ازدواج پیامبر(ص) و خدیجه

از ویکی شیعه
(تغییرمسیر از ازدواج پیامبر و خدیجه)

ازدواج پیامبر(ص) و خدیجه اولین ازدواج پیامبر(ص) بود که ۱۵ سال پیش از بعثت رخ داد. سن پیامبر(ص) هنگام این ازدواج مطابق روایت مشهور ۲۵ سال و سن حضرت خدیجه را ۴۰ سال دانسته‌اند. اقوال دیگری نیز درباره سن پیامبر(ص) و خدیجه آمده که سن خدیجه بین ۲۵ تا ۴۶ و سن پیامبر(ص) را ۲۵ تا ۳۰ ذکر کرده‌اند.

بر اساس گزارش منابع تاریخی، آشنایی خدیجه و پیامبر(ص) به سبب کاروان تجاری خدیجه بود که به شام می‌رفت و خدیجه از پیامبر(ص) برای شرکت در این تجارت دعوت کرد. گفته شده در این سفر، مَیسره غلام خدیجه همراه پیامبر بود و پس از بازگشت از سفر از مکارم اخلاق و امانت‌داری پیامبر نزد خدیجه تعریف نمود و خدیجه نسبت به ازدواج با پیامبر تمایل پیدا کرد. آورده‌اند که خدیجه علاقه خود به پیامبر را با واسطه‌ای به او اظهار کرد و پیامبر این موضوع را به عموهای خود اطلاع داد و آنان نیز خدیجه را از عمو یا پدرش خواستگاری کردند.

منابع تاریخی، شش فرزند به نام قاسم، رقیه، زینب، ام‌کلثوم، فاطمه(س) و عبدالله را حاصل ازدواج پیامبر(ص) و خدیجه می‌دانند. برخی نیز گفته‌اند زینب و رقیه دخترخوانده این دو بوده‌اند و فرزندان واقعی آنان نبوده‌اند.

خدیجه نخستین همسر پیامبر(ص)

خدیجه؛ نخستین زنی بود که به ازدواج پیامبر درآمد[۱] و بیست‌وپنج سال با او زندگی کرد.[۲] تاریخ ازدواج محمد(ص) و خدیجه را ۱۵ سال قبل از بعثت یا کمی پیش‌تر گفته‌اند[۳] که دو ماه و بیست و پنج روز پس از بازگشت رسول خدا از سفر شام ذکر کرده‌اند.[۴] خطبه این عقد را ابوطالب خواند.[۵] زریاب خویی (درگذشت: ۱۳۷۳ش) پژوهشگر تاریخ اسلام، معتقد است رغبت زنی چون خدیجه به ازدواج با پیامبر، دلیل شاخص بودن مقام اجتماعی و شهرت پیامبر به امانت و درستکاری است.[۶]

خواستگاری خدیجه از پیامبر(ص)

بنا به روایتی، ابوطالب به پیامبر(ص) پیشنهاد داد تا برای تجارت نزد خدیجه برود که زنی تاجر بود.[۷] طبق همین روایت، خدیجه از این پیشنهاد مطلع شده و خود به پیامبر(ص) پیشنهاد تجارت داد و گفت دو برابر دیگران حق‌الزحمه می‌دهم.[۸] برخی نیز گفته‌اند خدیجه چون از درستکاری و امانت‌داری[۹] محمد(ص) با خبر بود، به او پیشنهاد همکاری در سفر شام نمود.[۱۰] در این سفر، مَیسَره غلام خدیجه نیز همراه محمد(ص) بود و خدیجه به میسره توصیه کرد که هیچ‌گونه مخالفتی با دستور و نظرات محمد نداشته باشد.[۱۱] این سفر موفقیت‌آمیز بود و میسره در بازگشت از سفر از حُسن رفتار و امانت‌داری پیامبر برای خدیجه تعریف کرد و خدیجه به او علاقه‌مند شد. خدیجه به وسیله کسانی نظر پیامبر را درباره این ازدواج پرسید و چون پیامبر پذیرفت، عموهای پیامبر، حمزه و ابوطالب، خدیجه را از عمویش عمرو بن اَسَد خواستگاری کردند و این ازدواج صورت گرفت.[۱۲]

به روایتی؛ خدیجه پس از سفر شام خود به پیامبر(ص) پیشنهاد ازدواج داد و گفت که به‌‎سبب خویشاوندی، امانت‌داری، خوش‌اخلاقی و راست‌گویی محمد(ص) خواهان او شده است.[۱۳] بر اساس روایتی دیگر، او به وساطت زنی به نام نفیسه دختر مُنیه [۱۴] یا منیه خواهر یعلی بن منبه از پیامبر(ص) خواستگاری کرد.[۱۵] [یادداشت ۱] برخی گفته‌اند خدیجه به پدر خود خُویلد شراب داد و او را مست کرد و او در عالم مستی به ازدواج دخترش با محمد رضایت داد.[۱۶] محققان این روایت را جعلی می‌دانند و گفته‌اند اگر این روایت درست باشد، می‌بایست در همان زمان حکم به بطلان این ازدواج شود.[۱۷] همچنین احتمال داده‌اند این روایات را دشمنان بنی‌فاطمه جعل کرده باشند، زیرا فاطمه(س) و امامان شیعه، حاصل این ازدواج هستند.[۱۸]

مهریه

در انساب الاشراف بَلاذُری (درگذشت: ۲۷۹ق) آمده که پیامبر اسلام(ص) ۱۲ اوقیه (هر اوقیه معادل ۴۰ درهم) به‌عنوان مهر خدیجه تعیین‌ کرد.[۱۹] اقوال دیگری نیز گفته شده است.[۲۰] همچنین گفته شده پیامبر بیست شتر جوان[۲۱] یا پانصد درهم مهر خدیجه کرده است.[۲۲] طبرسی (درگذشت: ۵۴۸ق) عالم شیعه، مهر خدیجه را دوازده اوقیه گفته و مهر همه زنان پیامبر را همین مقدار می‌داند[۲۳]

سن پیامبر(ص) و خدیجه هنگام ازدواج

به روایتی، پیامبر(ص) ۲۵ ساله بود که با خدیجه ازدواج کرد[۲۴] و خدیجه نیز هنگام ازدواج با پیامبر(ص) ۴۰ سال داشت.[۲۵] روایت چهل‌سالگی برای خدیجه مشهور است، اما مورخان سن ۲۱، ۲۷، ۲۸، ۳۰، ۳۷ و ۴۵ سال را نیز برای خدیجه هنگام ازدواج نقل کرده‌اند.[۲۶] جعفر مرتضی عاملی (درگذشت: ۱۴۴۱ق) محقق تاریخ اسلام، دربارهٔ سن خدیجه هنگام ازدواج، ۲۵، ۳۰، ۳۵، ۴۰، ۴۴، ۴۵ و ۴۶ سال را از کتب تاریخی نقل کرده و ادعا می‌کند اکثر مورخان، سن ۲۸ را برای خدیجه هنگام ازدواج تأیید کرده‌اند.[۲۷] سید جعفر شهیدی (درگذشت: ۱۳۸۶ش) تاریخ‌پژوه، گفته با توجه به فرزندانی که خدیجه به دنیا آورد می‌توان احتمال داد که سن او کمتر از چهل سال بوده است.[۲۸]

مشهور مورخان ازدواج پیامبر را در ۲۵ سالگی ثبت کرده‌اند[۲۹] اما برخی ۲۱، ۲۹، ۳۰ و ۳۷ سالگی را نیز ذکر کرده‌اند.[۳۰]

فرزندان

همه فرزندان پیامبر(ص) جز ابراهیم از خدیجه هستند.[۳۱] گفته شده پیامبر(ص) و خدیجه دارای شش فرزند بودند. اولین آنها قاسم و پس از او چهار دختر بودند که زینب، رقیه، فاطمه و ام‌کلثوم نام داشتند.[۳۲] پس از بعثت پسری به نام عبدالله آوردند که به طیب و طاهر نیز معروف بود. قاسم و عبدالله هر دو در مکه وفات یافتند.[۳۳] در ترتیب فرزندان خدیجه از پیامبر، اختلاف هست.[۳۴] یعقوبی تاریخ‌نگار سده سوم هجری، تولد قاسم، رقیه، زینب و ام‌کلثوم را پیش از بعثت، و تولد عبدالله و فاطمه را پس از بعثت می‌دانند.[۳۵] طبرسی معتقد است عده‌ای به اشتباه طیب و طاهر را دو پسر دیگر پیامبر می‌دانند؛ اما در واقع طیب و طاهر القاب عبدالله است.[۳۶]

به گفته جعفر مرتضی عاملی، رقیه و زینب دختران خواهر خدیجه بودند.[۳۷] هرچند دیگران ادعا کرده‌اند این چهار دختر از خدیجه و پیامبر هستند.[۳۸]

ازدواج خدیجه پیش از پیامبر(ص)

در منابع تاریخی گفته شده خدیجه، پیش از ازدواج با پیامبر اسلام(ص)، دو بار ازدواج کرده است.[۳۹] طبق این روایات، خدیجه نخست به ازدواج ابوهاله تَمیمی درآمد و پس از وی با عُتیق بن عائذ ازدواج کرد.[۴۰] برخی نیز گفته‌اند اول با عتيق بن عائذ ازدواج کرد سپس با ابوهاله.[۴۱] بعضی از عالمان شیعه آورده‌اند که خدیجه موقع ازدواج با پیامبر(ص) دوشیزه بود.[۴۲]

پانویس

  1. ابن‌قتیبه دینوری، المعارف، ۱۹۹۲م. ص۱۳۲.
  2. آیتی، تاریخ پیامبر اسلام محمد، ۱۳۹۱ش، ص۵۷.
  3. مرادی، «خدیجه»، ج۲۲، ذیل مدخل.
  4. مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۱۷.
  5. مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۱۷.
  6. زریاب خویی، سیره حضرت رسول، ۱۳۸۸ش، ص۹۵و ۹۶.
  7. حلبی، السیرة الحلبیة، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۱۹۳.
  8. ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۰۳ و ۱۰۴ و ۱۰۵. مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ۱۴۲۷ق، ج۲، ص۱۸۹.
  9. أیوب، زوجات النبی، دار الهادی، ص۳۹؛ شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۹۲ش، ص۴۲.
  10. ابن هشام، السیرة النبویة، قاهره، ج۱، ص۱۲۱؛ آیتی، تاریخ پیامبر اسلام محمد، ۱۳۹۱ش، ص۵۵.
  11. الحلبی، السیرة الحلبیه، الناشر : دار الكتب العلمية، ج۱، ص۱۹۳.
  12. ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۰۳ و ۱۰۴ و ۱۰۵. مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ۱۴۲۷ق، ج۲، ص۱۸۹.
  13. ابن هشام، السیرة النبویة، قاهره، ج۱، ص۱۲۲.
  14. مرادی، «خدیجه»، ج۲۲، ذیل مدخل.
  15. حلبی، السیرة الحلبیه، الناشر : دار الكتب العلمية، ج ۱، ص۱۹۹.
  16. حلبی، السیرة الحلبیة، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۱۹۳.
  17. زریاب خویی، سیره حضرت رسول، ۱۳۸۸ش، ص۹۶.
  18. زریاب خویی، سیره حضرت رسول، ۱۳۸۸ش، ص۹۶.
  19. بلاذری، أنساب الأشراف، دار المعارف، قاهره، ۱۳۹۴ق، ج۱، ص۹۷.
  20. محمودپور، محمد، «خدیجه»، ج۱۵، ذیل مدخل.
  21. آیتی، تاریخ پیامبر اسلام محمد، ۱۳۹۱ش، ص۵۶.
  22. استرابادی،‌ آثار احمدی، ۱۳۷۴ش.ص۷۲.
  23. طبرسی، إعلام الوری، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۲۷۵.
  24. بخاری، التاریخ الصغیر، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۴۳؛ ابن هشام، السیرة النبویة، قاهره، ج۱، ص۱۲۱؛ حلبی، السیرة الحلبیة، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۱۹۳.
  25. بلاذری، أنساب الأشراف، ۱۳۹۴ق، ج۱، ص۹۸؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۰۵.
  26. مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۱۷؛ طهماز، السیدة خدیجة أم‌المؤمنین و سباقة الخلق إلی الإسلام، ۱۴۱۷ق، ص۳۷ و ۳۸ و ۳۹.
  27. عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ۱۴۲۷ق، ج۲، ص۲۰۰.
  28. شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ۱۳۹۲ش، ص۴۲.
  29. یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۲۰.
  30. طهماز، السیدة خدیجة أم‌المؤمنین و سباقة الخلق إلی الإسلام، ۱۴۱۷ق، ص۳۶؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۱۸.
  31. ابن‌قتیبه دینوری، المعارف، ۱۹۹۲م. ص۱۳۲.
  32. ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۰۶؛ بخاری، التاریخ الصغیر، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۴۳.
  33. ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۰۶؛ بخاری، التاریخ الصغیر، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۴۳.
  34. محمودپور، محمد، «خدیجه»، ج۱۵، ذیل مدخل.
  35. یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۲۰.
  36. طبرسی، إعلام الوری، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۲۷۵.
  37. مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ۱۴۲۷ق، ج۲، ص۲۰۸.
  38. أیوب، زوجات النبی (ص)، دار الهادی ص۳۹.
  39. ابن‌قتیبه دینوری، المعارف، ۱۹۹۲م، ص۱۳۳؛ طبرسی، إعلام الوری، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۲۷۴.
  40. آیتی، تاریخ پیامبر اسلام محمد، ۱۳۹۱ش، ص۵۷.
  41. طبرسی، إعلام الوری، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۲۷۴. حلبی، السیرة الحلبیة، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۱۹۳.
  42. ابن‌شهرآشوب، مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۰۶؛ مرتضی عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، ۱۴۲۷ق، ج۲، ص۲۰۷ تا ۲۱۳.

یادداشت

  1. سبحانی در فروغ ابدیت واسطه را زنی بنام نفیسه دختر عیله دانسته است.(سبحانی، فروغ ابدیت، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۱۹۳.)

منابع

  • آیتی، محمد ابراهیم، تاریخ پیامبر اسلام محمد، تجدینظر و اضافات ابوالقاسم گرجی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۹۱ش.
  • ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، بیروت، دارالجلیل، ۱۴۱۲ق.
  • ابن‌قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، المعارف، تصحیح و تنظیم: عکاشه ثروت، قاهره، الهیئة المصریة العامة للکتاب، ۱۹۹۲م.
  • ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل أبی طالب(ع)، بیروت، دار الأضواء، ۱۴۱۲ق.
  • ابن سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق.
  • ابن هشام الحمیری، السیرة النبویة، قاهره، مکتبة محمد علی صبیح و أولاده، بی‌تا.
  • استرابادی،‌ احمد بن حسن، آثار احمدی، تاریخ زندگانی پیامبر اسلام و ائمه اطهار، به کوشش میرطاهر محدث، تهران، نشر میراث مکتوب، انتشارات قبله، ۱۳۷۴ش.
  • ایوب، سعید، زوجات النبی(ص)، بی‌جا، دار الهادی، بی‌تا.
  • بخاری، محمد بن اسماعیل، التاریخ الصغیر، بیروت، دار المعرفة، ۱۴۰۶ق.
  • بلاذری، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف، قاهره، دار المعارف، ۱۳۹۴ق.
  • حلبی، علی بن ابراهیم، السیرة الحلبیة، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۷ق.
  • زریاب خویی، عباس، سیره حضرت رسول، تهران، سروش، ۱۳۸۸ش.
  • شهیدی، سیدجعفر، تاریخ تحلیلی اسلام، تهران، علمی فرهنگی، ۱۳۹۲ش.
  • طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی، قم، مؤسسة آل‌البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، ۱۳۷۶ش.
  • طهماز، عبدالحمید محمود، السیدة خدیجة أم المؤمنین وسباقة الخلق إلی الإسلام، دمشق، دار القلم، ۱۴۱۷ق.
  • محمودپور، محمد، «خدیجه»، دانشنامه جهان اسلام، ج۱۵، تهران، بنیاد دائره المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش.
  • مرادی، عبدالحمید، «خدیجه»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۲۲، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، بی‌تا.
  • مرتضی عاملی، سید جعفر، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، بیروت، مرکز الاسلامی للدراسات، ۱۴۲۷ق.
  • مقریزی، احمد بن علی، إمتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۲۰ق.
  • یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ یعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا.