آیه ۹۷ سوره یوسف گوشه‌ای از داستان حضرت یوسف(ع) را نقل می‌کند که فرزندان حضرت یعقوب(ع) از پدرشان خواستند برایشان استغفار کرده و از خداوند طلب بخشش کند. برادران یوسف این تقاضا را وقتی مطرح کردند که معلوم شده حضرت یوسف(ع) زنده و سلامت است و دروغ‌گویی آنها درباره کشته‌شدن یوسف آشکار شد.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | سوره یوسف |
| شماره آیه | ۹۷ |
| جزء | ۱۳ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | اعتقادی |
| درباره | درخواست فرزندان یعقوب از او برای طلب بخشش از خدا |
| سایر | توسل و شفاعت |
| آیات مرتبط | آیه ۶۴ سوره نساء، آیه ۳۵ سوره مائده، آیه ۱۱۴ سوره توبه |
محققان و متکلمان شیعه این آیه را از مستندات جواز توسل و شفاعت دانسته و طبق آن توسل به پیامبر(ص) و ائمه معصوم(ع) را بدون اشکال دانسته‌اند. این درحالی است که ابن‌تیمیه و وهابیان، توسل و شفاعت را از مصادیق شرک عنوان کرده‌اند.
معرفی
آیه ۹۷ سوره یوسف به درخواست فرزندان حضرت یعقوب از پدرشان برای بخشیده شدن گناهانشان از جانب خداوند اشاره کرده است.[۱] ﴿قَالُوا يَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِنَّا كُنَّا خَاطِئِينَ ٩٧﴾ [یوسف:97] ﴿گفتند ای پدر برای گناهان ما آمرزش خواه که ما خطاکار بودیم ٩٧﴾ از این آیه در مباحث اعتقادی مثل جواز توسل استفاده شده است.
جایگاه آیه در سوره
آیه ۹۷ سوره یوسف جزو پنج آیه پایانی از ۱۰۱ آیه این سوره است که به قصه یوسف پرداخته است. قرآن در این داستان حسادت برادران یوسف به یوسف، در چاه‌انداختن او و سپس بردگی و بعد از آن به سلطنت رسیدن یوسف را تصویر کرده و به نابیناشدن یعقوب در دوری یوسف نیز تصریح کرده است. در (آیه ۹۶) بیناشدن یعقوب با استفاده از پیراهنی که یوسف فرستاده بود نقل شده است. برادران یوسف با آگاهی از سلامتی یوسف[۲] به صحت گفتار و حقانیت یعقوب نبی رسیده[۳] و به اشتباهات خود پی بردند.[۴] فرزندان یعقوب(ع) پدرشان را واسطه قرار دادند تا برایشان استغفار کند و از خداوند بخواهد، توبه آنها را بپذیرد.[۵]
در آیه بعد حضرت یعقوب(ع) با اشاره به بخشنده و مهربان بودن خداوند، وعده داد که به زودی از پروردگار برایشان طلب مغفرت خواهد کرد.[۶] گفته شده آنها به دلیل اطمینان از مستجاب شدن دعای یعقوب نبی(ع) و همچنین دعای پدر در حق فرزندان مخصوصا زمانی که پدر، پیامبر نیز باشد، تصمیم گرفتند او را واسطه و شفیع قرار دهند.[۷]
جواز توسل و شفاعت در آیه
آیه ۹۷ سوره یوسف از مجموعه آیاتی است که جواز توسل و شفاعت از آن برداشت شده است.[۸] مفسران با استناد به این آیه توسل و طلب شفاعت را از مفاهیم صریح قرآن دانسته[۹] و این آیه را از آیات تأییدکننده توسل[۱۰] و جواز شفاعت قلمداد کرده‌اند؛[۱۱] بنابراین توسل به پیامبر(ص) و ائمه معصومان(ع) برای استجابت دعا و بخشش گناهان را بدون اشکال دانسته‌اند[۱۲] و حتی گفته شده که این آیه مردم را به واسطه قرار دادن آنها ترغیب می‌کند.[۱۳]
این آیه، صریحا به توسل فرزندان حضرت یعقوب به پدرشان مبنی بر طلب استغفار اشاره کرده[۱۴] و حضرت یعقوب نیز پس از آنکه فرزندانش او را واسطه و شفیع خود قرار دادند نه تنها به توسل آنان اعتراضی نکرد؛ بلکه وعده دعا و استغفار برای آنها نیز داد.[۱۵] بنابراین طلب استغفار از دیگران، منافات با مبانی توحید نداشته[۱۶] و نمی‌تواند شرک باشد.[۱۷] روایات فراوانی در تفسیر این آیه و ارتباطش با موضوع توسل در کتب فریقین وجود دارد که برخی از محققان به تعدادی از آنها خصوصا در منابع اهل‌سنت اشاره کرده‌اند.[۱۸]
رد نظر مخالفان توسل با استدلال به این آیه
این آیه را در رد کسانی چون ابن‌تیمیه و وهابیانی دانسته‌اند که توسل و شفاعت را انکار کرده و آن را شرک و مخالف با توحید می‌دانند.[۱۹] آنها با اینکه اصل شفاعت را پذیرفته‌اند؛ اما درخواست شفاعت از پیامبر(ص) و دیگران را جایز ندانسته و معتقدند که باید از خدا بخواهیم که او پیامبر را در حق ما شفیع قرار دهد.[۲۰] این نظر خلاف صریح این آیه دانسته شده است؛[۲۱] چنانکه توسل و شفاعت از اولیای خداوند، طلب مغفرت از آنها به‌عنوان قدرت الهی نیست؛ بلکه تنها به سبب جایگاه آنها نزد خداوند است.[۲۲] آنها آمرزنده گناه نیستند، و تنها می‌توانند از خدا طلب آمرزش کنند.[۲۳]
گفته شده مخالفان توسل و شفاعت نیز نتوانسته‌اند جواب منطقی برای این آیه ارائه نمایند؛ همین امر سبب شد تا نظر خود را تعدیل کرده و با جواز توسل به پیامبر(ص) در زمان حیات ایشان، توسل بعد از وفات پیامبر(ص) را منع کنند[۲۴] که این نیز با آیات دیگر قرآن چون آیه ۱۶۹ سوره آل عمران که شهدا را زنده معرفی می‌کند، رد شده است.[۲۵] بنابراین توسل به اولیاء خداوند چه در زمان حیات و چه در زمان وفات آنها جایز شمرده شده و منافاتی با توحید افعالی خداوند ندارد.[۲۶]
پانویس
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ۴۰۳؛، طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۱، ۲۴۵؛ بیضاوی، أنوار التنزیل، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۱۷۶؛ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۱۳، ص۴۲.
- ↑ مکارم شیرازی، آیات الولایة فی القرآن، ۱۳۸۳ش، ص۲۰۱.
- ↑ حسینی همدانی، انوار درخشان، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۱۳۳-۱۳۴.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، ج۶، ص۱۹۵؛ حقی بروسوی، تفسیر روح البیان، بیروت، ج۴، ص۳۱۸ ؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۰، ص۷۱.
- ↑ مغنیه، تفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۳۵۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۰، ص۷۱.
- ↑ حسینی شیرازی، تقریب القرآن، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۴۲.
- ↑ سبحانی، بحوث فی الملل و النحل، قم، ج۴، ص۳۷۴؛ مکارم شیرازی، شیعه پاسخ می‌گوید، ۱۳۸۶ش، ص۹۳.
- ↑ مکارم شیرازی، الأمثل، ۱۴۲۱ق، ج۱۹، ص۹۸؛ سبحانی، بحوث فی الملل و النحل، قم، ج۴، ص۳۷۴.
- ↑ مرکز المصطفی، العقائد الإسلامیة، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۳۵۱.
- ↑ مکارم شیرازی، الأمثل، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۲۰۴، ج۷، ص۳۰۱؛ قزوینی، البراهین الجلیة، ۱۳۹۷ق، ص۲۰-۲۱.
- ↑ مکارم شیرازی، آیات الولایة فی القرآن، ۱۳۸۳ش، ص۲۰۱.
- ↑ حسینی اوسطی، دوازده گفتار درباره حضرت مهدی(ع)، ۱۳۸۶ش، ص۱۲۳-۱۲۴.
- ↑ قزوینی، البراهین الجلیة، ۱۳۹۷ق، ص۲۱.
- ↑ حسینی نسب، شیعه پاسخ می‌دهد، ۱۳۸۶ش، ص۱۴۵؛ حسینی اوسطی، دوازده گفتار درباره حضرت مهدی(ع)، ۱۳۸۶ش، ص۱۲۳-۱۲۴.
- ↑ مکارم شیرازی، الأمثل، ۱۴۲۱ق، ج۷، ص۳۰۱؛ مکارم شیرازی، الشیعة شبهات و ردود، ۱۴۲۸ق، ص۷۳.
- ↑ مکارم شیرازی، الأمثل، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۲۱۷.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۳۵۶؛، مکارم شیرازی، آیات الولایة فی القرآن، ۱۳۸۳ش، ص۲۰۳-۲۰۵.
- ↑ سبحانی، بحوث فی الملل و النحل، قم، ج۴، ص۳۷۴؛ مکارم شیرازی، الأمثل، ۱۴۲۱ق، ج۷، ص۳۰۱؛ صانعی، پاسخ به شبهات در شبهای پیشاور، ۱۳۸۵ش، ص۵۴.
- ↑ صانعی، پاسخ به شبهات در شبهای پیشاور، ۱۳۸۵ش، ص۵۴
- ↑ صانعی، پاسخ به شبهات در شبهای پیشاور، ۱۳۸۵ش، ص۵۴.
- ↑ نجد أن أبناء یعقوب قد طلبوا المغفرة من یعقوب، لکن لیس بمعزل عن القدرة الإلهیة، و إنّما جعلوا یعقوب واسطة فی طلب المغفرة بسبب کونه مقرّباً عند الله و ذا جاه عنده سبحانه. جمعی از نویسندگان، فی رحاب أهل البیت(ع)، ۱۴۲۶ق، ج۱۸، ص۲۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۳، ص۴۵۱.
- ↑ مکارم شیرازی، آیات الولایة فی القرآن، ۱۳۸۳ش، ص۲۰۲؛ مکارم شیرازی، شیعه پاسخ می‌گوید، ۱۳۸۶ش، ص۹۳
- ↑ مکارم شیرازی، آیات الولایة فی القرآن، ۱۳۸۳ش، ص۲۰۲.
- ↑ مکارم شیرازی، آیات الولایة فی القرآن، ۱۳۸۳ش، ص۲۰۵.
منابع
- آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق علی عبدالباری عطیه، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
- بیضاوی، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت،دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۱۸ق.
- جمعی از نویسندگان، فی رحاب أهل البیت(ع)، قم، المجمع العالمی لأهل البیت(ع)، چاپ دوم، ۱۴۲۶ق.
- حسینی همدانی، محمد، انوار درخشان در تفسیر قرآن، تهران، انتشارات لطفی، ۱۴۰۴ق.
- حسین اوسطی، دوازده گفتار درباره حضرت مهدی(ع)، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۶ش.
- حسینی شیرازی، سید محمد، تقریب القرآن إلی الأذهان، بیروت، دارالعلوم، ۱۴۲۴ق.
- حسینی نسب، سید رضا، شیعه پاسخ می‌دهد، تهران، نشر مشعر، چاپ نوزدهم، ۱۳۸۶ش.
- حقی بروسوی، اسماعیل، تفسیر روح البیان، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
- سبحانی، بحوث فی الملل و النحل، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، بی‌تا.
- سبحانی، جعفر، الشفاعة فی الکتاب و السنة، تهران، نشر مشعر، ۱۳۷۴ش.
- سبحانی، جعفر، آیین وهابیت، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۴ش.
- سبحانی، جعفر، سیمای عقائد شیعه، ترجمه جواد محدثی تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۶ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت،دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
- صانعی، نیره سادات، محمد حسن صانعی، پاسخ به شبهات در شبهای پیشاور، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۵ش.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۱۲ق.
- قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، ۱۳۸۸ش.
- قزوینی، سید محمد، البراهین الجلیة فی رفع تشکیکات الوهابیة، قاهره، چاپ سوم، ۱۳۹۷ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دارالکتاب، چاپ سوم، ۱۳۶۳ش.
- مرکز المصطفی، العقائد الإسلامیة، قم، مرکز المصطفی للدراسات الإسلامیة، ۱۴۱۹ق.
- مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، قم، دارالکتاب الإسلامی، ۱۴۲۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، آیات الولایة فی القرآن، قم، مدرسة الإمام علی بن أبی‌طالب(ع)، ۱۳۸۳ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.
- مکارم شیرازی، شیعه پاسخ می‌گوید، قم، مدرسه امام علی بن ابیطالب(ع)، چاپ هفتم، ۱۳۸۶ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، قم، مدرسه امام علی بن ابی طالب، ۱۴۲۱ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، الشیعة شبهات و ردود، قم، مدرسة امام علی بن ابی طالب(ع)، ۱۴۲۸ق.