محمدتقی جعفری

شناسنامه
نام کامل	محمد تقی جعفری
لقب	علامه،
زادروز	مرداد ۱۳۰۴ش
شهر تولد	جمشید آباد، تبریز
کشور تولد	ایران
تاریخ درگذشت	۲۵ آبان ۱۳۷۷ش
آرامگاه	حرم امام رضا(ع)، مشهد
نام همسر	جمیله فرش‌باف
اطلاعات علمی و مذهبی
اساتید	سید حسن موسوی بجنوردی، سید ابوالقاسم خویی مرتضی طالقانی، میرزا مهدی آشتیانی
شاگردان	سید محمد باقر صدر، محمد مهدی گرجیان، علیرضا صدرا
تألیفات	شرح مثنوی، شرح نهج‌البلاغه، جبر و اختیار، وجدان
وبگاه رسمی	http://www.ostad-jafari.com

محمد‌تقی جعفری مشهور به علامه جعفری (۱۳۰۴ - ۱۳۷۷ش)، از علمای شیعه در قرن ۱۵ هجری قمری، حکیم، فیلسوف، متکلم، فقیه و اصولی. او شاگرد مرتضی طالقانی بود و سراسر عمر خود را در تحصیل، تدریس و پژوهش و تحقیق سپری کرد. وی بیش از ۸۰ جلد کتاب تالیف کرده است. جبر و اختیار، شرح نهج‌البلاغه، شرح مثنوی معنوی و وجدان، از معروف‌ترین آثار اوست.

علامه جعفری چندین بار با «برتراند راسل» در مورد مسائل فلسفی نامه‌نگاری داشته و با «روژه گارودی»، «پروفسور عبدالسلام» و «پروفسور روزنتال» گفتگوهایی داشته است.

تولد و نسب

محمدتقی جعفری در مرداد ۱۳۰۴ش/۱۳۴۳ق در محله جمشید آباد/عمو زین الدین تبریز به‌ دنیا آمد. پدرش کریم نام داشت. او خواندن و نوشتن را پیش از دبستان نزد مادرش آموخت.

فعالیت‌های علمی

تحصیلات

او بخشی از مقدمات دروس ابتدایی و قرآن را نزد مادرش آموخت. آنگاه در مدرسهٔ اعتماد تبریز، پایه چهارم و پنجم را گذراند. سپس در حالی‌ که جنگ جهانی دوم رو به پایان می‌رفت، به همراه برادرش به مدرسه طالبیه تبریز رفت و آموزش علوم دینی را نزد استادان آنجا شروع کرد. تأمین هزینهٔ زندگی، او را ناگزیر ساخته بود تا صبح‌ها به دانش آموختن پرداخته و بعد از ظهرها را کار کند. در سال ۱۳۱۹ش برای ادامه تحصیلات به مدرسه مروی در تهران رفت و در سال ۱۳۲۲ش به قم مهاجرت و در مدرسه دارالشفا اقامت گزید. در این زمان او که ملبس به لباس روحانیت شده بود، در درس خارج اساتید سطوح عالی حوزه شرکت کرد. سپس به نجف رفته و در حالی‌که تنها ۲۳ سالش بود، به درجه اجتهاد رسید. وی در سال ۱۳۳۶ یا ۱۳۳۷ش پس از یازده سال اقامت در نجف، به ایران بازگشت و تا انتهای عمرش در ایران به تحصیل، تدریس، پژوهش و تحقیق اشتغال داشت.

اساتید

وی در طول تحصیل، در رشته‌های مختلف علوم اسلامی تحصیل نموده و محضر اساتید زیادی در قم، تبریز، تهران و نجف را درک کرد. از استادان او می‌توان افراد ذیل را نام برد:

• سید حسن موسوی بجنوردی
• کاظم شیرازی
• سید عبدالهادی شیرازی
• سید ابوالقاسم خویی
• مرتضی طالقانی
• علی محمد بروجردی
• میرزا حسن یزدی
• سید محمود شاهرودی
• سید جمال الدین گلپایگانی
• سید محمد هادی میلانی
• میرزا فتاح شهیدی تبریزی
• سید محسن حکیم
• میرزا مهدی آشتیانی
• محمدتقی زرگر

شاگردان

در طول پنجاه سال فعالیت علمی ایشان، افراد زیادی از حوزه و دانشگاه از مجلس درس وی استفاده کردند. از این میان می‌توان به سید محمد باقر صدر، محمد مهدی گرجیان، علیرضا صدرا، مهدی فیروزان، علی رافعی، و عبدالرحیم گواهی اشاره کرد.

آثار

مقالهٔ اصلی: فهرست آثار علامه جعفری

از ویژگی‌های وی، تلاش مداوم ایشان برای اتصال حوزه و دانشگاه، و علوم قدیم و جدید بود. او به دلیل آشنائی با زبان حوزویان و دانشگاهیان آثاری به یادگار گذاشت که مورد توجه هر دو قشر قرار گرفت و با اشراف به فقه، فلسفه، هنر و زیبائی شناسی در اسلام و نیم قرن فعالیت علمی و پژوهشی، بیش از ۱۰۰ جلد کتاب و رساله تحریر نمود. همچنین ۲۷ جلد کتاب در زمینه شرح و تفسیر نهج البلاغه و ۱۵ جلد کتاب در زمینه تفسیر مثنوی معنوی مولوی نگاشت. ایشان بیش از ۷۰ جلسه بحث و گفتگو با شخصیت‌های بین المللی از جمله برتراندراسل، روژه گارودی، پروفسور عبدالسلام و پروفسور روزنتال داشته است. علاقه به هنر و ادبیات او را بر آن داشت که بیش از صد هزار شعر و قصیده و نظم فارسی و عربی و همچنین بخش‌هائی از ادبیات غرب را حفظ نماید. آثار هنری ایشان همچنان یکی از منابع اصیل هنر از دیدگاه فلسفه و حکمت اسلامی است. کامل‌ترین کشف الابیات مثنوی مولوی در چهار جلد با عنوان «از دریا به دریا» با اشراف وی منتشر شده است. بیش از ۶۰ کتاب و مقاله از وی منتشر نشده است.

معرفی برخی آثار

محمدتقی جعفری و جورج جرداق

• ترجمه و تفسیر نهج البلاغه: این مجموعه در ۲۷ جلد به توضیح مسائل اساسی و بنیادی انسانی و اسلامی با نگاهی نو و پویا پرداخته است. این کتاب، سطح وسیعی از مباحث علوم انسانی؛ از جمله فلسفه، عرفان، سیاست، اخلاق پژوهی، شعر و ادبیات را در بر می‌گیرد و خوانندگان را با واقعیت‌های انسان شناسی و هستی شناختی جدیدی آشنا می‌کند.

• تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی:این مجموعه پانزده جلدی، با سبک و سیاق دایرةالمعارفی به پژوهش در افکار و آرای مولانا جلال الدین بلخی مشهور به مولوی پرداخته و مباحث و تذکرات عارفانه او را با مباحث و واقعیت‌های امروزی تطبیق می‌دهد. البته این تفسیر منحصر به مباحث عرفانی مولوی نیست، بلکه به بسیاری از مباحث آکادمیک اشاره دارد. تأمل در دیدگاه‌های جدید روان شناختی غربی و هم چنین سیر اندیشه اجتماعی غرب، با نظر به منابع برجسته و گسترده‌ای؛ چون ویکتور هوگو، داستایوفسکی، تولستوی، بالزاک، ماکس پلانک، اینشتین و... به خوبی تجزیه و تحلیل شده است. از بارزترین ویژگی این تفسیر، آشتی میان معارف اسلامی و انسانی، و نیز تأمل در مقوله‌های اساسی فلسفی مشترک میان شرق و غرب می‌باشد که وی از آن تعبیر به «‌فرهنگ مشترک بشری» می‌نماید.

• جبر و اختیار: این کتاب شامل سه فصل کلی مرتبط و در عین حال مستقل، تحت عناوین: «ملاحظه جبر و آزادی از جنبه طبیعی»، «‌ملاحظه جبر و اختیار از جنبه ماورای طبیعی» و« ملحقات جبر و اختیار» می‌باشد. از دیگر مطالب مطرح شده در اثر حاضر: ویژگی‌های اراده، میل و اراده، فرق اراده و تصمیم، قضا و قدر و... است.

در نگاه علمای شیعه

پوسترهمایش بررسی اندیشه‌های علامه جعفری

• امام خمینی: آقای جعفری، ابن سینای زمان ما هستند.

• آیت الله سید علی خامنه‌ای: بزرگداشت جناب آقای جعفری، بزرگداشت علم و تحقیق است. این جانب بیش از چهل سال است که این بزرگوار را در نشاط و تلاش دائمی در میدان‌های پژوهش و تبیین و تربیت جوانان مستعد و ارائه نظرات و اندیشه‌های فلسفی و معارف دینی می‌شناسم.
• سید محمد باقر صدر: به پیشگاه برادر بزرگوار و پناهگاه آرزوها، فقیه اصولی، فیلسوف متکلم، حجت الاسلام و المسلمین علامه شیخ محمدتقی جعفری. با شادمانی، نامه ارجمند شما را زیارت و با تمام اندیشه و عواطفم آن را قرائت کردم. چگونه آن را مشتاقانه نخوانم در حالی که آن شعاعی است از نور کسی که بر جهان اسلام با علم و فضل و نظریات و تحقیقاتش نورافشانی می‌کند... جانم به فدای شما‌ ای برادرم.

• مرتضی مطهری: ما به مردم حرف تحویل می‌دهیم و (جعفری) روح تحویل می‌دهد.

• عبدالحسین امینی: وی که با محمد تقی جعفری در نجف ارتباط نزدیک و صمیمی داشت ـ درباره صفای درونی و نشاط روحی علامه جعفری می‌فرمایند: «می دانید چرا من علامه جعفری را بسیار دوست دارم؟ برای این که با این وضع علمی، از نظر صفای باطن، گویی تازه به دنیا آمده است.

آثار پیرامونی

دانشگاه هنر تبریز با همکاری سایر دانشگاه‌ها ونهاد‌های حوزوی همایشی درباره‌اندیشه‌های علامه جعفری درآبان سال ۱۳۹۶ش برگزار کرد.

درگذشت

محمدتقی جعفری در ۲۵ آبان ۱۳۷۷ش درگذشت، آیت الله عبدالله جوادی آملی بر او نماز خواند و در مشهد در حرم امام رضا (ع) در دارالزهد به خاک سپرده شد. آیت الله خامنه ای رهبر ایران درگذشت او را تسلیت گفت.

منابع

• جمعی از نویسندگان، گلشن ابرار، ج۳، قم، نشر معروف، چاپ دوم، ۱۳۸۵ش؛
• معرفی کتابهای علامه جعفری، مجله اطلاعات حکمت و معرفت، سال اول، آذر ۱۳۸۵، ش ۱۰، ص۳۰۷-۳۰۸؛
• علامه جعفری، مجله رشد آموزش معارف اسلامی، زمستان ۱۳۷۷ - ش ۳۶، ص۶۵-۶۶؛
• نصری، عبدالله، یادی از علامه محمد تقی جعفری، آینه میراث، پاییز ۱۳۷۷ - ش ۲، ص۱۱۷-۱۱۸؛
• جعفریان رسول، سازمان ها و جریان های مذهبی-سیاسی ایران(۱۳۲۰-۱۳۵۷).خانه کتاب، تهران ۱۳۸۷.
• پایگاه اطلاع رسانی استاد جعفری
• لیست آثار محمد تقی جعفری
• سایت دفتر آیت الله سید علی خامنه ای.
• پایگاه نور هدایت
• مصاحبه با علی جعفری
• کتاب‌شناسی آثار استاد جعفری

پیوند به بیرون

• مقاله زندگی‌نامه استاد جعفری
• دانشنامه جهان اسلام