مثیر الاحزان و منیر سبل الاشجان (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | جعفر بن محمد بن نما حلی (متوفای ۶۸۰ق) |
| موضوع | امام حسین(ع) |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۱جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | المطبعة الحيدرية |
| تاریخ نشر | ۱۳۶۹ق |
| ترجمه فارسی | |
| نام کتاب | در سوگ امیر آزادی |
| مترجم | علی کرمی |
مُثیرُ الأحْزان وَ مُنیرُ سُبُلِ الأشجان (ترجمه: برانگیزاننده غم‌هاو چراغ راه مصیبت‌ها) کتابی در نقل مصیبت‌های واقعه عاشورا که به تناسب، از تاریخ و زندگی امام حسین(ع) نیز سخن گفته است. این کتاب را عالم شیعه، جعفر بن ابی ابراهیم، معروف به ابن نما حلی (متوفای ۶۸۰ق) تألیف کرده و در سه مقصد زندگانی امام حسین(ع)، وقایع عاشورا و داستان اسرا نگاشته است. از این کتاب که با عنوان مقتل ابن نما نیز یاد شده، ترجمه‌ای به زبان فارسی با عنوان «در سوگ امیر آزادی» منتشر شده است.
درباره مؤلف
نویسنده کتاب مثیر الاحزان ابن نما حلی است. بیشتر منابع، نویسنده کتاب را جعفر بن محمد بن جعفر بن هبة الله بن نما (متوفای ۶۸۰ق) استاد علامه حلی دانسته‌اند؛[۱] اما عبدالمولی طریحی در مقدمه نسخه‌ای از مثیر الاحزان که آن را مدرسه امام مهدی در سال ۱۴۰۶ق منتشر کرده، این کتاب را به ابوابراهیم محمد بن جعفر (۵۶۷-۶۴۵ق) ملقب به نجیب‌الدین (پدر جعفر بن محمد)، از شاگردان ابن ادریس و استاد شیخ سدید الدین حلی(پدر علامه حلی) و سید بن طاووس، نسبت داده است.[۲] صاحب روضات نیز با اینکه کتاب را به جعفر بن محمد ابن نما نسبت داده است، این احتمال را نیز مطرح کرده که کتاب‌های مثیر الاحزان و شرح الثار از نوه ابن نما باشد.[۳]
انگیزه نگارش
به‌گفته نویسنده کتاب، چون بعضی از کتب مقاتل، بسیار طولانی و خسته‌کننده و در مقابل، بعضی دیگر را نیز بسیار مختصر و خالی از نکات و فوائد یافته است، تلاش کرده مقتلی در حد وسط بنویسد و مطالبی را که بیشتر نویسندگان بدان بی‌اعتنا بوده و از آنها غفلت کرده‌اند در آن بگنجاند.[۴] علامه مجلسی در بحار الانوار[۵] و کفعمی در مصباح،[۶] از این منبع استفاده کرده و آن را ستوده‌اند.
سبک نگارش
ابن نما فقط به بیان روایات تاریخی پرداخته و تحلیلی از خود ارائه نمی‌دهد و در مقام پژوهش، به‌دنبال علل و عوامل این نهضت و شمارش انگیزه‌های آن نیست. وی گزارش مقتل را به‌صورت ذکر یک جریان منسجم آورده و اسناد روایات را به‌طور کامل ذکر نکرده است.[۷] با وجود اینکه ابن نما تصریح دارد ۷۲ سر از شهدای کربلا به کوفه فرستاده شد،[۸] اما در کتاب خود نام چهل تن از شهدای کربلا را ضبط نکرده است.[۹]
محتوای کتاب
این اثر، شامل مقدمه‌ای در فضائل اهل بیت پیامبر(ص) و فضیلت ذکر مصائب و گریه بر آنها و دارای سه مقصد به ترتیب زیر است:
- مقصد اول:
- گزیده‌ای از زندگی نامه امام حسین(ع) و سیر تحولات تاریخی در به‌وجود آمدن حادثه کربلا از حرکت امام از مدینه تا ورود به کربلا است.
- مقصد دوم:
- وقایع روز عاشورا است تا شهادت امام(ع) و آغاز اسارت اهل بیت آن حضرت. در پایان این مقصد روایاتی در پیشگویی شهادت امام و واقعه عاشورا آمده است.
- مقصد سوم:
- داستان اسیران تا بازگشت آنان به مدینه را در بر دارد. در این قسمت خطبه‌های امام زین‌العابدین(ع) و سایر اهل بیت(ع) در کوفه و شام و... ذکر شده است.[۱۰]
آغاز کتاب گزارش مختصری از زندگانی امام حسین(ع) و ولادت اوست. پس از ولادت جبرئیل با هزار فرشته برای تبریک به حضور پیامبر(ص) آمدند. نویسنده همچنین روایاتی را درباره پیشگویی شهادت امام حسین(ع) از آغاز ولادت نقل کرده است. عایشه نقل کرده است که: حسین(ع) کودک بود و به آهستگی گام برمی‌داشت که بر پیامبر وارد شد. پیامبر فرمود: هان‌ای «عایشه»! آیا می‌خواهی با بیان خبری از آینده تو را شگفت زده سازم؟ آن‌گاه پیامبر(ص) فرمود: لحظاتی پیش، فرشته‌ای بر من فرود آمد که تاکنون نزد من نیامده بود. و او خبر آورد که این پسرت کشته خواهد شد اینک اگر می‌خواهی مشتی از آن خاکی را که او در آنجا کشته خواهد شد، به شما بنمایانم؟ و آن گاه مشتی از آن خاک گلگون را آورد و ام سلمه که در آنجا بود، آن تربت گلگون را گرفت و آن را در شیشه‌ای نگاه داشت و روز شهادت حسین علیه‌السلام بود که آن شیشه را در آورد، در حالی که به خون تازه تبدیل شده بود.[۱۱]
پایان‌پخش کتاب، اشعاری از نویسنده در ارتباط با بازگشت امام سجاد(ع) پس از واقعه کربلا به مدینه و مشاهده خانه‌های خالی و غم‌گرفته و وحشت‌زده خاندان پیامبر(ص) است.
در برابر سرای پربرکت و الهام بخش پیامبر گرامی ایستاده‌ام و کران تا کران آن سرا و شهر را از صاحبان و فرزندانش تهی می‌یابم و می‌نگرم.
آری، در این سراهای پربرکت و الهام بخش پس از آن تلاوت قرآن‌ها و آن تلاوتگران راستین اینک کسی نیست و روزه داری‌ها و نمازهای عارفانه و خالصانه اینک به خاطر شهادت جانسوز نمازگزاران و روزه‌داران پرمعنویت و عدالت خواه آنها تعطیل شده است. این شهر و این سراها خاستگاه دانش و فرهنگ و بوستان شناخت و رویشگاه گل بوته‌های آگاهی و ایمان بود و اینک از هدیه و بخشش خویش به دانش طلبان و محرومان بازمانده است.[۱۲]
فراز پایانی کتاب پاسخ امام سجاد(ع) به ابوحمزه ثمالی است وقتی از فراونی گریه حضرت پرسید امام در پاسخش فرمود: حضرت یعقوب(ع) از فراق یک فرزندش چنان گریست که چشمانش سفید شد؛ امّا من در روز عاشورا مشاهده کردم پدرم و هفده نفر از خاندانم را مظلومانه کشتند. پس چگونه حزن و اندوه این فاجعه از قلبم بیرون رود؟[۱۳][یادداشت ۱]
ترجمه‌ها و چاپ
آقا بزرگ تهرانی دو ترجمه را از «مثیر الاحزان» به زبان اردو نام می‌برد.[۱۴] ترجمه‌ای هم به زبان فارسی با نام «در سوگ امیر آزادی» توسط علی کرمی صورت گرفته است.
مثیر الاحزان در سال ۱۳۱۸ش به‌صورت چاپ سنگی در تهران چاپ شد.[۱۵] چاپ دیگری در نجف با مقدمه عبد المولی طریحی توسط المطبعة الحیدریة صورت گرفت. این کتاب در یک جلد به زبان عربی، به وسیله انتشارات مدرسه امام مهدی قم در سال ۱۴۰۶ق با ضمیمه التحصین، در قطع وزیری چاپ و منتشر شده است. همچنین در ۱۳۲۶ق همراه با مقتل ابی مِخنَف و اَللُهوف سید بن طاووس در بمبئی منتشر شده است.
پانویس
- ↑ مجلسی، روضات الجنات، ج۲، ص۱۷۹؛ آقابزرگ تهرانی، الذریعه،دار الاضواء، ج۲۲ ص۲۲؛ نوری، المستدرک الوسایل، ۱۴۲۹ق، ج۲۰، ص۳۳۰، ج۲۰، ص۳۴۸؛ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱۱، ص۶۴۶؛ مهریزی، میراث حدیث شیعه، ۱۳۸۰ش، ج۱۱، ص۳۹۷-۳۹۸، ج۱۳، ص۵۵۹.
- ↑ ابن نما، مثیر الاحزان، مقدمه طریحی، ۱۴۰۶ق، ص۹-۱۰.
- ↑ مجلسی، روضات الجنات، مکتبة اسماعیلیان، ج۲، ص۱۷۹.
- ↑ ابن نما، مثیر الاحزان، ص۶.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۸.
- ↑ کفعمی، المصباح، ۱۴۰۳ق، ص۷۷۳.
- ↑ ابن نما، در سوگ امیر آزادی، ص۵۲.
- ↑ ابن نما، مثیرالاحزان، ۱۳۶۹ق، ص۶۵.
- ↑ صالحی حاجی‌آبادی، طعنه رقیب، ۱۳۹۸ش، ص۱۷۷.
- ↑ ابن نما، مثیر الاحزان، فهرست کتاب.
- ↑ ابن نما، مثیرالاحزان، مدرسة الامام المهدی، ج۱، ص۱۸.
- ↑ ابن نما، مثیرالاحزان، مدرسة الامام المهدی، ج۱، ص۱۱۵.
- ↑ ابن نما، مثیرالاحزان، مدرسة الامام المهدی، ج۱، ص۱۱۵.
- ↑ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۱۳۳.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۱۹، ص۳۴۹.
یادداشت
- ↑ وَ قَدْ نَظَرْتُ إِلَی أَبِی وَ سَبْعَةَ عَشَرَ مِنْ أَهْلِ بَیتِی قُتِلُوا فِی سَاعَةٍ وَاحِدَةٍ فَتَرَوْنَ حُزْنَهُمْ یذْهَبُ مِنْ قَلْبِی
منابع
- ابن نما، جعفر بن محمد، مثیر الاحزان و منیر سبل الاشجان، قم، مدرسة الإمام المهدی، ۱۴۰۶ق.
- ابن نما، جعفر بن محمد، مثیر الاحزان و منیر سبل الاشجان، نجف اشرف، المطبعة الحیدریة، ۱۳۶۹ق.
- آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت، دار الاضواء.
- امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعة، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۲۱ق.
- تهرانی، آقا بزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعه، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۳ق.
- خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، مکتبة اسماعیلیان.
- شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، انتشارات جامعه مدرسین، ۱۴۱۰ق.
- صالحی حاجی‌آبادی، ابراهیم، طعنه رقیب یا خطای تاریخ (بازکاوی هویت مشهورین به شهادت در نینوا)، تهران، نگاه معاصر، ۱۳۹۸ش.
- کتاب‌شناخت سیره معصومان، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور.
- کرمی، علی، در سوگ امیر آزادی (ترجمۀ مثیر الأحزان)، قم، حاذق، ۱۳۸۰ش.
- کفعمی، ابراهیم بن علی، المصباح، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۴۰۳ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- مهریزی، مهدی، میراث حدیث شیعه، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، ۱۳۸۰ش.
- نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۲۹ق.