سید عبدالعلی بن جعفر خوانساری

عبدالعلی بن جعفر خوانساری
اطلاعات فردی
لقب	ابوتراب • ضیاء الدین
نسب	خاندان خوانساری
تاریخ تولد	۱۲۷۱ق
محل زندگی	خوانسار- اصفهان - نجف
تاریخ وفات	۱۳۴۶ق
محل دفن	وادی‌السلام
شهر وفات	نجف
اطلاعات علمی
استادان	محمدباقر خوانساری • میرزا هاشم خوانساری
شاگردان	سید محمد حجت کوه کمری • سید محسن حکیم • ابوالحسن شعرانی
اجازه اجتهاد از	محمدعلی خوانساری • لطف الله مازندرانی نجفی • محمدحسین کاظمی
تألیفات	سُبُل الرشاد • النجوم الزاهرات فی اثبات فی اثباة ائمة الهداة
سایر	تدریس در حوزه علمیه نجف
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
اجتماعی	امام جماعت

عبدالعلی بن جعفر خوانساری مشهور به ابوتراب خوانساری (۱۲۷۱-۱۳۴۶ق) فقیه و رجالی شیعه قرن سیزدهم و چهاردهم قمری.

او کتاب‌هایی در فقه استدلالی، حدیث، رجال و تفسیر تألیف کرد و با فقه اهل سنت نیز آشنایی داشت. ابوتراب، نزد محمدباقر خوانساری و میرزا هاشم خوانساری شاگردی کرد. افرادی از احساء، قطیف، بحرین، جبل عامل، هند و ایران نزد او شاگردی کردند. سید محسن حکیم و سید محمد حجت کوه کمری از جمله شاگردان او بودند.

خوانساری، در ۱۳۴۶ق در نجف درگذشت، سید ابوالحسن اصفهانی بر او نماز خواند و در وادی السلام به خاک سپرده شد.

نسب

عبدالعلی فرزند سید جعفر بن محمدمهدی (درگذشت: ۱۲۸۰) بود، پدرش از نوادگان جعفر بن حسین خوانساری معروف به میر کبیر (درگذشت: ۱۱۵۷) بود.^[۱] جد وی سید مهدی موسوی خوانساری از رجالیان بود.^[۲] نسب خاندان خوانساری به امام کاظم(ع) می‌رسد. پسران عبدالعلی؛ محمدعلی، محمدحسین و محمدمهدی، هر سه در زمان حیات پدر از دنیا رفتند.^[۳]

زندگی‌نامه

لقب عبدالعلی، ضیاء‌الدین و کنیه‌اش ابوتراب است. او در ۱۷ رجب ۱۲۷۱ق^[۴] در خوانسار زاده شد.^[۵] پدرش در سال ۱۲۸۰ق درگذشت. پس از آن محمدعلی خوانساری، نویسنده الصراط المستقیم فی اصول آل ابراهیم، سرپرستی او را بر عهده گرفت.^[۶]

ابوتراب برای امرار و معاش در زمین‌های زراعی که از پدرش به ارث رسیده بود کشاورزی می‌کرد.^[۷] او در سال ۱۳۴۶ق در نجف درگذشت. سید ابوالحسن اصفهانی بر او نماز گزارد و در وادی السلام به خاک سپرده شد.^[۸]

تحصیلات

خوانساری قرآن و ادبیات عربی را در خوانسار آموخت.^[۹] او در ۱۲۹۱ق به اصفهان رفت و به تحصیل علوم دینی ادامه داد.^[۱۰] و در ۱۲۹۵ق^[۱۱] به نجف رفت و تا پایان عمر در آنجا ماند. او در حوزه علمیه نجف تدریس می‌کرد و منصب افتا و امام جماعت را نیز بر عهده داشت.^[۱۲]

استادان و شاگردان

خوانساری از محمدعلی خوانساری^[۱۶]، لطف الله مازندرانی نجفی و محمد حسین کاظمی^[۱۷] اجازه روایت داشت. او شاگردانی از احساء، قطیف، بحرین، جبل عامل، هند و ایران تربیت کرد. از جمله:

میر محمدحسین خواهر زاده او
محمدحسن خواهر زاده او
سید محمد حجت کوه کمری
سید علی حمّاری
سید محسن حکیم
ابوالحسن شعرانی
سید ناصر بن هاشم موسوی احسایی
موسی بن عبدالله هَجَری^[۱۸]
ابوالقاسم خوانساری ریاضی
ابراهیم کلباسی^[۱۹]

ویژگی‌ها

آشنایی با فقه اهل سنت^[۲۰]، فقه، اصول و رجال^[۲۱]

آثار

خوانساری از جوانی نوشتن را آغاز کرد.^[۲۲] او بیش از ۴۵ عنوان اثر در علوم مختلف نوشت. او فهرستی از آثار خود فراهم آورده بود که آقا بزرگ تهرانی در الذریعة از آن استفاده کرده است.^[۲۳] نسخۀ اصلی برخی از آثار خوانساری نزد سید محمد رضا تبریزی نجفی، وصی او بوده است.^[۲۴] نسخه‌هایی از آثار او به خط خودش در حسینیه شوشتری‌ها در نجف نگهداری می‌شود.^[۲۵]

سبیل الرشاد را در شرح رسالۀ نجاة العباد صاحب جواهر نگاشت. که بخش روزه و ارث آن در ۱۳۳۲ق در تهران چاپ سنگی شد.
حاشیه‌ای نیز بر رساله نجاة العباد با عنوان فوز المعاد و سلامة المرصاد که در نجف چاپ شده است.
قصد السبیل فی احکام المستنبطة من الدلیل، در فقه استدلالی
الفقه الاستدلالی، در ابواب بیع و نکاح
التنبیه فی ما أخطا السید فیه، رساله‌ای در نقد شماری از فتوای فقیه معاصرش سید محمد کاظم طباطبایی یزدی
رسالۀ عملیه، به فارسی
رساله‌هایی دربارۀ مناسک حج، ربا، مهریه و نماز جمعه^[۲۶]
حاشیه بر فرائد الاصول شیخ انصاری
احکام الوضعیة
یک دوره مفصل و یک دوره مختصر اصول فقه
رساله‌هایی در موضوعاتی مانند واجب مطلق و مشروط، تعارض ادلّه و مبحث اقل و اکثر استقلالی و ارتباطی^[۲۷]
الصراح فی الاحادیث الحسان و الصحاح^[۲۸]
رساله‌ای در شرح حال ابوبصیر و اسحاق بن عمار صیرفی
حاشیه بر منتهی المقال فی احوال الرجال^[۲۹]
تفسیر القرآن، تفسیر مأثور از برخی سور قرآن با استفاده از احادیث امامان شیعه
لُبُّ اللُباب فی تفسیر احکام الکتاب، در تفسیر آیات الاحکام^[۳۰]
الفوائد الرجالیه؛ مشتمل بر پانصد نکتۀ رجالی.^[۳۱]
الدرر الفرید (النضید) فی شرح التجرید
مصباح الصالحین فی اصول الدین
النجوم الزاهرات فی اثبات فی اثباة ائمة الهداة^[۳۲]
المسائل البحرانیة
المسائل الکاظمیة
المسائل الخوانساریة^[۳۳]

ابراهیم کلباسی و ابوالقاسم خوانساری ریاضی تقریرات درس رجال او را به نام‌های دُرَرُ المقالِ فی علمَیِ الدرایة و الرجال و الفوائد الرجالیة چاپ کرده‌اند.^[۳۴]

خوانساری قصیدۀ عام الخوارق را در ۷۰ بیت دربارۀ معجزات مرقد حضرت علی (ع) سروده است.^[۳۵] رضا استادی این قصیده را در پیوست کتاب خود، یادنامۀ علامه آقا سید ابوتراب خوانساری آورده است.

منابع برای مطالعه بیشتر

محمد مهدی موسوی اصفهانی کتاب مواهب الباری فی ترجمة العلامة الخوانساری را در شرح حال وی نوشته است.^[۳۶]

پانویس

↑ موسوی اصفهانی،احسن الودیعه(تتمیم روضات الجنات)، ۱۳۴۸ق، ج۲، ص۴۹.
↑ موسوی اصفهانی، احسن الودیعه(تتمیم روضات الجنات)، ۱۳۴۸ق، ج۲، ص۵۰-۵۱
↑ موسوی اصفهانی،احسن الودیعه(تتمیم روضات الجنات)، ۱۳۴۸ق، ج۲، ص۴۹؛ حبیب آبادی، مکارم الآثار، ‍۱۳۶۴ش، ج۶، ص۱۹۸۲
↑ حائری، روزشمار قمری، ۱۳۸۱ش، ص۱۹۷.
↑ آقا بزرگ طهرانی، مصفی المقال، چاپ احمد منزوی، تهران، ۱۳۷۷ش، ستون۲۴
↑ آقا بزرگ طهرانی، طبقات: نقبا، ۱۴۰۴ق، قسم ۱، ص۲۷-۲۸؛ آقا بزرگ طهرانی، مشهد، ۱۴۰۴ ، الکرام، قسم۱، ص۶۶-۶۷؛ موسوی اصفهانی، احسن الودیعه فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، بغداد، ۱۳۴۸ق، ج۲، ص۱۰، ۴۹-۵۰
↑ ابن الرضا، ضیاء الابصار فی ترجمةعلماء خوانسار، قم ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۲۹۹
↑ موسوی اصفهانی، احسن الودیعه فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، بغداد، ۱۳۴۸ق، ج۲، ص۴۴-۴۳؛ حبیب آبادی، مکارم الآثار، اصفهان، ج۶، ۱۳۶۴ش، ج۶، ص۱۹۸۲؛ تبریزی خیابانی، کتاب علماء معاصر، چاپ عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، قم، ۱۳۸۲ش، ص ۲۴۰
↑ آقا بزرگ طهرانی، طبقات: نقبا، ۱۴۰۴ق، قسم ۱، ص۲۷-۲۸؛ طبقات، الکرام، قسم۱، ص۶۶-۶۷؛ موسوی اصفهانی، احسن الودیعه فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، بغداد، ۱۳۴۸ق، ج۲، ص۱۰، ۴۹-۵۰
↑ تبریزی خیابانی، ریحانة الادب، تهران، ۱۳۶۹ش، ص۲۳۴ ،۲۳۷-۲۳۸؛ امین،ج۸، ص۲۹؛ آقا بزرگ طهرانی، طبقات: نقبا، ۱۴۰۴ق، قسم ۱، ص۲۷-۲۸
↑ قس: آقا بزرگ طهرانی، طبقات، نقبا، ۱۴۰۴ق، قسم ۱، ص۲۷:۱۲۹۹؛ آقا بزرگ طهرانی، مصفی المقال، چاپ احمد منزوی، تهران، ۱۳۷۷ش، ستون،۲۴:۱۲۹۶
↑ امین، اعیان الشیعه، بیروت، دار التعارف، ج۸، ص۲۹؛ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، تهران، ۱۳۶۹ش، ج۲، ص۱۸۸
↑ آقا بزرگ طهرانی، طبقات: نقبا، ۱۴۰۴ق، قسم ۱، ص۲۷-۲۸؛ آقا بزرگ طهرانی، الکرام، ۱۴۰۴ق قسم۱، ص۶۶-۶۷؛ موسوی اصفهانی، احسن الودیعه(تتمیم روضات الجنات) ۱۳۴۸ق، ج۲، ص۱۰، ۴۹-۵۰
↑ تبریزی خیابانی، کتاب علماء معاصر، قم، ۱۳۸۲ش، ص۲۳۴ ،۲۳۷-۲۳۸؛ امین، اعیان الشیعه، اعیان الشیعه، تحقیق حسن امین، ج۸، ص۲۹؛ آقا بزرگ طهرانی، طبقات: نقبا، ۱۴۰۴ق، قسم ۱، ص۲۷-۲۸
↑ امین، اعیان الشیعه، بیروت، دار التعارف، ج۸، ص۲۹؛ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، تهران، ۱۳۶۹ش، ج۲، ص۱۸۸
↑ آقا بزرگ طهرانی، طبقات: نقبا، ۱۴۰۴ق، قسم ۱، ص۲۷-۲۸؛ آقا بزرگ طهرانی، الکرام، قسم۱، ص۶۶-۶۷؛ موسوی اصفهانی، احسن الودیعه، ۱۳۴۸ق، ج۲، ص۱۰، ۴۹-۵۰
↑ تبریزی خیابانی، کتاب علماء معاصر، قم، ۱۳۸۲ش، ص۲۳۷-۲۳۸؛ امین، اعیان الشیعه، تحقیق حسن امین، ج۸، ص۲۹؛ آقا بزرگ، طبقات: نقبا، ۱۴۰۴ق، قسم ۱، ص۲۷-۲۸؛ برای فهرستی از استادان او نک: موسوی اصفهانی، احسن الودیعه فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، بغداد، ۱۳۴۸ق، ج۲، ص۱۵-۱۷؛ حسینی یزدی و همکاران، دانشمندان خوانسار، قم، ۱۳۷۸ش، ص۲۸۴-۲۸۶
↑ تبریزی خیابانی،کتاب علماء معاصر، قم، ۱۳۸۲ش، ص۲۳۹؛ حرزالدین، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، قم، ۱۴۰۵ق، ج۳، ۳۱۰؛ حسینی یزدی و همکاران، دانشمندان خوانسار، قم، ۱۳۷۸ش، ص۲۸۶-۲۹۰
↑ آقا بزرگ طهرانی، مصفی المقال، چاپ احمد منزوی، تهران، ۱۳۷۷ش، ستون، ۱۰، ۳۴؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، بیروت، ۱۴۰۳/۱۹۸۳ق، ج۸، ص۱۳۵
↑ تبریزی خیابانی،کتاب علماء معاصر، چاپ عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، قم، ۱۳۸۲ش، ص۲۳۳؛ موسوی اصفهانی، احسن الودیعه فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، بغداد، ۱۳۴۸ق، بغداد، ۱۳۴۸ق. ج۲، ص۶
↑ امین، اعیان الشیعه، بیروت، دار التعارف، ج۸، ص۲۹؛ آل محبوبه، ماضی النجف، و حاضرها، بیروت، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۳۷۹
↑ کشوری، فرزانگان خوانسار، قم، ۱۳۷۸ش، ص۱۲
↑ آقا بزرگ، الذریعه،۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۰۲، ج۵، ص۱۹۰
↑ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۱۱۷،۲۰۲، ج۱۶، ص۲۸۱
↑ اسماعیلیان و استادی، فهرست نسخه های خطی کتابخانۀ مرکزی حسینیۀ شوشتری ها (عراق-نجف) در نسخه‌های خطی، تهران ۱۳۶۲ش، ص۸۰۱، ۸۶۸-۸۶۹، ۸۷۲
↑ تبریزی خیابانی، کتاب علما معاصر، ۱۳۸۲ش، ص۲۳۵-۲۳۷؛ امین، اعیان الشیعه، تحقیق حسن امین، ج۸، ۳۰؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۱۲، ص۱۳۳-۱۴۳، ۲۱۳، ج۱۶، ص۲۸۱، ج۱۷، ص۹۹
↑ تبریزی خیابانی، کتاب علما معاصر، ۱۳۸۲ش،ص۲۳۶-۲۳۷؛ امین، اعیان الشیعه، تحقیق حسن امین،ج۸،ص ۳۰؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۱۱۷، ۲۰۱-۲۰۲، ج۱۷، ص۹۹
↑ تبریزی خیایانی، کتاب علما معاصر، ۱۳۸۲ش، ص۲۳۷؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۱۵، ص۳۲
↑ تبریزی خیابانی، ص۲۳۶-۲۳۷؛ امین، اعیان الشیعه، تحقیق حسن امین، ج۸، ص۳۰، آقا بزرگ، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۴۸، ج۱۶، ص۳۳۶
↑ تبریزی خیابانی، کتاب علماء معاصر، چاپ عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، قم، ۱۳۸۲ش، ص۲۳۶؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۱۷۲
↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۶، ص۳۳۶.
↑ تبریزی خیابانی، کتاب علماء معاصر، چاپ عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، قم، ۱۳۸۲ش، ص۲۳۶-۲۳۷؛ امین، اعیان الشیعه، تحقیق حسن امین، ج۸، ص۳۰؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۸۰
↑ امین، اعیان الشیعه، تحقیق حسن امین، ج۸، ص۳۰؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۲۰، ص۳۳۸؛ برای فهرست آثار خوانساری، نک: موسوی اصفهانی،احسن الودیعه، ۱۳۴۸ق، ج۲، ص۱۱-۱۴؛ ابن الرضا، ضیاء الابصار فی ترجمةعلماء خوانسار، قم ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۲۹۲-۲۹۸؛ حسینی یزدی و همکاران، دانشمندان خوانسار، قم، ۱۳۷۸ش، ص۲۹۰-۲۹۷
↑ آقا بزرگ طهرانی، مُصفَّی المقال، چاپ احمد منزوی، تهران، ۱۳۷۷ش، ستون، ۱۰، ۳۴؛ آقابزرگ، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۱۳۵
↑ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۱۷، ص۱۱۹
↑ موسوی اصفهانی، ج۲، ۴، ۴۲

منابع

آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، چاپ احمد منزوی، تهران، ۱۳۷۷ش.
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی التصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت، ۱۴۰۳/۱۹۸۳ق.
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، محقق: احمد حسینی اشکوری، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳ق.
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعة، الکرام البررة، قسم ۲-۱، مشهد، ۱۴۰۴. همان، نقبا البشر فی القرن الرابع عشر، قسم، ۴-۱، ۱۴۰۴ق.
آل محبوبه، جعفر بن باقر، ماضی النجف، و حاضر ها، بیروت، ۱۴۰۶ق.
اسماعیلیان، اسدالله و رضا استادی، فهرست نسخه های خطی کتابخانۀ مرکزی حسینیۀ شوشتری ها (عراق-نجف) در نسخه های خطی: نشریه کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، دفتر ۱۱و۱۲، زیر نظر محمد تقی دانش پژوه، و اسماعیل حاکمی، تهران، ۱۳۶۲ش.
امین، سید محسن، اعیان الشیعة، بیروت، دار التعارف.
تبریزی خیابانی، علی، کتاب علماء معاصر، چاپ عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، قم، ۱۳۸۲ش.
حبیب آبادی، محمدعلی، مکارم الآثار، اصفهان، ج۶، ۱۳۶۴ش.
حسینی یزدی، محمد علی، رسول علوی و علی اکبر زمانی نژاد، دانشمندان خوانسار، قم، ۱۳۷۸ش.
کشوری، احمد رضا، فرزانگان خوانسار، قم، ۱۳۷۸ش.
محمد حرزالدین، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، قم، ۱۴۰۵ق.
مدرس تبریزی، محمد علی، ریحانة الادب، تهران، ۱۳۶۹ش.
موسوی اصفهانی، محمد مهدی، احسن الودیعه فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، او تتمیم روضات الجنات، بغداد، ۱۳۴۸ق.
مهدی بن الرضا، ضیاء الابصار فی ترجمةعلماء خوانسار، قم ۱۳۸۲ش.

پیوند به بیرون

منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام
حوزه نت

[1] موسوی اصفهانی،احسن الودیعه(تتمیم روضات الجنات)، ۱۳۴۸ق، ج۲، ص۴۹.

[2] موسوی اصفهانی، احسن الودیعه(تتمیم روضات الجنات)، ۱۳۴۸ق، ج۲، ص۵۰-۵۱

[3] موسوی اصفهانی،احسن الودیعه(تتمیم روضات الجنات)، ۱۳۴۸ق، ج۲، ص۴۹؛ حبیب آبادی، مکارم الآثار، ‍۱۳۶۴ش، ج۶، ص۱۹۸۲

[4] حائری، روزشمار قمری، ۱۳۸۱ش، ص۱۹۷.

[5] آقا بزرگ طهرانی، مصفی المقال، چاپ احمد منزوی، تهران، ۱۳۷۷ش، ستون۲۴

[6] آقا بزرگ طهرانی، طبقات: نقبا، ۱۴۰۴ق، قسم ۱، ص۲۷-۲۸؛ آقا بزرگ طهرانی، مشهد، ۱۴۰۴ ، الکرام، قسم۱، ص۶۶-۶۷؛ موسوی اصفهانی، احسن الودیعه فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، بغداد، ۱۳۴۸ق، ج۲، ص۱۰، ۴۹-۵۰

[7] ابن الرضا، ضیاء الابصار فی ترجمةعلماء خوانسار، قم ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۲۹۹

[8] موسوی اصفهانی، احسن الودیعه فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، بغداد، ۱۳۴۸ق، ج۲، ص۴۴-۴۳؛ حبیب آبادی، مکارم الآثار، اصفهان، ج۶، ۱۳۶۴ش، ج۶، ص۱۹۸۲؛ تبریزی خیابانی، کتاب علماء معاصر، چاپ عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، قم، ۱۳۸۲ش، ص ۲۴۰

[9] آقا بزرگ طهرانی، طبقات: نقبا، ۱۴۰۴ق، قسم ۱، ص۲۷-۲۸؛ طبقات، الکرام، قسم۱، ص۶۶-۶۷؛ موسوی اصفهانی، احسن الودیعه فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، بغداد، ۱۳۴۸ق، ج۲، ص۱۰، ۴۹-۵۰

[10] تبریزی خیابانی، ریحانة الادب، تهران، ۱۳۶۹ش، ص۲۳۴ ،۲۳۷-۲۳۸؛ امین،ج۸، ص۲۹؛ آقا بزرگ طهرانی، طبقات: نقبا، ۱۴۰۴ق، قسم ۱، ص۲۷-۲۸

[11] قس: آقا بزرگ طهرانی، طبقات، نقبا، ۱۴۰۴ق، قسم ۱، ص۲۷:۱۲۹۹؛ آقا بزرگ طهرانی، مصفی المقال، چاپ احمد منزوی، تهران، ۱۳۷۷ش، ستون،۲۴:۱۲۹۶

[12] امین، اعیان الشیعه، بیروت، دار التعارف، ج۸، ص۲۹؛ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، تهران، ۱۳۶۹ش، ج۲، ص۱۸۸

[13] آقا بزرگ طهرانی، طبقات: نقبا، ۱۴۰۴ق، قسم ۱، ص۲۷-۲۸؛ آقا بزرگ طهرانی، الکرام، ۱۴۰۴ق قسم۱، ص۶۶-۶۷؛ موسوی اصفهانی، احسن الودیعه(تتمیم روضات الجنات) ۱۳۴۸ق، ج۲، ص۱۰، ۴۹-۵۰

[14] تبریزی خیابانی، کتاب علماء معاصر، قم، ۱۳۸۲ش، ص۲۳۴ ،۲۳۷-۲۳۸؛ امین، اعیان الشیعه، اعیان الشیعه، تحقیق حسن امین، ج۸، ص۲۹؛ آقا بزرگ طهرانی، طبقات: نقبا، ۱۴۰۴ق، قسم ۱، ص۲۷-۲۸

[15] امین، اعیان الشیعه، بیروت، دار التعارف، ج۸، ص۲۹؛ مدرس تبریزی، ریحانة الادب، تهران، ۱۳۶۹ش، ج۲، ص۱۸۸

[16] آقا بزرگ طهرانی، طبقات: نقبا، ۱۴۰۴ق، قسم ۱، ص۲۷-۲۸؛ آقا بزرگ طهرانی، الکرام، قسم۱، ص۶۶-۶۷؛ موسوی اصفهانی، احسن الودیعه، ۱۳۴۸ق، ج۲، ص۱۰، ۴۹-۵۰

[17] تبریزی خیابانی، کتاب علماء معاصر، قم، ۱۳۸۲ش، ص۲۳۷-۲۳۸؛ امین، اعیان الشیعه، تحقیق حسن امین، ج۸، ص۲۹؛ آقا بزرگ، طبقات: نقبا، ۱۴۰۴ق، قسم ۱، ص۲۷-۲۸؛ برای فهرستی از استادان او نک: موسوی اصفهانی، احسن الودیعه فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، بغداد، ۱۳۴۸ق، ج۲، ص۱۵-۱۷؛ حسینی یزدی و همکاران، دانشمندان خوانسار، قم، ۱۳۷۸ش، ص۲۸۴-۲۸۶

[18] تبریزی خیابانی،کتاب علماء معاصر، قم، ۱۳۸۲ش، ص۲۳۹؛ حرزالدین، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء، قم، ۱۴۰۵ق، ج۳، ۳۱۰؛ حسینی یزدی و همکاران، دانشمندان خوانسار، قم، ۱۳۷۸ش، ص۲۸۶-۲۹۰

[19] آقا بزرگ طهرانی، مصفی المقال، چاپ احمد منزوی، تهران، ۱۳۷۷ش، ستون، ۱۰، ۳۴؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، بیروت، ۱۴۰۳/۱۹۸۳ق، ج۸، ص۱۳۵

[20] تبریزی خیابانی،کتاب علماء معاصر، چاپ عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، قم، ۱۳۸۲ش، ص۲۳۳؛ موسوی اصفهانی، احسن الودیعه فی تراجم اشهر مشاهیر مجتهدی الشیعة، بغداد، ۱۳۴۸ق، بغداد، ۱۳۴۸ق. ج۲، ص۶

[21] امین، اعیان الشیعه، بیروت، دار التعارف، ج۸، ص۲۹؛ آل محبوبه، ماضی النجف، و حاضرها، بیروت، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۳۷۹

[22] کشوری، فرزانگان خوانسار، قم، ۱۳۷۸ش، ص۱۲

[23] آقا بزرگ، الذریعه،۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۰۲، ج۵، ص۱۹۰

[24] آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۱۱۷،۲۰۲، ج۱۶، ص۲۸۱

[25] اسماعیلیان و استادی، فهرست نسخه های خطی کتابخانۀ مرکزی حسینیۀ شوشتری ها (عراق-نجف) در نسخه‌های خطی، تهران ۱۳۶۲ش، ص۸۰۱، ۸۶۸-۸۶۹، ۸۷۲

[26] تبریزی خیابانی، کتاب علما معاصر، ۱۳۸۲ش، ص۲۳۵-۲۳۷؛ امین، اعیان الشیعه، تحقیق حسن امین، ج۸، ۳۰؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۱۲، ص۱۳۳-۱۴۳، ۲۱۳، ج۱۶، ص۲۸۱، ج۱۷، ص۹۹

[27] تبریزی خیابانی، کتاب علما معاصر، ۱۳۸۲ش،ص۲۳۶-۲۳۷؛ امین، اعیان الشیعه، تحقیق حسن امین،ج۸،ص ۳۰؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۱۱۷، ۲۰۱-۲۰۲، ج۱۷، ص۹۹

[28] تبریزی خیایانی، کتاب علما معاصر، ۱۳۸۲ش، ص۲۳۷؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۱۵، ص۳۲

[29] تبریزی خیابانی، ص۲۳۶-۲۳۷؛ امین، اعیان الشیعه، تحقیق حسن امین، ج۸، ص۳۰، آقا بزرگ، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۴۸، ج۱۶، ص۳۳۶

[30] تبریزی خیابانی، کتاب علماء معاصر، چاپ عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، قم، ۱۳۸۲ش، ص۲۳۶؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۱۷۲

[31] آقابزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۶، ص۳۳۶.

[32] تبریزی خیابانی، کتاب علماء معاصر، چاپ عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، قم، ۱۳۸۲ش، ص۲۳۶-۲۳۷؛ امین، اعیان الشیعه، تحقیق حسن امین، ج۸، ص۳۰؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۸۰

[33] امین، اعیان الشیعه، تحقیق حسن امین، ج۸، ص۳۰؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۲۰، ص۳۳۸؛ برای فهرست آثار خوانساری، نک: موسوی اصفهانی،احسن الودیعه، ۱۳۴۸ق، ج۲، ص۱۱-۱۴؛ ابن الرضا، ضیاء الابصار فی ترجمةعلماء خوانسار، قم ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۲۹۲-۲۹۸؛ حسینی یزدی و همکاران، دانشمندان خوانسار، قم، ۱۳۷۸ش، ص۲۹۰-۲۹۷

[34] آقا بزرگ طهرانی، مُصفَّی المقال، چاپ احمد منزوی، تهران، ۱۳۷۷ش، ستون، ۱۰، ۳۴؛ آقابزرگ، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۱۳۵

[35] آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۸ق، ج۱۷، ص۱۱۹

[36] موسوی اصفهانی، ج۲، ۴، ۴۲

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]

[۳۴]

[۳۵]

[۳۶]

ن ب و رجال‌نویسان
قرن سوم	عبدالله بن جبله کنانی (۲۱۹ق) حسن بن علی بن فضال (۲۲۴ق) حسن بن محبوب (۲۲۴ق) • برقی (۲۸۰ق) • احمد بن علی علوی عقیقی (۲۸۰ق)
قرن چهارم	محمد بن مسعود عیاشی (۳۲۰ق) • کلینی (۳۲۹ق) • ابن عقده (۳۳۳ق) • محمد بن عمر کشی (۳۴۰ق) • ابن ولید قمی (۳۴۳ق) • محمد بن عمر جعابی (۳۵۵ق) • ابوغالب زراری (۳۶۸ق) • شیخ صدوق (۳۸۱ق) • علی بن احمد علوی عقیقی • احمد بن محمد جوهری بغدادی (ابن عیاش)
قرن پنجم	حسین بن عبیدالله غضائری(۴۱۱ق) • ابن غضائری (۴۵۰ق) • شیخ طوسی (۴۶۰ق) • احمد بن علی نجاشی (۴۶۳ق) • ابن نوح سیرافی (پس از ۴۰۸ق)
قرن ششم	ابن شهرآشوب (۵۸۸ق) • شیخ منتجب‌الدین رازی (پس از ۵۸۵ق)
قرن هفتم	ابن طاووس (۶۷۳ق)
قرن هشتم	علامه حلی (۷۲۶ق) • حسن بن داوود حلی (۷۰۷ق)
قرن دهم	حسین بن عبدالصمد حارثی (۹۸۴ق)
قرن یازدهم	حسن بن زین‌الدین عاملی (۱۰۱۱ق) • عبدالنبی جزائری (۱۰۲۱ق) • میرزا محمد استرآبادی (۱۰۲۸ق) • شیخ بهائی (۱۰۳۱ق) • فخرالدین طریحی (۱۰۸۷ق) • شیخ حر عاملی (۱۱۰۴ق) • محمد بن علی اردبیلی • عبدالله شوشتری اصفهانی • مصطفی بن حسین تفرشی • عنایت‌الله قهپایی
قرن دوازدهم	علامه مجلسی (۱۱۱۰ق) • سید علی‌خان مدنی (۱۱۲۰ق) • یوسف بن احمد بحرانی (۱۱۸۶ق) • وحید بهبهانی (۱۲۰۵ق) • سلیمان بن عبدالله ماحوزی (۱۱۲۱ق)
قرن سیزدهم	سید محمدمهدی بحرالعلوم (۱۲۱۲ق) • ابوعلی حائری (۱۲۱۶ق) • آقا محمدعلی بهبهانی (۱۲۱۶ق) • سید محمد مجاهد (۱۲۴۲ق) • محمدجعفر شریعتمدار استرآبادی (۱۲۶۳ق) • سید مهدی موسوی خوانساری (۱۲۴۶ق) • سید محمدشفیع جاپلقی (۱۲۸۰ق)
قرن چهاردهم	ملا علی کنی (۱۳۰۶ق) • سید علی‌اصغر جاپلقی (۱۳۱۳ق) • ابوالمعالی کلباسی (۱۳۱۵ق) • محمدطه نجف (۱۳۲۳ق) • شیخ علی علیاری تبریزی (۱۳۲۷ق) • محمدباقر بهاری همدانی (۱۳۳۳ق) • شیخ علی خاقانی (۱۳۳۴ق) • شیخ محمدباقر زنجانی (۱۳۴۱ق) • ابوتراب خوانساری (۱۳۴۶ق) • عبدالله مامقانی (۱۳۵۱ق) • محدث بیرجندی (۱۳۵۲ق) • ابوالهدی کلباسی (۱۳۵۶ق) • ابوالحسن مشکینی اردبیلی (۱۳۵۸ق) •محمد حرزالدین (۱۳۶۵ق) • ملا علی تبریزی (۱۳۶۷ق) • عبدالرحیم حائری (۱۳۶۷ق) • سید حسین طباطبایی بروجردی (۱۳۸۰ق)
قرن پانزدهم	سید ابوالقاسم خویی (۱۴۱۳ق) • محمدتقی شوشتری (۱۴۱۶ق) • سید محمدعلی موحد ابطحی (۱۴۲۳ق) • حسن موسوی اصفهانی (۱۴۲۸ق) • جعفر سبحانی • محمدجعفر طبسی • سید موسی شبیری زنجانی • سید احمد حسینی اشکوری
کتاب‌های رجالی شیعه

ن ب و فقیهان شیعه (قرن ۱۴ قمری) بر اساس سال درگذشت
ساکن ایران	احمد خوئینی(۱۳۰۷ق) • سید محمدباقر خوانساری(۱۳۱۳ق) • سید علی‌اصغر جاپلقی(۱۳۱۳ق) • محمدباقر فشارکی(۱۳۱۴ق) • سید محمد فشارکی(١٣١۶ق) • محمد اشرفی مازندرانی (حجت اشرفی)(۱۳۱۵ق) • ابوالفضل تهرانی(۱۳۱۷ق) • سید محمدهاشم خوانساری(۱۳۱۸ق) • علی شریعتمدار استرآبادی(۱۳۱۸ق) • محمدحسن آشتیانی(۱۳۱۹ق) • سید محمدمهدی خوانساری(۱۳۲۴ق) • حبیب‌الله خویی(۱۳۲۴ق) • حسنعلی تهرانی(۱۳۲۵ق) • شیخ فضل‌الله نوری(۱۳۲۷ق) • حبیب خراسانی(۱۳۲۷ق) • ملا قربانعلی زنجانی(۱۳۲۸ق) • محمدشفیع بوشهری(۱۳۲۹ق) • محمدتقی آقانجفی اصفهانی(۱۳۳۲ق) • حبیب‌الله شریف کاشانی(۱۳۴۰ق) • محمد ارباب قمی(۱۳۴۱ق) • سید محمدباقر درچه‌ای(۱۳۴۲ق) • جواد ملکی تبریزی(۱۳۴۳ق) • نورالله نجفی اصفهانی(۱۳۴۶ق) • صادق آقا تبریزی(۱۳۵۱ق) • ابراهیم دنبلی خویی(۱۳۵۰ق) • محمدباقر آیتی(۱۳۵۲ق) • سید ابوالقاسم دهکردی(۱۳۵۳ق) • عبدالکریم حائری یزدی(۱۳۵۵ق) • سید ابوالحسن انگجی تبریزی(۱۳۵۷ق) • سید حسن مدرس(۱۳۵۷ق) • ابوعبدالله زنجانی(۱۳۶۰ق) • محمدرضا مسجدشاهی(۱۳٦٢ق) • آقا نجفی قوچانی(۱۳۶۳ق) • یحیی خویی(۱۳۶۴ق) • مهدی اصفهانی(۱۳۶۵ق) • میرزا محمد فیض قمی (۱۳۷۰ق) • سید محمدتقی خوانساری(۱۳۷۱ق) • عبدالکریم خوئینی زنجانی(۱۳۷۱ق) • سید محمد حجت کوه‌کمری(۱۳۷۲ق) • مهدی آشتیانی(۱۳۷۲ق) • سید صدرالدین صدر(۱۳۷۳ق) • محمدجواد انصاری همدانی(۱۳۷۹ق) • سید علی یثربی کاشانی (۱۳۷۹ق) • سید حسین طباطبایی بروجردی(۱۳۸۰ق) • فاضل تونی(۱۳۸۰ق) • سید ابوالقاسم کاشانی(١٣٨١ق) • هاشم قزوینی (۱۳۸۱ق) • سید محمد بهبهانی(۱۳۸۳ق) • میرزا حسین فقیه سبزواری(۱۳۸۶ق) • مجتبی قزوینی(۱۳۸۶ق) • سید محمد محقق داماد(۱۳۸۸ق) • سید محمدحسن الهی طباطبایی(۱۳۸۸ق) • محمدتقی آملی(۱۳۹۱ق) • محمدصالح حائری مازندرانی(۱۳۹۱ق) • محمد کوهستانی مازندرانی (۱۳۹۲ق) • سید احمد شبیری زنجانی(۱۳۹۳ق) • ابوالحسن شعرانی(۱۳۹۳ق) • سید ابوالحسن رفیعی قزوینی(۱۳۹۵ق) • سید محمدهادی میلانی(۱۳۹۵ق) • میرزا احمد آشتیانی(۱۳۹۵ق) • رحیم ارباب(۱۳۹۶ق) • علی معصومی همدانی(۱۳۹۸ق) • عبدالرحیم ربانی شیرازی(۱۴۰۱ق) • سید محمدحسین طباطبائی(۱۴۰۲ق) • سید عبدالحسین دستغیب(۱۴۰۲ق) • سید اسدالله مدنی(۱۴۰۲ق) • محمد صدوقی(۱۴۰۲ق) • عطاءالله اشرفی اصفهانی(۱۴۰۲ق) • سیده نصرت امین(۱۴۰۳ق) • سید محمدکاظم شریعتمداری(۱۴۰۶ق) • محمدباقر اصطهباناتی (۱۳۲۶ق) • سید یونس موسوی اردبیلی (۱۳۷۷ق)
ساکن عراق	زین‌العابدین مازندرانی(۱۳۰۹ق) • حسین‌قلی همدانی(۱۳۱۱ق) • سیدمحمدحسن شیرازی (میرزای شیرازی)(۱۳۱۲ق) • سیدمحمدحسین شهرستانی (شهرستانی ثانی)(۱۳۱۵ق) • محمدحسن مامقانی(۱۳۲۰ق) • محمدهادی تهرانی(۱۳۲۱ق) • محمدطه نجف(۱۳۲۳ق) • حسین خلیلی تهرانی(۱۳۲۶ق) • محمدکاظم خراسانی (آخوند خراسانی)(۱۳۲۹ق) • عبدالله مازندرانی(۱۳۳۰ق) • سید محمدسعید حبوبی (حَبّوبی کبیر)(۱۳۳۳ق) • سید اسماعیل صدر(۱۳۳۸ق) • سید علی داماد(۱۳۳۶ق) • سید محمدکاظم طباطبایی(۱۳۳۷ق) • محمدتقی شیرازی (میرزای دوم)(۱۳۳۸ق) • فتح‌الله غروی اصفهانی (شیخ الشریعة)(۱۳۳۹ق) • مهدی خالصی(۱۳۴۳ق) • ابوتراب خوانساری(۱۳۴۶ق) • شعبان گیلانی(۱۳۴۸ق) • سید حسن صدر(۱۳۵۴ق) • محمدحسین نائینی(۱۳۵۵ق) • ابوالحسن مشکینی(۱۳۵۸ق) • محمدحسین غروی اصفهانی(۱۳۶۱ق) • آقا ضیاء عراقی(۱۳۶۱ق) • سید ابوالحسن اصفهانی(۱۳۶۵ق) • محمد حرزالدین(۱۳۶۵ق) • سید علی قاضی طباطبایی(۱۳۶۶ق) • محمدحسین کاشف‌الغطاء(۱۳۷۳ق) • سید حسین آل‌علی شاهرودی(۱۳۷۳ق) • محمدحسن مظفر(۱۳۷۵ق) • سید عبدالحسین شرف‌الدین(۱۳۷۷ق) • سید جمال‌الدین گلپایگانی(۱۳۷۷ق) • محمدعلی غروی اردوبادی(۱۳۸۰ق) •سیدمحمدحسن حائری(۱۳۸۰ق) • سید عبدالهادی شیرازی(۱۳۸۲ق) • محمدرضا مظفر(۱۳۸۳ق) • محمد خالصی‌زاده(۱۳۸۳ق) • آقابزرگ تهرانی (۱۳۸۹ق) • عبدالحسین امینی(۱۳۹۰ق) • سید محسن حکیم (۱۳۹۰ق) • سید محمود حسینی شاهرودی(۱۳۹۴ق) • حسین حلی(۱۳۹۴ق) • سید حسن موسوی بجنوردی(۱۳۹۶ق) • سید مصطفی خمینی(۱۳۹۷ق) • سید محمدباقر صدر(۱۴۰۰ق)
ساکن هند	سیدعلی‌محمد نقوی (تاج‌العلماء)(۱۳۱۲ق)
ساکن عربستان	علی بن حسنعلی خنیزی(۱۳۶۲ق) • علی بن حسن خنیزی(۱۳۶۳ق)
ساکن سوریه	سید محسن امین(۱۳۷۱ق)
ساکن افغانستان	سید محمدسرور واعظ بهسودی(۱۳۹۸ق)
مراجع تقلید شیعه / رجالیان شیعه / متکلمان شیعه / مفسران شیعه / فقیهان شیعه