بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ
﴿تَبَّتْ يَدَا أَبِي لَهَبٍ وَتَبَّ ١ مَا أَغْنَى عَنْهُ مَالُهُ وَمَا كَسَبَ ٢ سَيَصْلَى نَارًا ذَاتَ لَهَبٍ ٣ وَامْرَأَتُهُ حَمَّالَةَ الْحَطَبِ ٤ فِي جِيدِهَا حَبْلٌ مِنْ مَسَدٍ ٥﴾
سوره مَسَد یا تَبَّت صد و یازدهمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء سی‌ام جای دارد. نام مسد (ریسمانی از لیف خرما) از کلمه آخر سوره و نام تَبَّت از آیه اول این سوره گرفته شده است. سوره مسد دربارهٔ ابولهب و همسرش، دشمنان سرسخت پیامبر(ص)، نازل شد و آن دو را گرفتار آتش جهنم می‌خواند. خداوند در این سوره همسر ابولهب را حمالة الحطب (حمل‌کننده هیزم) می‌خواند چراکه او برای آزار دادن پیامبر(ص)، جلوی پای او خار می‌ریخت.
 نصر مَسَد اخلاص  | |
 | |
| شماره سوره | ۱۱۱ |
|---|---|
| جزء | ۳۰ |
| نزول | |
| ترتیب نزول | ۶ |
| مکی/مدنی | مکی |
| اطلاعات آماری | |
| تعداد آیات | ۵ |
| تعداد کلمات | ۲۲ |
| تعداد حروف | ۸۱ |
در روایات آمده است پیامبر(ص) دعا کرد هرکس که این سوره را می‌خواند، خداوند او و ابولهب را در یک خانه جای ندهد.
معرفی
نامگذاری
این سوره را به جهت آخرین کلمه آن، مَسَد (ریسمان بافته‌شده از لیف خرما[۱]) نامیده‌اند؛ همچنین به آن تَبَّت می‌گویند که اولین کلمه این سوره است و از آنجا که دربارهٔ ابولهب سخن می‌گوید، به آن سورهٔ ابولهب نیز گفته می‌شود.[۲]
مکان و ترتیب نزول
سوره مسد در اوایل دعوت آشکار پیامبر(ص)، نازل شد؛ بنابراین جزو سوره‌های مکی است.[۳] این سوره در ترتیب نزول، ششمین و در چینش کنونی مُصحَف، صد و یازدهمین سوره است و در جزء سی‌ام قرآن جای دارد.[۴]
تعداد آیات و کلمات
سوره مسد، ۵ آیه، ۲۲ کلمه و ۸۱ حرف دارد و به لحاظ حجم، جزو سوره‌های مُفصَّلات (دارای آیات کوتاه) و قِصار (کوتاه) قرآن است.[۵]
محتوا
تمام سوره مسد دربارهٔ ابولهب و همسر او است. در این سوره از نابودی ابولهب و اعمالش سخن به میان آمده است و او و همسرش به گرفتاری در عذاب جهنم تهدید شده‌اند.[۶] تفسیر نمونه این سوره را تنها سوره‌ای دانسته است که در آن از یکی از دشمنان اسلام با ذکر نام، یاد شده و نوشته است: محتوای سوره نشان می‌دهد که ابولهب و همسرش دشمنی زیادی با پیامبر(ص) داشته‌اند.[۷]
انذار پیامبر و دشنام ابولهب به او
دربارهٔ شأن نزول سوره مسد، روایات فراوانی نقل کرده‌اند که همگی مضمونی نزدیک به هم دارند. از ابن‌عباس نقل شده است که پیامبر(ص) روزی بالای تپه صفا رفت و قریش را فراخواند و آنها را از عذاب سخت بیم داد. ابولهب که در میان جمع بود، با زبان دشنام با پیامبر سخن گفت و اعتراض کرد که «برای این ما را جمع کردی؟» و با جمله «تبّا لک» (زیان ببینی)، به پیامبر دشنام داد. آیات سوره مسد در پاسخ به این دشنام نازل شد و خودِ ابولهب را زیان‌زده و هلاک شده معرفی کرد.[۹]
حَمّالة الحَطَب
سوره مسد، ام جمیل همسر ابولهب را با عبارت حَمّالَة الحَطَب (حمل‌کننده هیزم) توصیف کرده است. مفسران دربارهٔ اینکه چرا قرآن این عبارت را دربارهٔ او به کار برده است، تفسیرهای مختلفی ارائه داده‌اند؛ از جمله:
- ام‌جمیل خارهای بیابان را به دوش می‌کشید و زمانی که پیامبر برای اقامه نماز بیرون می‌آمد، آنها را جلوی پای او می‌ریخت تا اذیت شود.[۱۰]
- او با کارهایی که انجام می‌داد، آتش جهنم را برای خودش می‌افروخت.[۱۱]
- این عبارت، کنایه از سخن‌چینی او است.[۱۲] [یادداشت ۱] در این زمینه این بیت شعر از سعدی مشهور است.
میان دو تن جنگ چون آتش است
سخن‌چین بدبخت هیزم کش است
فضیلت وخواص
از پیامبر(ص) نقل شده است: کسی که سوره مسد را می‌خواند، امیدوارم که خداوند او و ابولهب را در یک خانه جای ندهد.[۱۳] این سخن کنایه از آن است که قرائت‌کننده این سوره اهل بهشت باشد.[۱۴]
متن و ترجمه سوره مسد
﴿به نام خداوند رحمتگر مهربان. بریده باد دو دست ابولهب و مرگ بر او باد ١ دارایی او و آنچه اندوخت سودش نکرد ٢ بزودی در آتشی پرزبانه درآید ٣ و زنش آن هیمه کش [آتش فروز] ٤ بر گردنش طنابی از لیف خرماست ٥﴾
| سوره پیشین: سوره نصر |
سوره مسد سوره‌های مکی • سوره‌های مدنی |
سوره پسین: سوره اخلاص |
|
١.فاتحه ٢.بقره ٣.آل‌عمران ٤.نساء ٥.مائده ٦.انعام ٧.اعراف ٨.انفال ٩.توبه ١٠.یونس ١١.هود ١٢.یوسف ١٣.رعد ١٤.ابراهیم ١٥.حجر ١٦.نحل ١٧.اسراء ١٨.کهف ١٩.مریم ٢٠.طه ٢١.انبیاء ٢٢.حج ٢٣.مؤمنون ٢٤.نور ٢٥.فرقان ٢٦.شعراء ٢٧.نمل ٢٨.قصص ٢٩.عنکبوت ٣٠.روم ٣١.لقمان ٣٢.سجده ٣٣.احزاب ٣٤.سبأ ٣٥.فاطر ٣٦.یس ٣٧.صافات ٣٨.ص ٣٩.زمر ٤٠.غافر ٤١.فصلت ٤٢.شوری ٤٣.زخرف ٤٤.دخان ٤٥.جاثیه ٤٦.احقاف ٤٧.محمد ٤٨.فتح ٤٩.حجرات ٥٠.ق ٥١.ذاریات ٥٢.طور ٥٣.نجم ٥٤.قمر ٥٥.الرحمن ٥٦.واقعه ٥٧.حدید ٥٨.مجادله ٥٩.حشر ٦٠.ممتحنه ٦١.صف ٦٢.جمعه ٦٣.منافقون ٦٤.تغابن ٦٥.طلاق ٦٦.تحریم ٦٧.ملک ٦٨.قلم ٦٩.حاقه ٧٠.معارج ٧١.نوح ٧٢.جن ٧٣.مزمل ٧٤.مدثر ٧٥.قیامه ٧٦.انسان ٧٧.مرسلات ٧٨.نبأ ٧٩.نازعات ٨٠.عبس ٨١.تکویر ٨٢.انفطار ٨٣.مطففین ٨٤.انشقاق ٨٥.بروج ٨٦.طارق ٨٧.اعلی ٨٨.غاشیه ٨٩.فجر ٩٠.بلد ٩١.شمس ٩٢.لیل ٩٣.ضحی ٩٤.شرح ٩٥.تین ٩٦.علق ٩٧.قدر ٩٨.بینه ٩٩.زلزله ١٠٠.عادیات ١٠١.قارعه ١٠٢.تکاثر ١٠٣.عصر ١٠٤.همزه ١٠٥.فیل ١٠٦.قریش ١٠٧.ماعون ١٠٨.کوثر ١٠٩.کافرون ١١٠.نصر ١١١.مسد ١١٢.اخلاص ١١٣.فلق ١١٤.ناس | ||
پانویس
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات، ذیل واژه مسد.
- ↑ خرمشاهی، «سوره مسد»، ص۱۲۷۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۷، ص۴۱۱و۴۱۲.
- ↑ خرمشاهی، «سوره مسد»، ص۱۲۷۰.
- ↑ خرمشاهی، «سوره مسد»، ص۱۲۷۰.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ۱۹۷۴م، ج۲۰، ص۳۸۴.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۷، ص۴۱۲.
- ↑ خامه‌گر، محمد، ساختار سوره‌های قرآن کریم، تهیه مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت نورالثقلین، قم، نشر نشرا، چ۱، ۱۳۹۲ش.
- ↑ واحدی نیشابوری، اسباب النزول، ۱۳۸۳ش، ج ۱، ص ۲۴۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۸۵۲.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۸۹ش، ج۲۸، ص۸۲۵.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، ج۱۰، ص۴۲۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱۰، ص۸۵۰.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۷، ۴۱۲.
یادداشت
- ↑ در یک ضرب‌المثل عربی (النمیمة وقُودُ نارِ العداوة) سخن‌چینی به‌عنوان آتش گیره و هیزم شعله‌ور ساختن آتش عداوت و دشمنی دانسته شده است. (میدانی، مجمع الامثال، ج۲۷ ص۳۴۵.)
منابع
- قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران، دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۸ق/۱۳۷۶ش.
- دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دار القلم، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۹۷۴م.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، قم، انتشارات صدرا، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
- معرفت، محمدهادی، آموزش علوم قرآنی، ترجمه ابومحمد وکیلی، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۱ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- واحدی نیشابوری، اسباب النزول، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران، نشر نی ۱۳۸۳ش.
پیوند به بیرون