تسبیح تربت
تَسبیح تُربت یا تسبیح کربلایی تسبیحی است که شیعیان از خاک یا غبار قبر امام حسین(ع) می‌سازند. شیعیان پس از شهادت امام حسین(ع)، از تربت او تسبیح ساختند و در زمان آل بویه این امر گسترش یافت. در متون روایی شیعه ارزش و آثار زیادی برای تسبیح تربت بیان شده است: باعث رقت قلب می‌شود، ثواب ذکر گفتن با آن چندین برابر است و اینکه تسبیح تربت در دست صاحبش تسبیح می‌گوید بدون اینکه آن شخص تسبیح بگوید.
معنا
تسبیح، مجموعه‌ای از دانه‌های (مهره‌های) به نخ کشیده شده که بیشتر برای ذکر گفتن یا استخاره از آن استفاده می‌شود.[۱] تربت در لغت به معنای خاک است[۲] و در اصطلاح، به خاک اطراف قبر پیامبر(ص)، امامان یا امامزادگان و بیش از همه به خاک کربلا و قتلگاه امام حسین(ع) گفته می‌شود.[۳] در فرهنگ رایج شیعه، «تسبیح تربت» که به آن «تسبیح کربلایی» نیز می‌گویند، به معنای تسبیحی است که از خاک یا غبار قبر امام حسین ساخته شده است.[۴]
فضیلت
تسبیح تربت نزد شیعیان ارزش والایی دارد و طبق برخی احادیث، هرکس یک دور کامل با آن ذکر بگوید هفتاد مرتبه برایش نوشته می‌شود و اگر آن را تنها در دست بگیرد و با آن ذکر نگوید نیز هفت مرتبه برایش نوشته می‌شود.[۵]در حدیثی نقل شده که تسبیح گفتن با تربت و سجده کردن بر آن، باعث رقت قلب می‌گردد.[۶] همچنین هر کس با تسبیح تربت بگوید: «سبحان اللّه، والحمد للّه، ولا إلهَ إلَا اللّه، واللّه ُ أكْبَر»، خداوند شش هزار نیکی برایش می‌نویسد، شش هزار بدی از او می‌بخشد، شش هزار درجه او را بالا می‌برد و شش هزار شفاعت برایش ثبت می‌کند.[۷]
طبق برخی از روایات، تسبیح تربت در دست ما تسبیح می‌گوید، بدون اینکه خود شخص، تسبیح بگوید.[۸] همچنین برخی از این روایات، شیعیان را همواره نیازمند به چند چیز دانستند: جانماز، مسواک، انگشتر و تسبیح تربت.[۹] در روایتی دیگر وارد شده است که حورالعین هرگاه ببیند فرشته‌ای به زمین می‌آید، از او تقاضا می‌کند که تسبیح و تربت امام حسین(ع) برایش بیاورد.[۱۰]
تاریخچه
بنا بر منابع تاریخی و روایی شیعه، حضرت زهرا (س) از نخستین کسانی بود که از تسبیح استفاده نمود.[۱۱] ایشان ابتدا برای تسبیحات پس از نماز، از رشته‌ای نخ پشمی که ۳۴ گره داشت، استفاده می‌کرد و پس از شهادت حمزه(ع) عموی پیامبر(ص)، از خاک مزار او تسبیحی گلین ساخت.[۱۲] پس از شهادت امام حسین(ع)، شیعیان به خاطر فضایل تربت قبر امام حسین(ع) از آن تسبیح ساختند، هرچند ساخت تسبیح تربت حمزه همچنان رواج داشت؛[۱۳] آنگونه که امام صادق(ع) تسبیح تربت امام حسین(ع) را با تسبیح تربت حمزه مقایسه کرده و آن را برتر دانستند.[۱۴] در زمان آل بویه استفاده از مهر تربت و تسبیح تربت گسترش یافت و افراد بسیاری از تربت امام حسین(ع)، تسبیح و مهر درست می‌کردند و به مردم هدیه می‌دادند.[۱۵]
خواص
در کتاب مفاتیح الجنان، حدیثی از امام صادق(ع) نقل شده که اگر کسی از وقوع چیزی بیمناک است، تسبیح تربت در دست گرفته و این دعا را بخواند:
«أَصْبَحْتُ [أَمْسَيْتُ] اَللَّهُمَّ مُعْتَصِماً بِذِمَامِكَ وَ جِوَارِكَ اَلْمَنِيعِ اَلَّذِي لاَ يُطَاوَلُ وَ لاَ يُحَاوَلُ مِنْ شَرِّ كُلِّ غَاشِمٍ وَ طَارِقٍ مِنْ سَائِرِ مَنْ خَلَقْتَ وَ مَا خَلَقْتَ مِنْ خَلْقِكَ اَلصَّامِتِ وَ اَلنَّاطِقِ [فِي جُنَّةٍ] مِنْ كُلِّ مَخُوفٍ بِلِبَاسٍ سَابِغَةٍ حَصِينَةٍ وَ هِيَ وِلاَءُ أَهْلِ بَيْتِ نَبِيِّكَ عَلَيْهِمُ اَلسَّلاَمُ [مُحَمَّدٍ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ] مُحْتَجِزاً [مُحْتَجِباً] مِنْ كُلِّ قَاصِدٍ لِي إِلَى أَذِيَّةٍ بِجِدَارٍ حَصِينٍ اَلْإِخْلاَصِ فِي اَلاِعْتِرَافِ بِحَقِّهِمْ وَ اَلتَّمَسُّكِ بِحَبْلِهِمْ جَمِيعاً مُوقِناً أَنَّ اَلْحَقَّ لَهُمْ وَ مَعَهُمْ وَ مِنْهُمْ وَ فِيهِمْ وَ بِهِمْ أُوَالِي مَنْ وَالَوْا وَ أُعَادِي مَنْ عَادَوْا وَ أُجَانِبُ مَنْ جَانَبُوا فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ أَعِذْنِي اَللَّهُمَّ بِهِمْ مِنْ شَرِّ كُلِّ مَا أَتَّقِيهِ يَا عَظِيمُ حَجَزْتُ اَلْأَعَادِيَ عَنِّي بِبَدِيعِ اَلسَّمٰاوٰاتِ وَ اَلْأَرْضِ إِنَّا جَعَلْنٰا مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ سَدًّا وَ مِنْ خَلْفِهِمْ سَدًّا فَأَغْشَيْنٰاهُمْ فَهُمْ لاٰ يُبْصِرُونَ»
سپس تسبیح را ببوسد و بر دو چشم بگذارد و بگوید:
«اَللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِحَقِّ هَذِهِ اَلتُّرْبَةِ اَلْمُبَارَكَةِ وَ بِحَقِّ صَاحِبِهَا وَ بِحَقِّ جَدِّهِ وَ بِحَقِّ أَبِيهِ وَ بِحَقِّ أُمِّهِ وَ بِحَقِّ أَخِيهِ وَ بِحَقِّ وُلْدِهِ اَلطَّاهِرِينَ اِجْعَلْهَا شِفَاءً مِنْ كُلِّ دَاءٍ وَ أَمَاناً مِنْ كُلِّ خَوْفٍ وَ حِفْظاً مِنْ كُلِّ سُوءٍ»
و پس از آن، تسبیح را بر پیشانی خود بگذارد. [یادداشت ۱]
کاربردها و باورها
از تسبیح بیشتر برای گفتن ذکر و استخاره گرفتن استفاده می‌شود.[۱۶] مهر و تسبیح تربت، از سوغات‌های کربلا هستند که معمولا زائران در بازگشت از سفر زیارتی برای دیگران هدیه می‌آورند.[۱۷] احکام فقهی که برای تربت ذکر شده در مورد تسبیح تربت نیز جاری است و نجس کردن تسبیح تربت حرام و برطرف کردن نجاست از آن واجب است.[۱۸]
از باورهای رایج مربوط به تسبیح تربت این است که زنان با گرداندن تسبیح تربت کربلا و خواندن ذکر و دعا بر سفره‌های نذری، قبولی نذر را از خداوند و امامان می‌طلبند.[۱۹] در برخی از روستاهای ایران، هنگام دفن مردگان، در دست میت مرد، تسبیحی ۱۰۰ یا ۳۳ دانه از تربت کربلا می‌گذارند و مردگان زن را با دست‌بند و انگشتر و گلوبندی تسبیح مانند که از خاک کربلا تهیه شده و نام «پنج تن» بر آن حک شده است، می‌آرایند.[۲۰]
پانویس
- ↑ فرهنگ بزرگ سخن، ذیل واژه تسبیح.
- ↑ دهخدا، فرهنگ لغت، ذیل واژه تربت.
- ↑ حسام مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، ۱۳۹۵ش، ص۱۱۵.
- ↑ دانشنامه بزرگ اسلامی، ذیل واژه تسبیح.
- ↑ بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۸۵، ص۳۳۴، ح۱۶.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲، ص۱۷۷.
- ↑ شیخ مفید، المزار، ص۱۵۱، ح۳ ، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۱، ص۱۳۳، ح۶۵.
- ↑ محمدی ری‌شهری، منتخب نهج الذكر، ترجمه شیخی، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۲۷۷.
- ↑ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۱۴، ص۵۳۶.
- ↑ محمدی ری‌شهری، منتخب نهج الذكر، ترجمه شیخی، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۲۷۹.
- ↑ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۱ق، ج۶، ص۷۵-۷۶.
- ↑ حسام مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، ۱۳۹۵ش، ص۱۱۵.
- ↑ حسام مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، ۱۳۹۵ش، ص۱۱۵.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ص۱۵۰.
- ↑ ثعالبی، یتیمةالدهر، ۱۳۵۲ق، ج۳، ص۱۸۳.
- ↑ دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ذیل مدخل «تسبیح».
- ↑ حسام مظاهری، فرهنگ سوگ شیعی، ۱۳۹۵ش، ص۱۱۶.
- ↑ علامه حلّی، مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۶۷.
- ↑ دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ذیل مدخل «تسبیح».
- ↑ دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ذیل مدخل «تسبیح».
یادداشت
- ↑ خدايا صبح كردم درحالیكه پناه آورده‌ام به پناهگاه بلند و استوار تو، پناهگاهى كه در معرض دستبرد و دگرگونى قرار نمی‌گيرد، از شر هر بيدادگر و هر شبگرد رهزن از هر كه و هر چه آفريدى، از آفريدگان خاموش و گويايت، در حفاظتى مصون از گزند هرچيز هراسناكى، همراه با لباسى ساخته از محبّت خاندان پيامبرت، و در پوششى استوار از هر كه قصد آزار مرا دارد در پس ديوار محكمى فراهم آمده، از اخلاص در اعتراف به حق اهل بيت و تمسك به رشته ولايتشان با يقين به اينكه حق از آن ايشان و با ايشان و در ايشان و پابرجا به وجود آن بزرگواران است. دوست دارم كسانیكه آنها دوست دارند و بركنارم از آنان كه ايشان دورى می‌گزینند، خدايا پس به حقشان مرا از گزند هرچه كه از آن پروا دارم پناه ده، اى بزرگ، از خود دور ساختم دشمنان را به يارى پديد آورنده آسمانها و زمين، همانطوركه قرآن می‌فرمايد: در برابر و پشت سرشان سدى قرار داديم پس ديدگان آنها را پوشانديم، ازاين رو هرگز نمی‌بينند؛ مفاتیح الجنان، بخش زیارات، زیارت امام حسین(ع)، فوائد و آداب تربت امام حسين(ع).
منابع
- ثعالبی، ابومنصور، یتیمةالدهر، بیروت، دارالکتاب العربی، ۱۳۵۲ق.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۱۴، قم، مؤسسة آل البیت، ۱۴۰۹ق.
- حسام مظاهری، محسن، فرهنگ سوگ شیعی، تهران، نشر خیمه، ۱۳۹۵ش.
- دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، به کوشش کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۷ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، فرهنگ لغت، تهران، مؤسسه لغت نامه دهخدا، ۱۳۴۱ش.
- قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، ترجمه موسوی دامغانی، قم، نشر صدیقه، ۱۳۷۶ش.
- علامه حلّی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، ۱۴۱۳ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الارشاد فی معرفة حجج اللّه علی العباد، قم، موسسة آل البیت، ۱۴۱۳ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، کتاب المزار، قم، چاپ محمدباقر ابطحی، ۱۴۱۳ق.
- فرهنگ بزرگ سخن، به سرپرستی حسن انوری، تهران، نشر سخن، ۱۳۸۱ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، موسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- طوسی،، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، بیروت، چاپ حسن موسوی خرسان، ۱۴۰۱ق.
- محمدی ری‌شهری، محمد، منتخب نهج الذكر، ترجمه حمیدرضا شیخی، قم، موسسه دارالحدیث، ۱۳۸۷ش.