محمدتقی جعفری

شناسنامه
نام کامل	محمد تقی جعفری
لقب	علامه،
زادروز	مرداد ۱۳۰۴ش
شهر تولد	جمشید آباد، تبریز
کشور تولد	ایران
تاریخ درگذشت	۲۵ آبان ۱۳۷۷ش
آرامگاه	حرم امام رضا(ع)، مشهد
نام همسر	جمیله فرش‌باف
اطلاعات علمی و مذهبی
اساتید	سید حسن موسوی بجنوردی، سید ابوالقاسم خویی مرتضی طالقانی، میرزا مهدی آشتیانی
شاگردان	سید محمد باقر صدر، محمد مهدی گرجیان، علیرضا صدرا
تألیفات	شرح مثنوی، شرح نهج‌البلاغه، جبر و اختیار، وجدان
وبگاه رسمی	http://www.ostad-jafari.com

محمد‌تقی جعفری مشهور به علامه جعفری (۱۳۰۴ - ۱۳۷۷ش)، از علمای شیعه در قرن ۱۵ هجری قمری، حکیم، فیلسوف، متکلم، فقیه و اصولی. او شاگرد مرتضی طالقانی بود و سراسر عمر خود را در تحصیل، تدریس و پژوهش و تحقیق سپری کرد. وی بیش از ۸۰ جلد کتاب تالیف کرده است. جبر و اختیار، شرح نهج‌البلاغه، شرح مثنوی معنوی و وجدان، از معروف‌ترین آثار اوست.

علامه جعفری چندین بار با «برتراند راسل» در مورد مسائل فلسفی نامه‌نگاری داشته و با «روژه گارودی»، «پروفسور عبدالسلام» و «پروفسور روزنتال» گفتگوهایی داشته است.

تولد و نسب

محمدتقی جعفری تبریزیدر مرداد ۱۳۰۴ش/۱۳۴۳ق یا ۱۳۴۶ق در محله جمشید آباد/عمو زین الدین تبریز به‌ دنیا آمد. پدرش کریم نام داشت و سوادی نداشت.

فعالیت‌های علمی

تحصیلات

محمد تقی جعفری خواندن و نوشتنو بخشی از مقدمات دروس ابتدایی و قرآن را نزد مادرش آموخت. لذا وقتی شش سال داشت در مدرسهٔ اعتماد تبریز، فقط پایه چهارم و پنجم را گذراند. او در این زمان متن کلیله و دمنه را از حفظ می‌خواند. سپس به همراه برادرش به مدرسه طالبیه تبریز رفت و آموزش علوم دینی را نزد استادان آنجا شروع کرد. تأمین هزینهٔ زندگی، او را ناگزیر ساخته بود تا صبح‌ها به دانش آموختن پرداخته و بعد از ظهرها را کار کند.

در سال ۱۳۱۹ش برای ادامه تحصیلات به تهران رفت. ابتدا در مدرسه فيلسوف، واقع در جوار امامزاده اسماعيل و سپس مدرسه مروی دروسی چون مکاسب٬ کفایه و حکمت منظومه و بخشی از اسفار اربعه را خواند. او در سال ۱۳۲۲ش به قم مهاجرت و در مدرسه دارالشفا اقامت گزید. در این زمان به دست آية الله سيد محمّد حجّت كوه كمره اى و شهيد محمّد صدوقى ملبس به لباس روحانیت شد.

در درس خارج اساتید سطوح عالی حوزه شرکت کرد. سپس در ۱۳۶۳ق به نجف اشرف رفته و در حالی‌که تنها ۲۳ سالش بود، از آيت الله محمّد كاظم شيرازى اجازه اجتهاد دريافت كرد. وی در سال ۱۳۳۶ یا ۱۳۳۷ش پس از یازده سال اقامت در نجف، به ایران بازگشت و بیش از یک‌سال در مشهد مقدس ماند و سپس تا انتهای عمرش در تهران به تحصیل، تدریس و تحقیق پرداخت. در سال ۱۳۷۶ش محمدرضا خاتمی٬ رییس جمهور وقت به پاس خدمات پنجاه ساله در عرصه دانش و پژوهش٬ نشان درجه يك دانش را به محمدتقی جعفری تقديم كرد.

اساتید

وی در طول تحصیل، در رشته‌های مختلف علوم اسلامی تحصیل نموده و محضر اساتید زیادی در قم، تبریز، تهران و نجف را درک کرد. از استادان او می‌توان افراد ذیل را نام برد:

• ميرزا على اكبر اهرى
• سيد حسن شربيانى
• ميرزا ابوالفضل سرابى
• ميرزا جعفر بخشايشى
• ميرزا حجّت ايروانى

این پنج عالم٬ اساتید دورس مقدمات جعفری در تبریز بودند.

• حاج شيخ محمّد رضا تنكابنى
• میرزامهدی آشتیانی

این دو استاد محمد تقی در تهران بودند.

• امام خمينى
• شيخ محمّد تقى زرگر
• شيخ مهدى مازندرانى

این علما اساتید عرفان٬ تفسیر و دروس معقول محمد تقی در قم بودند.

• میرزا فتاح شهیدی تبریزی
• سید حسن موسوی بجنوردی
• شیخ محمد کاظم شیرازی
• سید عبدالهادی شیرازی
• سید ابوالقاسم خویی
• مرتضی طالقانی؛ در حکمت و عرفان.
• صدرا قفقازی؛ در اسفار و شوراق.
• علی محمد بروجردی
• میرزا حسن یزدی
• سید محمود شاهرودی؛ در فقه.
• سید جمال الدین موسوی گلپایگانی؛ در اصول فقه.
• سید محمد هادی میلانی؛ او در مشهد مقدس به جعفری اجازه اجتهاد داد.
• سید محسن حکیم

شاگردان

جعفری تدریس را در نجف اشرف و در مسجد هندی با کتاب مکاسب محرمه شروع کرد. او در طول پنجاه سال فعالیت علمی ایشان، افراد زیادی از حوزه و دانشگاه از مجلس درس وی استفاده کردند. از این میان می‌توان به سید محمد باقر صدر ، محمد مهدی گرجیان، علیرضا صدرا، مهدی فیروزان، علی رافعی، و عبدالرحیم گواهی اشاره کرد.

ارتباط با فلاسفه غرب

جعفری با بسیاری از اندیشمندان غربی در ارتباط بود. او ، با چندین شخصيت علمى خارجى حدود ۱۰۰ مصاحبه انجام داد. از جمله:

«مالكيّت، جزيه و كيفر سرقت» در مصاحبه با پروفسور روزنتال از كشور آلمان در سال ۱۳۴۰؛ «فلسفه و كلام اسلامى» در مصاحبه با دكتر كِنِت آلن لوتر از كشور آمريكا در سال ۱۳۴۰؛ «مقايسه شعر و شاعرى در شرق و غرب» در گفت و گو با پروفسور يانگ از آمريكا در سال ۱۳۴۰؛ «مقايسه علم النفس اسلامى و روان شناسى معاصر» در مصاحبه با دكتر بدفورد از آلمان در سال ۱۳۴۱؛ «تفاوتهاى كلام شيعى با كلام اشعرى» در گفت و گو با آقايان ابراهيم سليمان و شريف سحيمات از اردن در سال ۱۳۴۲؛ «فلسفه و هدف زندگى» در گفت و گو با دكتر پيكت از انگلستاندر سال ۱۳۴۲؛ «ضرورت دين در حيات بشرى» در مصاحبه با دكتر كلاوز از آلمان در سال ۱۳۴۳؛ «مبانى عقايد اسلامى» در گفت و گو با دكتر پيتر از انگلستان در سال ۱۳۴۴؛ «مقايسه اى در ادبيات ايران و فرانسه» در گفت و گو با پروفسور مونتنى از فرانسه در سال ۱۳۴۵؛ «علّيت از ديدگاه اشاعره و هيوم» در گفت و گو با علاّل الفاسى از مراكش در سال ۱۳۴۸؛ «گفت و گو درباره مولوى، ويكتورهوگوو ماكياولى» در مصاحبه با دكتر وان وايك از هلنددر سال ۱۳۵۰؛ «مقايسه عرفان هندوئيسم و اسلام» در گفت و گو با چارلز آدامز از كانادا در سال ۱۳۵۵.

همراه انقلاب اسلامی

بنابر اسناد ساواك، در جلسات محمدتقی جعفرى، عموماً جوانان و دانشجويان شركت مى كردند. ساواك در سال ۱۴۴ش او را احضار و تأكيد كرد كه در درس هاى خودتان نسبت به شاه مطلبى نگوييد و به اسرائيل حمله نكنيد. ماموران ساواك مى گفتند: او با همين حركت جوهرى و همين حرف ها، جوانان را به مبارز تبديل مى كند و به جان حكومت مى اندازند.

محمدتقی جعفری در زمان جنگ تحمیلی نیز در سال ۱۳۶۱ش در شهر جنگ زده دزفول در جمع رزمندگان اسلام حضور يافت اما پس از چند روز به خاطر بمباران شهر توسط عراق به درخواست فرماندهان به تهران بازگشت.

آثار

مقالهٔ اصلی: فهرست آثار علامه جعفری

از ویژگی‌های وی، تلاش مداوم ایشان برای اتصال حوزه و دانشگاه، و علوم قدیم و جدید بود. او به دلیل آشنائی با زبان حوزویان و دانشگاهیان آثاری به یادگار گذاشت که مورد توجه هر دو قشر قرار گرفت و با اشراف به فقه، فلسفه، هنر و زیبائی شناسی در اسلام و نیم قرن فعالیت علمی و پژوهشی، بیش از ۱۰۰ جلد کتاب و رساله تحریر نمود. همچنین ۲۷ جلد کتاب در زمینه شرح و تفسیر نهج البلاغه و ۱۵ جلد کتاب در زمینه تفسیر مثنوی معنوی مولوی نگاشت. ایشان بیش از ۷۰ جلسه بحث و گفتگو با شخصیت‌های بین المللی از جمله برتراندراسل، روژه گارودی، پروفسور عبدالسلام و پروفسور روزنتال داشته است. علاقه به هنر و ادبیات او را بر آن داشت که بیش از صد هزار شعر و قصیده و نظم فارسی و عربی و همچنین بخش‌هائی از ادبیات غرب را حفظ نماید. آثار هنری ایشان همچنان یکی از منابع اصیل هنر از دیدگاه فلسفه و حکمت اسلامی است. کامل‌ترین کشف الابیات مثنوی مولوی در چهار جلد با عنوان «از دریا به دریا» با اشراف وی منتشر شده است. بیش از ۶۰ کتاب و مقاله از وی منتشر نشده است. محمد تقی جغفریدر ۲۳سالگى پس دریافت اجازه اجتهاد٬اوّلين كتابش را به نام «الامر بين الامرين» (تقرير درس هاى آية الله سيد ابوالقاسم خويى) نشر داد.

معرفی برخی آثار

محمدتقی جعفری و جورج جرداق

• ترجمه و تفسیر نهج البلاغه: این مجموعه در ۲۷ جلد به توضیح مسائل اساسی و بنیادی انسانی و اسلامی با نگاهی نو و پویا پرداخته است. این کتاب، سطح وسیعی از مباحث علوم انسانی؛ از جمله فلسفه، عرفان، سیاست، اخلاق پژوهی، شعر و ادبیات را در بر می‌گیرد و خوانندگان را با واقعیت‌های انسان شناسی و هستی شناختی جدیدی آشنا می‌کند.

• تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی:این مجموعه پانزده جلدی، با سبک و سیاق دایرةالمعارفی به پژوهش در افکار و آرای مولانا جلال الدین بلخی مشهور به مولوی پرداخته و مباحث و تذکرات عارفانه او را با مباحث و واقعیت‌های امروزی تطبیق می‌دهد. البته این تفسیر منحصر به مباحث عرفانی مولوی نیست، بلکه به بسیاری از مباحث آکادمیک اشاره دارد. تأمل در دیدگاه‌های جدید روان شناختی غربی و هم چنین سیر اندیشه اجتماعی غرب، با نظر به منابع برجسته و گسترده‌ای؛ چون ویکتور هوگو، داستایوفسکی، تولستوی، بالزاک، ماکس پلانک، اینشتین و... به خوبی تجزیه و تحلیل شده است. از بارزترین ویژگی این تفسیر، آشتی میان معارف اسلامی و انسانی، و نیز تأمل در مقوله‌های اساسی فلسفی مشترک میان شرق و غرب می‌باشد که وی از آن تعبیر به «‌فرهنگ مشترک بشری» می‌نماید.

جعفری در تفسير مثنوى، حدود صد اشكال و نقد جدّى بر مولوى وارد كرد و به صراحت روشن ساخت كه ملاّى رومى اشتباه كرده است. از جمله در جايى مولوى اين نكته را بيان مى كند كه على بن ابى طالب(عليه السلام) شفاعتِ قاتل خود ـ ابن ملجم ـ را مى پذيرد.

• جبر و اختیار: این کتاب شامل سه فصل کلی مرتبط و در عین حال مستقل، تحت عناوین: «ملاحظه جبر و آزادی از جنبه طبیعی»، «‌ملاحظه جبر و اختیار از جنبه ماورای طبیعی» و« ملحقات جبر و اختیار» می‌باشد. از دیگر مطالب مطرح شده در اثر حاضر: ویژگی‌های اراده، میل و اراده، فرق اراده و تصمیم، قضا و قدر و... است.

در نگاه علمای شیعه

پوسترهمایش بررسی اندیشه‌های علامه جعفری

• امام خمینی: آقای جعفری، ابن سینای زمان ما هستند.

• آیت الله سید علی خامنه‌ای: بزرگداشت جناب آقای جعفری، بزرگداشت علم و تحقیق است. این جانب بیش از چهل سال است که این بزرگوار را در نشاط و تلاش دائمی در میدان‌های پژوهش و تبیین و تربیت جوانان مستعد و ارائه نظرات و اندیشه‌های فلسفی و معارف دینی می‌شناسم.
• سید محمد باقر صدر: به پیشگاه برادر بزرگوار و پناهگاه آرزوها، فقیه اصولی، فیلسوف متکلم، حجت الاسلام و المسلمین علامه شیخ محمدتقی جعفری. با شادمانی، نامه ارجمند شما را زیارت و با تمام اندیشه و عواطفم آن را قرائت کردم. چگونه آن را مشتاقانه نخوانم در حالی که آن شعاعی است از نور کسی که بر جهان اسلام با علم و فضل و نظریات و تحقیقاتش نورافشانی می‌کند... جانم به فدای شما‌ ای برادرم.

• مرتضی مطهری: ما به مردم حرف تحویل می‌دهیم و (جعفری) روح تحویل می‌دهد.

• عبدالحسین امینی: وی که با محمد تقی جعفری در نجف ارتباط نزدیک و صمیمی داشت ـ درباره صفای درونی و نشاط روحی علامه جعفری می‌فرمایند: «می دانید چرا من علامه جعفری را بسیار دوست دارم؟ برای این که با این وضع علمی، از نظر صفای باطن، گویی تازه به دنیا آمده است.

• او از بزرگان فلسفه اسلامی است که از دانش‌پژوهان هر سوی برای شاگردی نزدش می‌شتابند.

آثار پیرامونی

• جشنواره تالیفات علمی برتر علوم انسانی اسلامی علامه جعفری: این جشنواره از سال ۱۳۹۷ش هر سال برگزار می‌شود که به برگزیدگان جایزه ویژه علامه جعفری اهدا می‌شود.
• مراسم نكوداشت در مهر ۱۳۷۶ش به همت پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامى در دانشگاه تهران.
• همایش ملی انديشه های فلسفی علامه جعفری توسط دانشگاه هنر تبریز با همکاری سایر دانشگاه‌ها و نهاد‌های حوزوی درآبان سال ۱۳۹۶ش.

درگذشت

محمدتقی جعفری در ۲۵ آبان ۱۳۷۷ش درگذشت، آیت الله عبدالله جوادی آملی بر او نماز خواند و در مشهد در حرم امام رضا (ع) در دارالزهد به خاک سپرده شد. آیت‌الله خامنه‌ای رهبر ایران درگذشت او را تسلیت گفت.

منابع

• جمعی از نویسندگان، گلشن ابرار، قم، نشر معروف، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش؛
• معرفی کتاب‌های علامه جعفری، مجله اطلاعات حکمت و معرفت، سال اول، آذر ۱۳۸۵، ش ۱۰، ص۳۰۷-۳۰۸؛
• علامه جعفری، مجله رشد آموزش معارف اسلامی، زمستان ۱۳۷۷ - ش ۳۶، ص۶۵-۶۶؛
• ناصرى، محمّد٬ علاّمه جعفرى، تهران٬ دفتر انتشارات كمك آموزشى، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
• آقابزرگ تهرانى، محمدمحسن، الذريعة إلى تصانيف الشيعة، بيروت،، دار الأضواء٬ چ۳ ٬ ۱۴۰۳ق.
• نصری، عبدالله، یادی از علامه محمد تقی جعفری در مجله آینه میراث، پاییز ۱۳۷۷ - ش ۲.
• جوادى، محمّد رضا٬ فيلسوف شرق، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، چاپ اول، ۱۳۷۸ش.
• نصرى، عبدالله٬ تكاپوگر انديشه ها، قم٬ پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامى، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
• قاسملو، يعقوب. فروغ دانايي، قم٬ نسيم حيات، چاپ اول،۱۳۷۹ش.
• جمعی از نویسندگان٬ گلشن ابرار٬ قم، نشر معروف، چاپ۱ ٬ ۱۳۸۲ش.
• مركز بررسى اسناد تاريخى وزارت اطلاعات، چراغ فروزان از مجموعه ياران امام به روايت اسناد ساواك، تهران٬ مركز بررسى اسناد تاريخى وزارت اطلاعات، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.
• رافعى، على٬ تكاپوى انديشه ها (مجموعه مصاحبه هاى استاد علاّمه محمّد تقى جعفرى)٬ تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، چاپ اول، ۱۳۷۳ش.
• جعفریان رسول، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی-سیاسی ایران(۱۳۲۰-۱۳۵۷).خانه کتاب، تهران ۱۳۸۷.
• پایگاه اطلاع رسانی استاد جعفری
• لیست آثار محمد تقی جعفری
• سایت دفتر آیت الله سید علی خامنه ای.
• پایگاه نور هدایت
• مصاحبه با علی جعفری
• کتاب‌شناسی آثار استاد جعفری

پیوند به بیرون

• مقاله زندگی‌نامه استاد جعفری
• دانشنامه جهان اسلام