طَبَقاتِ ارث اولویت‌بندی نزدیکان نَسَبی و سَبَبی متوفّی را در ارث بردن، نشان می‌دهد. این نزدیکان در سه طبقه دسته‌بندی می‌شوند.
ارث طبقاتی
خویشاوندان سببی و نسبی طبق شرائطی که در فقه آمده از یکدیگر ارث می‌برند. خویشاوندان نسبی که برپایه زاد و ولد شکل می‌گیرند نسبت به میت در سه طبقه به ترتیب اولویت در ارث، دسته‌بندی می‌شوند.[۱] تا زمانی که یک وارث از طبقه پیشین وجود داشته باشد نوبت به ارث طبقه بعدی نمی‌رسد.[۲] سهم افراد موجود در هر طبقه نیز در فقه، مشخص شده است.
طبقه اول
پدر و مادر و فرزندان میت، در طبقه اول ارث قرار دارند. [۳]
پدر و مادر و اولاد، درجه اول، اولادِ اولاد (نوه)، درجه دوم و اولادِ اولادِ اولاد (نبیره) درجه سوم از طبقه اول هستند.[۴]
ارث طبقه اول را در چند مسئله می‌توان دسته‌بندی کرد:
- پدر و مادر و یا یکی از آن‌ها بدون اولاد میت
- اولاد بدون پدر و مادر
- پدر و مادر با اولاد میت
- اولادِ اولاد
همچنین زوج یا زوجه نیز با پدر و مادر یا اولاد در ارث شریک هستند. [۵]
طبقه دوم
پدربزرگ و مادربزرگ و خواهر و برادر و خواهرزادگان و برادرزادگان میت، در طبقه دوم ارث قرار دارند. [۶]
پدرِپدر، پدرِمادر، مادرِمادر، مادرِپدر و برادر و خواهر میت، درجه اول؛ پدرِجد، مادرِجد، پدرِجده، مادرِجده، خواهرزادگان و برادرزادگان میت، درجه دوم طبقه دوم ارث هستند. [۷] وارثان طبقه دوم را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد:
- اجدات و جدات فقط (بدون اخوه)
- برادرها و خواهرها فقط (بدون اجداد)
- اجداد و اخوه [۸]
طبقه سوم
عموها، عمه‌ها، دایی‌ها و خاله‌ها و فرزندان آنان در طبقه سوم ارث قرار دارند. [۹]
عموها، عمه‌ها، دایی‌ها و خاله‌ها، درجه اول؛ اولاد آنان، درجه دوم طبقه سوم ارث هستند.[۱۰]
در طبقه سوم، سهم وارثان در چند مسئله قابل بررسی است:
- وارثان، فقط عموها و عمه‌ها باشند و همه از یک جهت مثلا همه پدر و مادری یا همه پدری یا مادری
- وارثان، فقط عموها و عمه‌ها باشند اما از جهت‌های مختلف
- وارثان، فقط دایی‌ها و خاله‌ها باشند
- وارثان، فقط عموها و دایی‌ها باشند
- زوج یا زوجه میت با وارثان طبقه سوم
- عمو و عمه و دایی و خاله پدر یا مادر (در جایی که عمو و عمه و دایی و خاله خود میت نباشند و فرزندی هم نداشته باشند)
- اولاد عمو و عمه و اولاد دایی و خاله [۱۱]
حاجب ارث
طبقات و درجات ارث هرکدام که به میت نزدیک‌تر باشند حاجب ارث طبقه و درجه بعدی هستند. گاهی برای همه ارث و گاهی برای بخشی از آن، حاجب وجود دارد. مثلا زوجه در صورتی که میت اولاد داشته باشد یک‌هشتم ارث می‌برد و اگر نداشته باشد، یک‌چهارم.
پانویس
- ↑ طوسی، جواهر الفرایض، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۱۷؛ مسعودی، شرح کتاب ارث، ۱۳۷۸ش، ص۸.
- ↑ طوسی، جواهر الفرایض، ۱۴۲۶ق، ج۱، ص۱۹ و ماده ۸۶۳ قانون مدنی
- ↑ مسعودی، شرح کتاب ارث، ۱۳۷۸ش، ص۸.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ج ۳۹، ص ۸-۹؛ قانون مدنی، ماده ۱۰۳۲
- ↑ مسعودی، شرح کتاب ارث، ۱۳۷۸ش، ص۳۸.
- ↑ مسعودی، شرح کتاب ارث، ۱۳۷۸ش، ص۸.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ج ۳۹، ص ۸-۹؛ قانون مدنی، ماده ۱۰۳۲
- ↑ مسعودی، شرح کتاب ارث، ۱۳۷۸ش، ص۴۶.
- ↑ مسعودی، شرح کتاب ارث، ۱۳۷۸ش، ص۸.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ج ۳۹، ص ۸-۹؛ قانون مدنی، ماده ۱۰۳۲
- ↑ مسعودی، شرح کتاب ارث، ۱۳۷۸ش، ص۵۹.
منابع
- نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، جواهر الفرایض، موسسه دایره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم، ۱۴۲۶ق.
- مسعودی، سید اسدالله، شرح کتاب ارث، انتشارات در راه حق، ۱۳۷۸ش.
- نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، تحقیق محمد قوچانی، دار احیاء التراث العربی، بیروت
- قانون مدنی، تدوین جهانگیر مسئولیت مدنی، چاپ ۸۱، نشر دیدار، تهران ۱۳۹۱ش.