حکیمه دختر امام کاظم(ع)
 مرقد منسوب به حکیمه خاتون در گچساران | |
| نام | حکیمه دختر امام کاظم(ع) |
|---|---|
| زادروز | ؟ |
| درگذشت | ؟ |
| مدفن | گچساران یا نزدیکی بهبهان (به قولی) |
| پدر | امام کاظم(ع) |
| امامزادگان مشهور | |
| عباس بن علی • زینب کبری • فاطمه معصومه • سید محمد • شاهچراغ • سیده نفیسه سایر امامزادگان | |
حکیمه، دختر امام موسی کاظم(ع) و از زنان شیعه در قرن دوم و قرن سوم هجری قمری. وی شاهد ولادت امام جواد(ع) بوده است.
سرگذشت
حکیمه دختر موسی بن جعفر(ع) و خواهر امام رضا (ع) است.[۱]
درباره جزئیات زندگی حکیمه دختر امام موسی کاظم(ع) اطلاعات چندانی در منابع تاریخی وجود ندارد. حتی تاریخ تولد و وفات وی نیز ثبت و ضبط نشده است. اما با توجه به این که هنگام تولد امام جواد(ع) حاضر بوده می‌توان گفت سه امام را درک کرده است. به گفته بحرانی، حکیمه عمر طولانی کرده است؛ ولی از تأهل یا تجرّد ایشان اثری در دست نیست.[۲]
جایگاه علمی و روایی
حکیمه از برادرش امام رضا (ع) روایت نقل کرده و از روایات نقل شده می‌توان دریافت که امام رضا(ع) او را به اسرارش آگاه ساخته بود.[۳] بحرانی در مورد وی می‌گوید:
بزرگان علم تاریخ و حدیث در کتب خویش، بانو حکیمه خاتون را بانویی دانشمند، عابد، لایق و دارای صلاحیت علمی توصیف کرده‌اند.[۵]
| نام امامزاده | بقعه | از نسل امام | شهر، استان |
|---|---|---|---|
| هلال بن علی | امامزاده هلال بن علی | امام علی (ع) | اصفهان-آران و بیدگل |
| هاشم بن حسن بن یحیی | امامزاده هاشم | امام علی (ع) امام حسن(ع) |
مازندران-آمل |
| عبدالعظیم حسنی | حرم حضرت عبدالعظیم | امام حسن(ع) | ری |
| شرف‌الدین داود الحسنی | امامزاده داود | امام حسن(ع) | تهران-کوه‌های کن |
| حسن بن حسین بن اسحاق | امام حسن(ع) | لرستان-الیگودرز | |
| جلال الدین اشرف | امامزاده جلال الدین اشرف | امام حسن(ع) | گیلان-آستانه اشرفیه |
| محسن بن علی بن حسین (الاثرم) | امامزاده محسن یا امامزاده کوه | امام حسن(ع) | همدان |
| علی‌اکبر بن ابراهیم بن حسین | امامزاده علی‌اکبر چیذر | امام سجاد(ع) | محله چیذر تهران |
| محمد بن محمد بن زید | امامزاده محروق | امام سجاد(ع) | خراسان رضوی - نیشابور |
| عبدالله بن حسین بن علی اصغر بن زین‌العابدین | امامزاده عبدالله | امام سجاد(ع) | خوزستان-شوشتر |
| محمد بن زید بن علی | امامزاده محمد بن زید | امام سجاد(ع) | خوزستان - شوشتر |
| حسن، حسین، ابراهیم و جعفر | بقعه چهار امامزاده قم | امام سجاد(ع) | قم |
| اظهر بن علی | امامزاده اظهر بن علی | امام سجاد(ع) | روستای درگزین، شهر رزن، همدان |
| احمد بن علی | امامزاده احمد | امام باقر(ع) | اصفهان - حسن آباد |
| علی بن محمد باقر(ع) | مشهد اردهال | امام باقر(ع) | اصفهان - کاشان |
| علی بن جعفر الصادق | سه بقعه منسوب در عُریض (مدینه)، قم و سمنان | امام صادق(ع) | مدینه/قم/ سمنان |
| علی زین العابدین | درب امام | امام صادق(ع) | اصفهان |
| جعفر بن علی | امامزاده جعفر | امام صادق(ع) | یزد |
| خدیجه خاتون | بقعه خدیجه‌خاتون | امام صادق(ع) | قم |
| حمزه بن موسی(ع) | در جوار آستانه حضرت عبدالعظیم | امام کاظم(ع) | تهران - ری |
| حسین بن موسی بن جعفر(ع) | علاءالدین حسین | امام کاظم(ع) | فارس - شیراز |
| محمد بن موسی بن جعفر(ع) | سید میرمحمد | امام کاظم(ع) | فارس - شیراز |
| حکیمه دختر امام کاظم(ع) | امام کاظم(ع) | کهکیلویه و بویراحمد - گچساران | |
| اسحاق بن موسی(ع) | مشهدِ نور گرگان | امام کاظم(ع) | شهر گرگان |
| اسحاق بن موسی(ع) | امامزاده اسحاق بن موسی بن جعفر (ساوه) | امام کاظم(ع) | |
| جعفر بن موسی کاظم | امامزاده شاهرضا | امام کاظم(ع) | اصفهان - شهرضا |
| زینب بنت موسی بن جعفر | زینبیه | امام کاظم(ع) | اصفهان |
| آقاعلی عباس | امامزاده آقا علی عباس | امام کاظم(ع) | اصفهان - کاشان |
| صالح بن موسی کاظم | امامزاده صالح | امام کاظم(ع) | تهران - تجریش |
| حسین بن موسی بن جعفر | امام کاظم(ع) | کوفه/ شیراز/ خراسان جنوبی - طبس | |
| محمد بن موسی کاظم | امامزاده سبز قبا | امام کاظم(ع) | خوزستان-دزفول |
| سید بهاءالدین محمد | امامزاده سید بهاء الدین محمد (شیخ شبان) | امام کاظم(ع) | چهارمحال وبختیاری |
| علی بن حمزه | امامزاده شاه میر علی بن حمزه | امام کاظم(ع) | فارس - شیراز |
| محمد بن حسن | آقامشهید | امام کاظم(ع) | فارس - فراشبند |
| یحیی بن موسی کاظم | امامزاده یحیی بن موسی | امام کاظم(ع) | سمنان |
| عبیدالله بن موسی | کوسه هجیج | امام کاظم(ع) | کرمانشاه - روستای هجیج |
| سید سلطان‌محمد | امامزاده سید سلطان‌محمد (پیرچوگان) | امام کاظم(ع) | هرمزگان - رودان |
| عبدالله بن احمد الشعرانی | امامزاده عبدالله | امام کاظم(ع) | همدان |
| حسن بن عبدالله | امامزاده امام حسن | امام کاظم(ع) | شهرستان دیلم، استان بوشهر |
| حبیب بن موسی بن جعفر | زیارتگاه حبیب بن موسی | امام کاظم(ع) | کاشان |
| خدیجه خاتون | بقعه خدیجه‌خاتون | امام کاظم(ع) | قم |
| حسین بن علی | امامزاده حسین | امام رضا(ع) | قزوین |
| جعفر بن علی بن موسی الرضا | امامزاده جعفر بن رضا معروف به امامزاده شاه‌کرم | امام رضا(ع) | اصفهان |
| موسی بن محمد | امامزاده موسی مبرقع - چهل‌اختران | امام جواد(ع) | قم |
| احمد بن موسی مبرقع | امامزاده سلطان میراحمد یا احمد بن موسی مبرقع | امام جواد(ع) | اصفهان - کاشان |
| امامزاده اسماعیل | امام جواد(ع) | فارس - فسا | |
| حسین بن علی النقی | شاهزاده حسین | امام هادی(ع) | همدان |
عالمان رجالی مانند برقی او را در زمره راویان حدیث از امام رضا (ع) ذکر کرده‌اند[۶] از جمله در کتاب کافی روایتی به نقل از حکیمه درباره گفتگوی امام رضا با یکی از جنیان نقل شده است.[۷]
در کتب رجالی دیگر نیز مانند رجال خویی،[۸] نام وی یاد شده است. مامقانی در تنقیح المقال نیز او را شاهد و روایت کننده جریان ولادت امام جواد (ع) ذکر می‌کند.[۹] همچنین کراماتی از امام جواد(ع) هنگام کودکی نقل شده است.[۱۰]
در کتاب‌های اصول کافی،[۱۱] اثبات الهداه[۱۲] و بحار الانوار[۱۳] روایاتی از وی نقل شده‌است.
مدفن
زیارتگاهی در ایران و در فاصله ۸۰ کیلومتری جنوب شهرستان گچساران منسوب به او است.[۱۴]
علامه مجلسی نیز در بحار الأنوار به بقعه‌ای منسوب به حکیمه دختر امام کاظم (ع) اشاره کرده و می‌گوید: درکوه‌های مسیر بهبهان، زیارتگاهی است که به حکیمه خاتون منسوب است و شیعیانی که در این مسیر رفت و آمد دارند، آنجا را زیارت می‌کنند.[۱۵]
در باور مردم، تصور می‌شود کوه شکافته شده و وی به داخل کوه رفته است. تا جایی که این سخن را از وی نقل کرده‌اند: «کجایند اهل بیت من، کجایند عشیره من، کجایند برادران من، چه می‌دانند که من اینک تنها و بی‌کس در میان کوه نشسته‌ام».[۱۶]
پانویس
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۴۴؛ طبری، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۳۰۹.
- ↑ بحرانی، حلیة الأبرار، ۱۴۱۱ق، ج۴، ص۵۲۴.
- ↑ عطاردی، مسند الإمام الکاظم (ع)، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۹۴.
- ↑ بحرانی، حلیة الأبرار، ۱۴۱۱ق، ج۴، ص۵۲۴
- ↑ صادقی اردستانی، زنان دانشمند، ۱۳۷۵ش، ص۳۵۷.
- ↑ برقی، الرجال، ۱۳۸۳ش، ص۶۲.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۹۵.
- ↑ خوئی، معجم الرجال، ۱۴۱۳ق، ج۱۶، ص۱۵۶؛ ج۲۴، ص۲۱۵.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۵۲ق، ج۳، ص۷۶.
- ↑ بحرانی، مدینة المعاجز، ۱۴۱۳ق، ج۷، ص۲۶۰.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۹۵.
- ↑ حر عاملی، إثبات الهداة، ۱۴۲۵ق، ج۴، ص۴۰۶.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۳۶۳ش، ج۵۰، ص۹۹.
- ↑ فسائی، فارسنامه ناصری، ۱۳۶۷ش، ج۲، ص۱۴۹۸.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۳۶۳ش، ج ۴۸، ص۳۱۶.
- ↑ خادمی، شجرۀ طوبی، ۱۳۸۱ش، ص۱۲۶،۱۲۹.
منابع
- بحرانی، سید هاشم، مدینه المعاجز، قم، مؤسسه المعارف الاسلامیه، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- بحرانی، هاشم بن سلیمان، حلیة الأبرار فی أحوال محمّد و آله الأطهار علیهم السلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- برقی، احمد بن محمد، رجال البرقی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۸۳ش.
- خادمی، غلامرضا، شجرۀ طوبی(بی‌بی حکیمه و همراهان)، قم،نشر عصر ظهور، ۱۳۸۱ش.
- خوئی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم، مرکز نشر الثقافة‌الاسلامیة، ۱۴۱۳ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، چاپ اول، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- صادقی اردستانی، احمد، زنان دانشمند و راوی حدیث، قم، نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم، ۱۳۷۵ش.
- طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، قم، انتشارات بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- حر عاملی، محمد بن حسن، اثبات الهدی بالنصوص و المعجزات، بیروت، موسسة الاعلمی للمطبوعات، چاپ اول، ۱۴۲۵ق.
- عطاردی، عزیزالله، مسند امام کاظم ابی الحسن موسی بن جعفر علیهماالسلام، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.
- فسائی، حسن بن حسن، فارسنامه ناصری، تهران، چاپ منصور رستگار فسائی، ۱۳۶۷ش.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، نجف اشرف، مطبعه المرتضویه، بی‌نا، ۱۳۵۲ق، تهران، افست انتشارات جهان.
- مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، تهران، انتشارات اسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش.
| نسب |  | |
|---|---|---|
| فرزندان | امام رضا(ع) • حضرت معصومه • شاهچراغ • حمزه • سید محمد عابد • اسحاق • عبدالله عوکلانی • حکیمه • ابراهیم • قاسم • حسین • زیدالنار • اسماعیل • هارون • فهرست فرزندان امام کاظم(ع) • حمزة بن موسی الکاظم(ع) | |
| القاب | ||
| کنیه‌ها | ||
| اصحاب | ||
| خلفای معاصر | ||
| کتاب‌شناسی | ||
| مرتبط | مناظرات امام کاظم(ع) • دعای جوشن صغیر • دعای یا علی یا عظیم • سندی بن شاهک • صریا • کاظمین • حرم کاظمین • سادات موسوی • سید ابراهیم مجاب • واقفیه • نجمه‌خاتون • قیام فخ • بریهه • یحیی برمکی • فضل بن ربیع • علی بن اسماعیل بن جعفر • عیسی بن جعفر • فطحیه • اسماعیلیه • ناووسیه • بشر حافی • کظم غیظ • کنیه‌ها و لقب‌ها • مدفونان در حرم کاظمین | |