ابن عتائقی حلى
| مفسر، متکلم و نویسنده شیعی | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | کمال الدین عبدالرحمان بن محمد بن ابراهیم حِلّی |
| لقب | ابن عتائقی |
| تاریخ تولد | قرن ۸ قمری |
| زادگاه | عتائق (روستایی در نزدیکی حله) |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | علی بن محمد کاشانی و ... |
| محل تحصیل | حله • اصفهان • نجف |
| تألیفات | شرح نهج البلاغه • الارشاد فی معرفة مقادیر الابعاد • الایضاح و التبیین و ... |
کمال الدین عبدالرحمان بن محمد بن ابراهیم حِلّی مشهور به ابن عتائقی (متوفی بعد از ۷۸۸ق)، اهل حله عالم و نویسنده امامی. از استادان وی می‌توان به علی بن محمد کاشانی صاحب تعریب الزبدة و از شاگردانش به علی بن عبدالحمید اشاره کرد. وی دارای تألیفاتی بوده که تنها کتاب الناسخ و المنسوخ وی چاپ شده است.
زندگی و تحصیل
از جزییات زندگی وی اطلاع چندانی در دست نیست، لیکن آثار او که بین ۷۳۲ تا ۷۸۸ق تألیف شده است، حدود زمان زندگی او را نشان می‌دهد.[۱]
انتسابش به عتائق (روستایی در نزدیکی حله) موجب شهرت وی به این نام شده است.
ابن عتائقی در حله تحصیل کرده و در ۷۴۶ق سفری ۲۰ ساله به فارس و اصفهان داشته و پس از مراجعت به عراق تا پایان عمر در نجف اقامت گزیده است.[۲]
استادان و شاگردان
از استادان وی علی بن محمد کاشانی صاحب تعریب الزبدة و از شاگردانش علی بن عبدالحمید را می‌شناسیم[۳] و نیز از شخصی با نام زهدری یا ابن زهدری به عنوان شیخ روایت او یاد شده است.[۴]
آثار
ابن عتائقی دارای آثاری متعدد در زمینه‌های گوناگون است. در کتابخانه روضه حیدریه (غرویه) حدود ۳۰ اثر از تألیفات وی نگاهداری می‌شود که ۱۲ اثر از آنها به خط خود اوست.[۵] به‌جز چند مورد تمامی آثار او شرح‌هایی است که بر تألیفات دیگران نوشته و یا آنها را مختصر کرده است.
تنها اثر چاپی وی کتاب الناسخ و المنسوخ است که در ۱۹۷۰م در نجف به کوشش عبدالهادی فضیلی به چاپ رسیده است. ابن عتائقی در این کتاب، ضمن بیان معنای نسخ و انواع آن به بررسی آیات منسوخ پرداخته است.
برخی از آثار خطی وی عبارتند از:
- شرح نهج البلاغة: در این اثر که معروف‌ترین تألیف وی به شمار می‌آید، از چند شرح نهج البلاغه همچون شرح‌های ابن ابی الحدید و ابن میثم بحرانی استفاده شده است.[۶] نسخه‌هایی از آن در برخی کتابخانه‌ها از جمله در نجف و خوی موجود است[۷]
- الارشاد فی معرفة مقادیر الابعاد، در هندسه: این کتاب که در ۷۸۸ق تألیف آن به پایان رسیده، شرح باب چهارم از کتاب التذکرة خواجه نصیرالدین طوسی است.[۸]
- الاَولیات، که مختصر الاوائل ابوهلال عسکری است و نسخه‌ای از آن در کتابخانه روضه حیدریه (غرویه) موجود است؛ [۹]
- الایضاح و التبیین در شرح مناهج الیقین علامه حلی[۱۰]
- الدر المنتخب فی لباب الادب، که نسخه‌ای از آن در کتابخانه روضه حیدریه (غرویه) یافت می‌شود.[۱۱]
- درر النقاد فی شرح الارشاد[۱۲]
- شرح پرسش‌های ابن میثم از خواجه نصیرالدین طوسی[۱۳]
- شرح دیوان المتنبی[۱۴]
- غرر الغرر و درر الدرر، که مختصر الامالی سید مرتضی است.[۱۵]
پانویس
- ↑ نک: الذریعة، ج۳، ص۳۵۶، ج۱۴، ص۲۵۹
- ↑ اعلام، ج۳، ص۳۳۰
- ↑ ریاض العلماء، ج۳، ص۱۰۴- ۱۰۵؛ الذریعة، ج۱۴، ص۲۵۹-۲۶۰
- ↑ ریاض العلماء، ج۳، ص۱۰۴- ۱۰۵
- ↑ نک: خزائن الکتب القدیمة فی العراق، ص۱۳۵؛ فهرست مخطوطات خزانة الروضة الحیدریة، ص۴۷، جاهای مختلف
- ↑ نک: شرح نهج البلاغة، جاهای مختلف
- ↑ نک: سپهسالار (خطی)، ص۱۲۶-۱۲۸؛ فهرست نسخه‌های عکسی کتابخانة آیت الله مرعشی، ج۱، ص۴۲۱-۴۲۳؛ الذریعة، ج۱۴، ص۱۳۲
- ↑ فهرست مخطوطات خزانة الروضة الحیدریة، ص۵۹
- ↑ الذریعة، ج۲، ص۴۸۱
- ↑ فهرست مخطوطات خزانة الروضة الحیدریة، ص۳۷
- ↑ الذریعة، ج۸، ص۷۴
- ↑ خطی (مشکوة)، ج۳، ص۲۷۱۱
- ↑ فهرست مخطوطات خزانة الروضة الحیدریة، ص۳۷
- ↑ فهرست مخطوطات خزانة الروضة الحیدریة، ص۵۲
- ↑ خطی (شورا)، ج۲، ص۱۶۸؛ برای دیگر آثار وی به این مآخذ مراجعه شود: ریاض العلماء، ج۳، ص۱۰۴-۱۰۵؛ طبقات اعلام الشیعة، ص۱۱۰؛ فهرست مخطوطات خزانة الروضة الحیدریة، جاهای مختلف
منابع
- آقابزرگ، الذریعة.
- همو، طبقات اعلام الشیعة، قرن ۸، به کوشش علینقی منزوی، بیروت، ۱۳۹۰ق /۱۹۷۰م.
- ابن عتائقی، عبدالرحمان، شرح نهج البلاغة، نسخة عکسی کتابخانة آیةالله مرعشی.
- افندی، عبدالله، ریاض العلماء، به کوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
- حائری، محمدعلی، فهرست نسخه‌های عکسی کتابخانة آیت الله مرعشی، قم، ۱۴۱۱ق.
- حسینی، احمد، فهرست مخطوطات خزانة الروضة الحیدریة، نجف، ۱۳۹۱ق /۱۹۷۱م.
- زرکلی، اعلام.
- سپهسالار، خطی.
- شورا، خطی.
- عواد، کورکیس، خزائن الکتب القدیمة فی العراق، بغداد، ۱۳۶۷ق / ۱۹۴۸م.
- مشکوة، خطی.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دایرة المعارف بزرگ اسلامی