اَباصالح کنیه‌ای درباره امام مهدی(عج) که از قرن یازدهم قمری برای اشاره به آن حضرت به کار رفته است. این واژه و واژه‌های مشابه آن، «صالح» و «باصالح»، در چند حدیث به‌کار رفته است که توصیه می‌کنند اگر راه را گم کردید، با صدازدن «صالح» و «اباصالح» یا «باصالح»، از آن‌ها برای یافتن راه کمک بخواهید. ولی در این احادیث از القاب و کنیه‌ها به عنوان کنیه‌های امام زمان یاد نشده و محدثان و شارحان حدیث نیز آن‌ها را کنیه امام زمان ندانسته‌اند.
اباصالح، کنیه منسوب به امام زمان
اباصالح کنیه‌ایی مشهور است که برای امام زمان(عج) به کار می‌رود.[۱] این کنیه در روایات و متون قدیمی تاریخی برای امام زمان ذکر نشده است.[۲] تنها در منابع متأخر آمده است که برخی امام زمان را با ندای اباصالح صدا زده‌اند. برای مثال میرزا حسین نوری از عالمان شیعه قرن سیزدهم و چهاردهم قمری نوشته است عرب‌زبان‌ها در مرثیه‌ها و اشعار امام زمان(عج) را با نام «اباصالح» صدا می‌زنند.[۳]
پیشینه کاربرد
برپایه کتاب دانشنامه امام مهدی، کنیه «اباصالح» از قرن یازدهم قمری درباره او به کار رفته است و گزارشی از کاربرد این اصطلاح درباره امام مهدی پیش از قرن یازدهم وجود ندارد.[۴]
علامه مجلسی (۱۰۳۷-۱۱۱۰ق) به نقل از پدرش حکایتی نقل کرده که در آن شخصی به نام امیراسحاق استرآبادی در راه مکه گم شد و با گفتن «یا صالح یا اباصالح ارشدونا إلی الطریق» (ای صالح، ای اباصالح، راه را نشانمان بده)، شخصی را یافت که به او کمک کرد و او را به مکه رساند که به‌گمانش امام مهدی(عج) بوده است.[۵] محدث نوری نیز احتمال داده است که کاربرد کنیه اباصالح برای حضرت مهدی از حکایتی گرفته شده است که از گم‌شدن فردی در مسیر حج خبر می‌دهد و با گفتن «یا اباصالح» نجات می‌یابد.[۶]
در دانشنامه امام مهدی آمده است دلیلی برای انتساب «اباصالح» به امام مهدی(عج) وجود ندارد و آنچه سبب رواج انتساب این لقب به او شده، حکایاتی است که بر این معنا دلالت ندارند.[۷]
کاربرد واژه اباصالح در احادیث
در برخی از احادیث شیعه واژه‌های «باصالح» و «اباصالح» به کار رفته است؛ اما هیچ‌یک از محدثان و شارحان حدیث مراد از این واژه‌ها را امام زمان ندانسته‌اند.
برای مثال در روایتی که احمد بن محمد بن خالد برقی(۲۰۰-۲۷۴ یا ۲۸۰ق) از امام صادق(ع) نقل کرده، آمده است: «هرگاه راه را گم کردی، صدا بزن «یا صالح و یا باصالح ارشدانا إلی الطریق، رحمکما الله» (ای صالح و ای باصالح راه را به ما نشان دهید. خداوند شما را رحمت کند).[۸]
همچنین شیخ صدوق (۳۰۵-۳۸۱ق) با اندکی اختلاف نقل کرده است: «یا صالح او یا اباصالح ارشدونا إلی الطریق، یرحمکم الله» (ای صالح یا ای اباصالح راه را به ما نشان دهید. خداوند شما را رحمت کند).[۹] او سپس حدیث دیگری نقل کرده است که بر اساس آن بخش خشکی زمین به «صالح» و بخش دریایی آن به «حمزه» سپرده شده است.[۱۰]
گفته‌اند نه شیخ صدوق و نه هیچ‌یک از شارحان من لایحضره الفقیه لقب یاد شده را بر امام مهدی(عج) تطبیق نکرده‌اند.[۱۱] همچنین در روایتی از کتاب محاسن نوشته برقی، صالح از اجنه معرفی شده است که وظیفه امدادرسانی به کسانی را برعهده دارد که راه را گم کرده‌اند.[۱۲]
پانویس
- ↑ ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۳۲۲.
- ↑ ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۳۲۲.
- ↑ نوری، جنة المأوی، ۱۴۲۷ق، ص۱۳۶؛ نوری، نجم الثاقب، ۱۴۱۰ق، ص۴۵.
- ↑ ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۳۲۲.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۲، ص۱۷۶-۱۷۵.
- ↑ نوری، نجم‌الثاقب، ۱۴۱۰ق، ص۵۷۱.
- ↑ ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۳۲۲-۳۲۳.
- ↑ برقی، المحاسن، ۱۳۷۱ق، ج۲، ص۳۶۲-۳۶۳.
- ↑ صدوق، من لا یحضره الفقیه،۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۹۸.
- ↑ صدوق، من لا یحضره الفقیه،۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۹۸.
- ↑ ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۳۲۲.
- ↑ برقی، المحاسن، ۱۳۷۱ق، ج۲، ص۳۸۰.
منابع
- برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، تصحیح محدث ارموی، قم، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ق.
- ری‌شهری، محمد محمدی نیک و دیگران، دانشنامه امام مهدی بر پایه قرآن حدیث و تاریخ، قم، نشر دار الحدیث، ۱۳۹۳ش.
- صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه،قم، جامعه مدرسین، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- نوری، میرزا حسین، جنة‌المأوی فی ذکر من فاز بلقاء الحجة، مرکز الدراسات التخصصیه فی الامام المهدی عجل االله تعالی فرجه الشریف، قم، مؤسسه السیده المعصومه علیها السلام، ۱۴۲۷ق.
- نوری، میرزاحسین، نجم الثاقب، قم، انتشارات مسجد جمکران، ۱۴۱۰ق.