تجهیز میت

مقاله نامزد خوبیدگی
از ویکی شیعه
(تغییرمسیر از وصیت به تجهیز میت)

تجهیز مَیّت به آماده‌سازی و مراحل دفن میتِ مسلمان اشاره دارد. تجهیز میت واجب کفایی است و پس از قطعی شدن مرگ، واجب می‌شود. غُسل، حَنوط، کَفَن، نماز میت و دفن مراحل تجهیز میت است. اولویت در تجهیز میت با ولیِّ میت است و هزینه‌های آن از اصل مال میت برداشته می‌شود. فقها در مقدمات تجهیز میت، از آداب و احکام مُحْتَضر همچون روبه‌قبله کردن و تلقین شهادتین او نیز سخن گفته‌اند.

مراحل تجهیز میت

تجهیز مَیت، آماده‌سازی آن برای دفن است.[۱] در کتاب‌های فقهی برای تجهیز میت بعد از فوت مراحلی بیان شده است:[۲]

  1. غسل: مرده را سه بار با آب مخلوط به سِدر، آب مخلوط به کافور و آب خالص غسل می‌دهند.[۳] اگر سدر و کافور در دسترس نباشد باید با آب خالص غسلش داد.[۴] در صورتی که غسل میت با آب هم ممکن نباشد، باید او را تیمم داد.[۵]
  2. حَنوط: حنوط کردن میت واجب است[۶] حنوط به معنای مالیدن کافور بر مواضع هفت‌گانه سجده یعنی پیشانی، کف دو دست، دو زانو، و نوک انگشتان شست پاها و بنابر قول برخی، نوک بینی، است.[۷]
  3. کفن کردن: پوشاندن میت با کفن (پارچه) واجب است.[۸] کفن از سه قسمت شامل لُنگ، پیراهنی و سرتاسری تشکیل شده است.[۹]
  4. نماز میت: بر مسلمانان واجب است که پس از غسل و کفن و قبل از دفن بر جنازه مسلمان حتی اگرچه بچه باشد، نماز بخوانند.[۱۰]
  5. خاک‌سپاری: قراردادن میت در قبر و پوشاندن آن واجب است.[۱۱]

به گفته فقیهان رو به قبله کردن محتضر از مقدمات تجهیز میت است.[۱۲] از نظر آنها، رو به قبله کردن مُحْتَضر واجب[۱۳] و تلقین شهادتین به او مستحب است.[۱۴]

احکام تجهیز میت

در کتاب‌های فقهی احکام مربوط به تجهیز میت در بخش‌ طهارت ذکر شده است.[۱۵] برخی از این احکام عبارتند از:

  • تجهیز میت واجب کفایی است.[۱۶] البته محدث بحرانی آن را بر ولی میت واجب عینی می‌داند که در صورت خودداری یا نبود وی، بر سایر مسلمانان واجب کفایی است.[۱۷]
  • میزان در ترتب احکام تجهیز میت، به‌ویژه دفن، فقدان هرگونه آثار حیاتی و پیدایی نشانه‌های قطعی مرگ است.[۱۸]
  • اولویت در تجهیز میت از آن ولی میت است.[۱۹] ولیِّ میت کسی است که بر اساس طبقات ارث، اولویت در دریافت میراث به جا مانده از میت را دارد.[۲۰]
  • اجازه گرفتن از ولیِّ میت در تجهیز میت، واجب است[۲۱] از نظر فقها این شرط با واجب کفایی بودن تجهیز میت ناسازگاری ندارد.[۲۲]
  • اگر همه فرزندان میت، کافر باشند، ولایت آنها نسبت به اذن در تجهیز میت ساقط است و بر مسلمانان واجب است این کار را انجام بدهند.[۲۳]
  • به گفته صاحب ریاض (درگذشت: ۱۲۳۱ق)، اگر میت، تجهیز خود را به غیر ولیّ، وصیت کرده باشد طبق نظر مشهور فقیهان، ولیّ می‌تواند وصی را از عمل به وصیت منع کند.[۲۴] البته طبق فتوای سیستانی،[۲۵] مکارم شیرازی[۲۶] و خامنه‌ای،[۲۷] بهتر است که وصی از ولیّ اذن بگیرد و ولیّ هم به او اذن دهد.
  • هزینه‌های تجهیز میت از اصل مال متوفی و قبل از تقسیم اموال برداشته می‌شود.[۲۸] هزینه‌های تجهیز، مقدم بر پرداخت بدهی‌ها و عمل به وصیت‌های متوفی است.[۲۹]
  • مشهور فقها دریافت مُزد در مقابل تجهیز میت را، حرام می‌دانند.[۳۰] البته شهید اول در کتاب الدروس الشرعیة از سید مرتضی نقل کرده است که غیر ولی می‌تواند برای تجهیز میت اُجرت دریافت کند.[۳۱]

پانویس

  1. طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۲۲.
  2. طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۲۲؛ شریفی اشکوری، منتخب فقرات فقهیه، ۱۳۸۹ش، ص۶۵.
  3. طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۴۶-۴۷.
  4. بحرانی، الحدائق الناضرة، مؤسسة النشر الاسلامی، ج۳، ص۴۵۵.
  5. طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۴۸.
  6. نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۴، ص۱۷۶؛ حکیم، مستمسک العروة، ۱۳۸۸ق، ج۴، ص۱۱۸۵.
  7. نگاه کنید به نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۴، ص۱۷۶-۱۷۹.
  8. طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۴۰۲.
  9. نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۴۵۶.
  10. امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۷۸.
  11. طباطبائی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۱۱۵.
  12. شهید ثانی، الروضة البهیة، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ج۱، ص۳۹۹.
  13. نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۴، ص۶.
  14. نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۴، ص۱۴.
  15. طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۲۲.
  16. برای نمونه نگاه کنید به: شیخ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۱۷۴: محقق حلی، المعتبر، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۶۴: خویی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۲۷۹؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۶۵؛ سیستانی، ۱۴۱۵ق، ص۱۱۸.
  17. بحرانی، الحدائق الناضرة، مؤسسة النشر الاسلامی، ج۳، ص۳۷۷.
  18. بهجت، استفتائات، ۱۴۲۸ق، ج۱، ص۳۳۵؛ مکارم شیرازی، استفتائات جدید، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۴۸۳؛ نگاه کنید به: نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۴، ص۲۴.
  19. محقق حلی، المعتبر فی شرح المختصر، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۶۴.
  20. نجفی، جواهر الکلام، ۱۳۶۲ش، ج۴، ص۴۵.
  21. طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ج۲، ص۲۲؛ سیستانی، توضیح المسائل جامع، ۱۳۹۶ش، ج۱، ص۲۸۷.
  22. شهید ثانی، مسالک الأفهام، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۸۰؛ خویی، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۲۸۵.
  23. بجنوردی، قواعد فقهیه، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۳۶۳.
  24. طباطبایی، ریاض المسائل، ۱۴۱۸ق، ج۴، ص۳۹.
  25. سیستانی، توضیح المسائل، ۱۴۱۵ق، ص۱۲۰.
  26. مکارم شیرازی، رساله توضیح المسائل، ۱۴۲۹ق، ص۹۷.
  27. «وصیت»، وبگاه دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای.
  28. طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۷۱.
  29. برای نمونه نگاه کنید به: علامه حلی، قواعد الاحکام، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۲۲۸؛ طباطبایی یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۷۱.
  30. برای نمونه نگاه کنید به: نراقی، مستند الشیعة، مؤسسة آل‌البیت، ج۱۴، ص۱۷۵؛ انصاری، کتاب المکاسب، تراث الشیخ الأعظم، ج۲، ص۱۲۵؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۴۷۵؛ سیستانی، توضیح المسائل، ۱۴۱۵ق، ص۱۲۲.
  31. شهید اول، الدروس الشرعیة، مؤسسة النشر الاسلامی، ج۳، ص۱۷۲.

منابع

  • امام خمینی، سید روح‌الله، توضیح المسائل، تهران، وزارت فرهنگ و إرشاد إسلامی، ۱۳۷۰ش.
  • امام خمینی، سید روح‌الله،تحریر الوسیلة، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، ۱۳۹۲ش.
  • انصاری، مرتضی، کتاب المکاسب، بی‌جا، تراث الشیخ الأعظم، بی‌تا.
  • بجنوردی، سید محمد، قواعد فقهیه، تهران، مؤسسه عروج‌، چاپ سوم، ۱۴۰۱ق.
  • بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهره، تصحیح محمدتقی ایروانی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، بی‌تا.
  • بهجت، محمدتقی، استفتائات، قم، دفتر آیت‌الله، ۱۴۲۸ق.
  • حکیم، سید محسن، مستمسک العروة الوثقی، بیروت،‌ دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۸۸ق.
  • خویی، ابوالقاسم، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، تقریر: علی غروی تبریزی، قم، نشر لطفی، ۱۴۰۷ق.
  • سیستانی، سید علی، توضیح المسائل، قم، دفتر آیت‌الله سیستانی، ۱۴۱۵ق.
  • سیستانی، سید علی، توضیح المسائل جامع، مشهد، دفتر آیت‌الله سیستانی، ۱۳۹۶ش.
  • شریفی اشکوری، الیاس، منتخب فقرات فقهیه‌، قم، دفتر آیت‌الله الیاس شریفی اشکوری‌، ۱۳۸۹ش.
  • شهید اول، محمد بن مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، بی‌تا.
  • شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، تحقیق: سید محمد کلانتر، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، بی‌تا.
  • شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، ۱۴۱۳ق.
  • شیخ طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیة، تهران، مکتبة المرتضویة، ۱۳۸۷ق.
  • طباطبایی، سید علی، رياض المسائل فی تحقيق الأحكام بالدّلائل، قم، مؤسسه آل‌بیت(ع)، ۱۴۱۸ق.
  • طباطبایی یزدی، محمدکاظم، العروة الوثقی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۱۹ق.
  • محقق حلی، جعفر بن حسن، المعتبر فی شرح المختصر، قم، مؤسسة سید الشهداء(ع)، ۱۴۰۷ق.
  • مکارم شیرازی، ناصر، رساله توضیح المسائل، قم، مدرسة الامام علی بن ابی‌طالب(ع)، ۱۴۲۹ق.
  • مکارم شیرازی، ناصر، استفتائات جدید، قم، مدرسة الامام علی بن ابی‌طالب(ع)، ۱۴۲۷ق،
  • نجفی،‌ محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق: محمد قوچانی، بیروت،‌ دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۳۶۲ش.
  • نراقی، احمد، مستند الشّیعة، مشهد، مؤسسة آل‌البیت(ع) لإحیاء التراث، بی‌تا.
  • «وصیت»، وبگاه دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: ۱۴ مهر ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۱۰ آذر ۱۴۰۲ش.