احمد بن محمد بن خالد بن عبدالرحمان بَرْقی مشهور به برقی (حدود ۲۰۰-۲۷۴ یا ۲۸۰ق) محدث، مورخ و عالم رجالی شیعه در قرن سوم هجری قمری. وی از اصحاب امام جواد(ع) و امام هادی(ع) و صاحب کتاب المحاسن و رجال است. رجال شناسان مشهور شیعه همچون نجاشی، شیخ طوسی و علامه حلی، او را توثیق کرده و عده‌ای دیگر مانند احمد بن محمد بن عیسی اشعری بزرگ راویان قمی او را به دلیل روایت از ضعفا، ضعیف شمرده‌اند. وی شاگردان زیادی همچون حسین بن سعید اهوازی و علی بن ابراهیم قمی داشته است.
| محدث، مورخ و عالم رجالی شیعه | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | احمد بن محمد بن خالد بن عبدالرحمان بَرْقی |
| کنیه | ابوجعفر |
| نسب | معروف‌ترین فرد از خاندان برقی |
| تولد | اوایل قرن سه |
| وفات | ۲۷۴ق و به‌قولی ۲۸۰ قمری |
| صحابی | از اصحاب امام جواد(ع) و امام هادی(ع) |
| اطلاعات حدیثی | |
| راویان از او | سعد بن عبدالله اشعری قمی • عبدالله بن جعفر حمیری • علی بن ابراهیم قمی • حسین بن سعید اهوازی • محمد بن حسن صفار قمی و ... |
| اعتبار | ثقه |
| تألیفات | المحاسن • رجال البرقی |
| شهرت | برقی |
| سایر | روایت از ضعفا و تبعید از قم |
زندگی‌نامه
او معروف‌ترین فرد از خاندان برقی است که سابقه روشنی در تشیع و دفاع از اهل‌بیت(ع) دارد و عالمان متعددی نیز از میان آنان برخاسته است. پدرش نیز از اصحاب ائمه(ع) و دارای آثار و کتاب‌هایی بوده است.[۱]
درباره سال تولد او در متون رجالی و تاریخی مطلبی به چشم نمی‌خورد، اما با توجه به تاریخ وفاتش، می‌توان گفت که در حدود سال ۲۰۰ق به دنیا آمده است.[۲]
رجالیان، کنیه او را ابوجعفر ذکر کرده‌اند.[۳] ابن ندیم کنیه ابوالحسن را نیز برای او ذکر کرده است.[۴] نجاشی سال وفات او را ۲۷۴ق می‌داند اما علی بن محمد ماجیلویه نواده و شاگرد برقی نقل می‌کند که وفات او در سال ۲۸۰ق بوده است.[۵]
مصاحبت با ائمه شیعه
در کتاب رجال برقی به هنگام شرح حال برقی، خودش را از یاران امام جواد(ع) و امام هادی(ع) معرفی کرده است.[۶] اما در روایاتش، ذکری از این دو امام نیست. تنها در روایتی آمده هنگامی که او در سامرا بود، از جانب «آن مرد» فرستاده‌ای به نزد او و همراهش آمده و درباره وثاقت برخی از راویان و اصحاب به آنان مطلبی را گفته است [یادداشت ۱] که قرائن نشان می‌دهد مراد از «آن مرد»، امام هادی(ع) بوده است.[۷]
جایگاه روایی
وثاقت
رجالیان شیعه مانند نجاشی،[۸] شیخ طوسی[۹] و علامه حلی[۱۰] او را توثیق کرده‌اند.
روایت از ضعفا و تبعید از قم
روایت او از راویان ضعیف و اعتماد بر احادیث مرسل موجب شد احمد بن محمد بن عیسی اشعری رییس محدثان قمی، او را از قم تبعید کند اما پس از مدتی او را به قم بازگرداند و از وی پوزش خواست و حتی در مراسم تشییع جنازه برقی، پا برهنه و بدون عمامه حاضر شد تا رفتار پیشین خویش را جبران نماید.[۱۱]
پاسخ به انتقاد روایت از ضعفا
وحید بهبهانی می‌نویسد: «مورد اعتمادبودن برقی قطعی است و آن چه منتقدان گفته‌اند برای ما ثابت نشده، حتی اگر او بر ضعیفان اعتماد کرده باشد می‌توان گفت روش او در نقل حدیث صحیح نبوده است.»[۱۲] ابن غضائری نیز معتقد است که طعن قمی‌ها مربوط به کسانی است که احمد از آنها حدیث نقل کرده است نه خود او.[۱۳]
زندگی علمی
مشایخ و اساتید
سید ابوالقاسم خویی نام او در سلسله اسنادحدود ۶۰۰ روایت آمده است که در این روایات از روایان بسیاری همچون احمد بن محمد بن ابی نصر، حسن بن محبوب، اسماعیل بن مهران، حسن بن علی بن یقطین و علی بن اسباط روایت نقل کرده است.[۱۴] به گفته آقایی برقی از حدود ۲۰۰ نفر نقل حدیث و کتاب‌های بیش از ۱۰۰ نفر را نیز روایت کرده است[۱۵]
شاگردان
آیت‌الله خوئی شاگردان و راویان برقی را این گونه نام می‌برد:
- ابو علی اشعری
- احمد بن ادریس
- احمد بن عبدالله
- احمد بن محمد بن عبدالله
- حسن بن متیل دقاق
- حسین بن سعید
- سعد بن عبدالله اشعری
- عبدالله بن جعفر حمیری
- علی بن ابراهیم قمی
- علی بن حسین سعد آبادی
- علی بن محمد بندار
- علی بن محمد بن عبدالله قمی
- علی ماجیلویه
- محمد بن ابی القاسم
- محمد بن احمد بن یحیی
- محمد بن حسن صفار
- محمد بن عیسی
- محمد بن یحیی
- معلی بن محمد.[۱۶]
 | این نوشتار به هیچ منبع و مرجعی استناد نمیکند. |
تألیفات
به گفته محمد تقی مجلسی در لوامع صاحبقرانی: برقی بغير از اين كتاب( المحاسن ) نود و سه كتاب ديگر تصنيف نموده است در فنون علوم، و اسامى اين كتابها... در فهرستهاى اصحاب رجال موجود است.[۱۷]مهم‌ترین اثر برقی، کتاب المحاسن و کتاب الرجال است که از وی به جای مانده است. دیگر آثار او عبارتند از:[۱۸]
- کتاب البلدان
- اختلاف الحدیث
- الانساب
- اخبار الامم
- التراجم و التعاطف
- آداب النفس
- ادب المعاشرة
- کتاب المکاسب
- کتاب الرفاهیة
آقا بزرگ طهرانی در الذریعه کتاب‌هایی دیگری را به او منسوب کرده که عبارتند از: القرائن ، ثواب الاعمال، عقاب الاعمال، كتاب الصفوة و النور و الرحمة، کتاب النوادر، مصابیح الظلم، کتاب العلل، کتاب السفر، كتاب المآكل، كتاب الماء، كتاب المنافع و الاستخارات، كتاب المرافق و البنيان و اتخاذ العبيد و الدواب. [۱۹] طهرانی نام برخی این کتاب‌ها را با عناوین دیگر هم ذکر کرده است و گفته که این کتاب‌ها بخشی از المحاسن برقی هستند.مثلاً کتاب الصفوة و النور را با عنوان النور والرحمه کتاب چهارم از کتب یازده‌گانه المحاسن برشمرده که محدث ارموی آن را در محاسن چاپ کرده است.[۲۰]
پانویس
- ↑ نجاشی، رجال، ۱۴۱۶ق، ص۳۳۵.
- ↑ شبیری، برقی ابوجعفر، در دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۷۸ش، ج۳، ص۱۵۸.
- ↑ شیخ طوسی، الفهرست، ص۶۲؛ ابن غضائری، رجال، ص۳۹.
- ↑ ابن ندیم، الفهرست، ۱۳۴۶ش، ص۲۷۶.
- ↑ نجاشی، رجال، ۱۴۱۶ق، ص۷۷.
- ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسی، ج۱، ص۳۸۳؛ شیخ طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۱۶.
- ↑ کشی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۳۱.
- ↑ نجاشی، رجال، ۱۴۱۶ق، ص۷۶.
- ↑ طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۶۲.
- ↑ حلی، خلاصة الاقوال، ۱۴۱۷ق، ص۶۳.
- ↑ شیخ طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۶۲؛ علامه حلی، خلاصة الاقوال، ۱۴۱۷ق، ص۶۳؛ علامه حلی، رجال، ۱۴۰۲ق، ص۱۴، ش۷؛ فرشچیان، پیشگامان تشیع، ۱۳۸۴ش، ص۱۰۴.
- ↑ وحید بهبهانی، الفوائد الرجالیة، ص۴۳.
- ↑ ابن غضائری، رجال، ۱۴۲۲ق، ص۳۹.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۰-۳۱.
- ↑ آقایی، مقایسه تحلیلی سه چاب کتاب الرجال برقی.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۳۲.
- ↑ مجلسی، لوامع صاحبقرانی، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص ۱۹۳؛ ر.ک: نجاشی، رجال، ۱۳۶۵ش، ص۷۶.
- ↑ زرکلی، الاعلام، ۱۹۸۰م، ج۱، ص۲۰۵؛ کحاله، معجم المؤلفین، ج۲، ص۹۸.
- ↑ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ۱۴۰۸ق، ج۲۰، ص۱۳۳.
- ↑ طهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۲۴، ص۳۷۹.
یادداشت
- ↑ کنت أنا وأحمد بن أبی عبد الله البرقی بالعسکر فورد علینا رسول من الرجل فقال لنا: الغائب العلیل ثقة، وأیوب بن نوح، وابراهیم بن محمد الهمدانی، وأحمد بن حمزة، وأحمد ابن اسحاق ثقات جمیعا.
منابع
- ابن غضائری، احمد بن حسین، رجال ابن غضائری، قم، دار الحدیث، ۱۴۲۲ق.
- ابن ندیم، محمدبن اسحاق، الفهرست، مترجم: محمدرضا تجدد، نهران، بانک بازرگانی ایران، ۱۳۴۶ش.
- حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الاقوال، نشر الفقاهة، ۱۴۱۷ق.
- حلی، حسن بن یوسف، رجال علامه، قم، مکتبه الرضی، ۱۴۰۲ق.
- حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، بیروت، دار احیاء التراث، ۱۳۹۹ق.
- خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال حدیث، ۱۴۱۳ق.
- زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، دارالعلم، ۱۹۸۰م.
- شبیری، محمد جواد، برقی ابوجعفر، در دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرة المعارف اسلامی، ۱۳۷۸ش.
- طوسی، محمدبن حسن، اختیار معرفة الرجال معروف برجال الکشی، قم، آل البیت، ۱۴۰۴ق.
- طوسی، محمدبن حسن، الفهرست (شیخ طوسی) الفهرست، نشر الفقاهة، ۱۴۱۷ق.
- طهرانی، آقابزرگ، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ناشر: اسماعيليان قم و كتابخانه اسلاميه تهران، ۱۴۰۸ق.
- فرشچیان، رضا، پیشگامان تشیع، انتشارات زائر، قم، ۱۳۸۴ش.
- کحالة، عمر رضا، معجم المؤلفین، بیروت،دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- مجلسی، محمدباقر، لوامع صاحبقرانی مشهرر به شرح فقیه، قم، موسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق.
- نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنفی الشیعه، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۶ق.
- وحید بهبهانی، الفوائد الرجالیه، نرم افزار مکتبة اهل البیت.
پیوند به بیرون
- دانشنامه جهان اسلام
- برقی
- واکاوی خاستگاه جغرافیایی خاندان برقی
- بازخوانی سیره حدیثی محمد بن خالد برقی
- احمد بن محمد بن خالد برقی در آیینه المحاسن