مسجد قِبْلَتَیْن یا ذوقبلتین مسجدی است در مدینه که با نزول آیه ۱۴۴ سوره بقره دستور تغییر قبله از مسجد الاقصی به کعبه در آن بر پیامبر اسلام إعلان شد. آخرین تجدید بنای آن در سال ۱۴۰۸ق به پایان رسید.
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| تأسیس | سال دوم هجری |
| کاربری | مسجد |
| مکان | مدینه |
| نام‌های دیگر | ذوقبلتین |
| وقایع مرتبط | تغییر قبله |
| مشخصات | |
| وضعیت | فعال |
| معماری | |
| بازسازی | در سال‌های مختلف |
جریان تغییر قبله
نقل شده است پیامبر(ص) به همراه تعدادی از صحابه به میان قبیله بنی‌سلمه رفت[۱] تا با اُم‌ّبِشر دختر براء بن معرور ملاقات کند.[۲] ام‌بشر غذایی برایشان آماده کرد. پس از خوردن غذا به همراه صحابه به نماز مشغول شدند. در میانه نماز، آیه قبله نازل شد و پیامبر و اصحاب، روی خود را به سمت کعبه برگرداندند.[۳]
قرآن کریم در سوره بقره، آیه‌های ۱۴۲ تا ۱۵۰ و نیز آیه ۱۷۷ در مورد تغییر قبله سخن گفته است.
ساختن مسجد
در محلی که نماز به سمت دو قبله در آن اقامه شد، مسجدی ساختند که مسجد قبلتین نامیده شد.[۴] این مسجد در شمال غربی مدینه، حدود ۳ کیلومتری مسجد النبی[۵]، غرب مسجد فتح[۶]، نزدیک چاه رُومَة[۷] و در منطقه عقیق[۸] واقع است. مسجد قبلتین در میان قبیله بنی‌سلمه قرار گرفته بود و به مسجد بنی‌سلمه نیز شهرت یافت.[۹]
این مسجد که در سال ۲ هجری قمری بنا شده بود، در طول قرن‌ها به دفعات مورد بازسازی قرار گرفته است.[۱۰]
آخرین تجدید بنا
آخرین تجدید بنای مسجد قبلتین همراه توسعه، به دستور فهد بن عبد العزیز (درگذشت: ۱۴۲۶ق) در زمینی به مساحت ۳۹۲۰ متر مربع صورت گرفت که ساخت آن در سال ۱۴۰۸ق پایان یافت. زمین مسجد مثلث است با اضلاع ۸۳ متر بهر خیابان اصلی، ۹۵ متر ضلع جنوبی و ۸۲ متر در غرب. سالنی با دو گنبد در مساحت ۱۱۹۰ متر ویژه نمازگزاران است و رواقی به مساحت ۴۰۰ متر به بانوان اختصاص دارد. مسجد دارای دو گلدسته به ارتفاع چهل متر است. مقابل مسجد، قبرستانی است که برخی به آن قبرستان بنی سلمه می‌گویند.[۱۱]
مسجدهای دیگر به نام قبلتین
در منابع کهن مسجدهای دیگر نیز به «قبلتین» نامیده شده‌اند؛ چون با آمدن خبر تغییر قبله در مسجد ذوالقبلتین، به نمازگزاران این مسجدها اینان نیز در میان نماز، قبله را تغییر داده‌اند:
مسجد قبا: نمازگزاران در مسجد قبا میان نماز صبح خبر تغییر قبله را دریافتند و به سمت کعبه روی گرداندند[۱۲] و لذا مسجد قبا به ذو قبلتین نام گرفت.[۱۳]
مسجد بنی‌عبدالاشهل: بنی‌عبدالاشهل در مسجدشان تا رکعت دوم نماز جماعت را به طرف بیت المقدس خوانده بودند که خبر تغییر قبله به آنان رسید و در نتیجه زنان و مردان، جایشان را با هم عوض کردند و دو رکعت باقیمانده را به سمت کعبه خواندند. این مسجد به قبلتین نام‌گذاری شد.[۱۴]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ صالحی دمشقی، سبل الهدی، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۵۶.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۹۰م، ج۱، ص۱۸۶.
- ↑ بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۲۴۶.
- ↑ مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۷۹.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۹۱ش، ص۳۳۴.
- ↑ مکی، تاریخ مکة المشرفة والمسجد الحرام والمدینة الشریفة والقبر الشریف، ۱۴۱۸ق، ص ۳۰۰
- ↑ علامه مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۱، ص۷۶.
- ↑ حموی، معجم البلدان، ۱۳۹۹ق، ج ۱، ص ۲۹۹.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۴۲.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۹۱ش، ص۳۳۲-۳۳۴.
- ↑ نگاه کنید به: کعکی، معالم المدینة المنورة، ۱۴۳۲ق، جزء ۴، ص ۳۰ ـ ۴۵
- ↑ بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۰۱ق، ج۸، ص۱۳۳ ـ ۱۳۴.
- ↑ غزالی، إحیاء علوم الدین، دار الکتاب العربی، ج۶، ص۱۳۰.
- ↑ طوسی، تهذیب الأحکام، ۱۳۶۴ش، ج۲، ص۴۴.
منابع
- ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۹۹۰م.
- ابن عبدالبر، یوسف بن عبد الله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق: علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، دارالفکر، ۱۴۰۱ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق: سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، تهران، مشعر، ۱۳۹۱ش.
- حموی، یاقوت، معجم البلدان، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۹۹ق.
- صالحی دمشقی، محمد بن یوسف، سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیر العباد، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- طوسی، محمد، تهذیب الاحکام، تحقیق: سید حسن موسوی خرسان، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ سوم، ۱۳۶۴ش.
- غزالی، محمد، إحیاء علوم الدین، بیروت، دار الکتاب العربی.
- کعکی، عبدالعزیز، معالم المدینة المنورة بین العمارة و التاریخ، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، چاپ اول، ۱۴۳۲ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مقریزی، تقی الدین، امتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، تحقیق: نمیسی، محمد عبد الحمید، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
- مکی، ابوالبقاء محمد، تاریخ مکة المشرفة والمسجد الحرام والمدینة الشریفة والقبر الشریف، تحقیق: علاء ابراهیم ازهری، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
- یعقوبی، احمد بن أبی یعقوب، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، چاپ اول، بی‌تا.