی، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسین بقم المقدسه، قم، ۱۳۷۳ش.
- طوسی، محمد بن حسن، فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنّفین و أصحاب الأصول، مصحح: طباطبائی، عبدالعزیز، مکتبة المحقق الطباطبائی، قم، ۱۴۲۰ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، مصحح: بحرالعلوم، محمدصادق، دارالذخائر، نجف، ۱۴۱۱ق.
- کشی، محمد بن عمر، رجال الکشی- اختیار معرفه الرجال، مصحح: محمد بن حسن طوسی حسن مصطفوی، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، مشهد، ۱۴۰۹ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، مصحح: غفاری علی‌اکبر و آخوندی، محمد، دارالکتب الإسلامیة، تهران، ۱۴۰۷ق.
- نجاشی، احمد بن علی، رجال، مؤسسة النشر الاسلامی التابعه لجامعة المدرسین بقم المشرفه، قم، ۱۳۶۵ش.