مقالهٔ کلیم‌الله با مقالات ارتباط دارد.

کَلیم‌ُالله (به‌معنای کسی که خدا با او سخن گفت) لقب مختص حضرت موسی(ع) بوده[۱] و او را به جهت اینکه خداوند بدون واسطه با او سخن گفت،‌ کلیم‌الله خوانده‌اند.[۲] اختصاص این لقب به موسی(ع) را فضیلتی برای وی برشمرده‌اند.[۳]

براساس آیه ۱۶۴ سوره نساء، خداوند با موسی(ع) سخن گفت: «کَلَّمَ الله مُوسی تَکْلیماً؛ خداوند با موسی سخن گفت».[۴] در دو آیه ۱۴۳ و ۱۴۴ سوره اعراف نیز سخن‌گفتن خداوند با موسی ذکر شده است.[۵] چنان که در آیه ۱۱ سوره طه نیز با عبارت نُودِی (ندا داده شد) به این ویژگی اشاره شده است. این نوع گفت‌وگو را برخی عالمان مسلمان[۶] و یهودی،[۷] مختص حضرت موسی(ع) برشمرده‌اند.[۸] یهودیان را به‌دلیل صفت کلیم‌الله برای حضرت موسی، «کلیمی» خوانده‌اند.[۹]

برخی عالمان مسلمان معتقدند خداوند در معراج با پیامبر اسلام نیز سخن گفت و روایات بر این سخن‌گفتن دلالت دارند.[۱۰] اینان معتقدند سخن‌گفتنِ بدون‌واسطه با خداوند، مخصوص پیامبر اسلام(ص) و موسی(ع) بوده است.[۱۱] سخن‌گفتن خداوند را سخن‌گفتنی بدون داشتن جسم دانسته‌اند؛ زیرا سخن‌گفتن با زبان، نشانه جسم‌داشتن است، درحالی‌که خداوند دارای جسم نیست.[۱۲]

بُروسَوی مفسر قرن دوازدهم علت اختصاص موسی(ع) به این نوع سخن گفتن را در کودکی موسی(ع) دانسته که زبانش سوخت. خداوند در عوض آن سوختن با وی سخن گفت و وی را کلیم‌الله خواند.[۱۳] این مفسر در ادامه با شعری به این واقعه اشاره کرده است:

هر محنتی مقدمه راحتی بود
شد همزبان حق چو زبان کلیم سوخت[۱۴]

برخی مفسران تقریر دیگری از علت لقب کلیم‌الله آورده‌اند به این نحو که خداوند در اولین تجلی بر موسی(ع) خود را «إِنِّی أَنَا رَبُّک؛ این منم پروردگار تو» معرفی کرده و نبوت موسی(ع) با کلام خداوند آغاز شده، به همین جهت وی را «کلیم‌اللَّه» نامیدند.[۱۵]

پانویس

  1. فضل‌الله، تفسیر من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۲۰، ص۲۰۲
  2. طیب، أطیب البیان، ۱۳۷۸ش، ج۳، ص۳.
  3. زحیلی، التفسیر المنیر، ۱۴۱۸ق، ج۶، ص۳۵.
  4. سوره نساء، آیه ۱۶۴.
  5. طیب، أطیب البیان، ۱۳۷۸ش، ج۵، ص۴۵۳.
  6. شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۳، ص۳۹۴؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۱، ص۲۶۷.
  7. «لقب حضرت موسی به فارسی چه می‌باشد و نبوت ایشان چگونه بود؟»، انجمن کلیمیان تهران.
  8. قرشی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۴۷۰؛ رشید رضا، المنار، ۱۹۹۰م، ج۳، ص۴.
  9. «لقب حضرت موسی به فارسی چه می‌باشد و نبوت ایشان چگونه بود؟»، انجمن کلیمیان تهران.
  10. بانو امین، مخزن العرفان، ۱۳۶۱ش، ج۲، ص۳۷۹.
  11. بروجردی، تفسیر جامع، ۱۳۶۶ش، ج۲، ص۴۶۲.
  12. مکارم شیرازی، یکصد و هشتاد پرسش و پاسخ، ۱۳۸۶ش، ص۷۵.
  13. بروسوی، تفسیر روح البیان، بیروت، ج۵، ص۳۷۲.
  14. بروسوی، تفسیر روح البیان، بیروت، ج۵، ص۳۷۲.
  15. قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۳ش، ج۷، ص۳۲۸.

منابع

  • بانو امین، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، تهران، نهضت زنان مسلمان، ۱۳۶۱ش.
  • بروجردی، سید محمدابراهیم، تفسیر جامع، تهران، انتشارات صدر، چاپ ششم، ۱۳۶۶ش.
  • بروسوی، اسماعیل، تفسیر روح البیان، دارالفکر، بیروت، بی‌تا.
  • رشیدرضا، تفسیر المنار، مصر، الهیئة المصریة العامة للکتاب، ۱۹۹۰م.
  • زحیلی، وهبة بن مصطفی، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج،‌دار الفکر المعاصر، بیروت، دمشق، چاپ دوم، ۱۴۱۸ق.
  • شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: شیخ آقابزرگ تهرانی، تحقیق: احمد قصیر عاملی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
  • طیب، سید عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام، چاپ دوم، ۱۳۷۸ش.
  • فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
  • فضل الله، سید محمدحسین، تفسیر من وحی القرآن، بیروت، دارالملاک للطباعة و النشر، چاپ دوم، ۱۴۱۹ق.
  • قرائتی، محسن، تفسیر نور، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، تهران، چاپ یازدهم، ۱۳۸۳ش.
  • لقب حضرت موسی به فارسی چه می‌باشد و نبوت ایشان چگونه بود؟»، وبگاه انجمن کلیمیان تهران، تاریخ بازدید: ۱ اسفند ۱۴۰۲ش.
  • مکارم شیرازی، ناصر، یکصد و هشتاد پرسش و پاسخ، تهران، دارالکتب الإسلامیة، ۱۳۸۶ش.