توحید عبادی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
توحید عبادی و یکتاپرستی را از اساسی‌ترین آموزه‌های آسمانی و هدف اصلی دعوت همه [[پیامبران|پیامبران(ع)]] شمرده‌اند؛ چنانچه در آیاتی همچون [[آیه ۳۶ سوره نحل]] و [[آیه ۲۵ سوره انبیاء]] بدان تصریح شده است.<ref>سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۲۸ و ۴۲۹؛ سبحانی، الالهیات، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۸۵؛ عابدی، توحید و شرک، نشر مشعر، ص۸۴ و ۸۵.</ref> گفته شده همه [[مسلمان|مسلمانان]] و موحدان بر اختصاص عبادت به خداوند اتفاق‌نظر دارند<ref>سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۲۹؛ سبحانی، الالهیات، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۸۵؛ ربانی گلپایگانی، کلام تطبیقی (۱)، ۱۳۹۹ش، ص۱۰۰.</ref> و اگر اختلافی هست، در تفسیر عبادت و مصادیق آن است.<ref>سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۲۹.</ref> | توحید عبادی و یکتاپرستی را از اساسی‌ترین آموزه‌های آسمانی و هدف اصلی دعوت همه [[پیامبران|پیامبران(ع)]] شمرده‌اند؛ چنانچه در آیاتی همچون [[آیه ۳۶ سوره نحل]] و [[آیه ۲۵ سوره انبیاء]] بدان تصریح شده است.<ref>سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۲۸ و ۴۲۹؛ سبحانی، الالهیات، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۸۵؛ عابدی، توحید و شرک، نشر مشعر، ص۸۴ و ۸۵.</ref> گفته شده همه [[مسلمان|مسلمانان]] و موحدان بر اختصاص عبادت به خداوند اتفاق‌نظر دارند<ref>سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۲۹؛ سبحانی، الالهیات، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۸۵؛ ربانی گلپایگانی، کلام تطبیقی (۱)، ۱۳۹۹ش، ص۱۰۰.</ref> و اگر اختلافی هست، در تفسیر عبادت و مصادیق آن است.<ref>سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۲۹.</ref> | ||
گفته شده براساس آیات قرآن و گزارش‌های تاریخی، بیشترین انحرافی که در مسئله [[توحید]] رخ داده، مربوط به توحید در عبادت و ربوبیت بوده است.<ref>ربانی گلپایگانی، کلام تطبیقی (۱)، ۱۳۹۹ش، ص۹۹ و ۱۰۰.</ref> به نظر [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]]، مشرکین قریش به [[توحید در خالقیت]] و [[توحید در ربوبیت|ربوبیت]] اقرار داشتند و اختلاف اساسی آنها در توحید عبادی بود.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳، ۲۰۹.</ref> برخی توحید عبادی را منشأ تمام اختلاف‌های مسلمانان و دستاویز وهابیون برای [[تکفیر اهل قبله|تکفیر]] و نسبت [[شرک]] به دیگران | گفته شده براساس آیات قرآن و گزارش‌های تاریخی، بیشترین انحرافی که در مسئله [[توحید]] رخ داده، مربوط به توحید در عبادت و ربوبیت بوده است.<ref>ربانی گلپایگانی، کلام تطبیقی (۱)، ۱۳۹۹ش، ص۹۹ و ۱۰۰.</ref> به نظر [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]]، مشرکین قریش به [[توحید در خالقیت]] و [[توحید در ربوبیت|ربوبیت]] اقرار داشتند و اختلاف اساسی آنها در توحید عبادی بود.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳، ۲۰۹.</ref> برخی توحید عبادی را منشأ تمام اختلاف‌های مسلمانان و دستاویز وهابیون برای [[تکفیر اهل قبله|تکفیر]] و نسبت [[شرک]] به دیگران شمرده‌اند.<ref>عابدی، توحید و شرک، نشر مشعر، ص۸۳.</ref> همچنین توحید عبادی را مهم‌ترین مسئله‌ای دانسته‌اند که موجب شده وهابی‌ها در مقابل سایر مسلمانان (شیعه و اهل‌سنت) موضع‌گیری کنند.<ref>عابدی، توحید و شرک، نشر مشعر، ص۸۳.</ref> | ||
آیات متعددی بر توحید عبادی دلالت دارند؛ از جمله: [[آیه ۵۱ سوره آل عمران|آیه ۵۱]] و [[آیه ۶۴ سوره آل عمران|۶۴ سوره آل عمران]]، [[آیه ۱۰۲ سوره انعام]]، [[آیه ۳۶ سوره نحل]]، [[آیه ۲۵ سوره انبیاء]]، [[آیه ۶۱ سوره یس]].<ref>سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۲۵-۴۲۶؛ عابدی، توحید و شرک، نشر مشعر، ص۸۵.</ref> کلمه [[تهلیل|لا اله الا الله]] را نیز ناظر به توحید در عبادت دانسته‌اند.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۱۰۶؛ عابدی، توحید و شرک، نشر مشعر، ص۸۶.</ref> در آیات قرآن، [[احباط|حبط اعمال]]، گمراهی، شقاوت و زیانکاری در قیامت و خشم خدا از جمله آثار عبادت غیرخدا شمرده شده است.<ref>نگاه کنید به: هاشمی رفسنجانی و محققان مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ۱۳۸۷ش، ج۱۹، ص۵۳۷-۵۴۰.</ref> در دومین فرمان از [[ده فرمان|ده فرمان حضرت موسی(ع)]] نیز از پرستش غیرخدا نهی و بر توحید در عبادت تأکید شده است.<ref>نگاه کنید به: عهد عتیق، سفر خروج، باب۲۰، آیه ۱ - ۱۷.</ref> | آیات متعددی بر توحید عبادی دلالت دارند؛ از جمله: [[آیه ۵۱ سوره آل عمران|آیه ۵۱]] و [[آیه ۶۴ سوره آل عمران|۶۴ سوره آل عمران]]، [[آیه ۱۰۲ سوره انعام]]، [[آیه ۳۶ سوره نحل]]، [[آیه ۲۵ سوره انبیاء]]، [[آیه ۶۱ سوره یس]].<ref>سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۲۵-۴۲۶؛ عابدی، توحید و شرک، نشر مشعر، ص۸۵.</ref> کلمه [[تهلیل|لا اله الا الله]] را نیز ناظر به توحید در عبادت دانسته‌اند.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۱۰۶؛ عابدی، توحید و شرک، نشر مشعر، ص۸۶.</ref> در آیات قرآن، [[احباط|حبط اعمال]]، گمراهی، شقاوت و زیانکاری در قیامت و خشم خدا از جمله آثار عبادت غیرخدا شمرده شده است.<ref>نگاه کنید به: هاشمی رفسنجانی و محققان مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ۱۳۸۷ش، ج۱۹، ص۵۳۷-۵۴۰.</ref> در دومین فرمان از [[ده فرمان|ده فرمان حضرت موسی(ع)]] نیز از پرستش غیرخدا نهی و بر توحید در عبادت تأکید شده است.<ref>نگاه کنید به: عهد عتیق، سفر خروج، باب۲۰، آیه ۱ - ۱۷.</ref> | ||
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
توحید عبادی، به این معناست که معبودی جز [[خدا]] نیست و فقط خدا شایسته [[عبادت]] است.<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۱۶؛ سبحانی، الالهیات، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۸۵.</ref> [[محمدتقی مصباح یزدی]] گفته است توحید در عبادت مربوط به عمل انسان و به این معناست که انسان در عمل کسی غیر از خدا را نپرستد؛ اما اعتقاد به اینکه کسی جز خدا شایسته پرستش نیست، [[توحید در الوهیت]] و معبودیت نامیده می‌شود.<ref>مصباح یزدی، خداشناسی، ۱۳۹۳ش، ص۵۹.</ref> از نظر او معنای [[تهلیل|لا اله الا الله]] توحید در الوهیت است.<ref>مصباح یزدی، خداشناسی، ۱۳۹۳ش، ص۵۹.</ref> با این حال برخی از عالمان شیعه<ref>برای نمونه نگاه کنید به: عابدی، توحید و شرک، نشر مشعر، ص۸۸و۸۹.</ref> و [[ابن‌تیمیه حرانی|ابن‌تیمیه]]<ref>ابن‌تیمیه، منهاج السنة، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۲۸۹ و ۲۹۰.</ref> و [[وهابیت]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به: قفاری، اصول مذهب الشیعة الامامیة، ۱۴۳۱ق، ج۲، ص۴۲۵؛ سبحانی، التوحید و الشرک فی القرآن الکریم، ۱۴۲۶ق، ص۲۹.</ref> توحید عبادی و توحید در الوهیت را به یک معنا دانسته‌اند؛ اما [[جعفر سبحانی]]، متکلم و مفسر شیعی، یکی دانستن توحید عبادی و توحید الوهیت را اشتباه دانسته است.<ref>سبحانی، التوحید و الشرک فی القرآن الکریم، ۱۴۲۶ق، ص۲۹و۳۰.</ref> | توحید عبادی، به این معناست که معبودی جز [[خدا]] نیست و فقط خدا شایسته [[عبادت]] است.<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۱۶؛ سبحانی، الالهیات، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۸۵.</ref> [[محمدتقی مصباح یزدی]] گفته است توحید در عبادت مربوط به عمل انسان و به این معناست که انسان در عمل کسی غیر از خدا را نپرستد؛ اما اعتقاد به اینکه کسی جز خدا شایسته پرستش نیست، [[توحید در الوهیت]] و معبودیت نامیده می‌شود.<ref>مصباح یزدی، خداشناسی، ۱۳۹۳ش، ص۵۹.</ref> از نظر او معنای [[تهلیل|لا اله الا الله]] توحید در الوهیت است.<ref>مصباح یزدی، خداشناسی، ۱۳۹۳ش، ص۵۹.</ref> با این حال برخی از عالمان شیعه<ref>برای نمونه نگاه کنید به: عابدی، توحید و شرک، نشر مشعر، ص۸۸و۸۹.</ref> و [[ابن‌تیمیه حرانی|ابن‌تیمیه]]<ref>ابن‌تیمیه، منهاج السنة، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۲۸۹ و ۲۹۰.</ref> و [[وهابیت]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به: قفاری، اصول مذهب الشیعة الامامیة، ۱۴۳۱ق، ج۲، ص۴۲۵؛ سبحانی، التوحید و الشرک فی القرآن الکریم، ۱۴۲۶ق، ص۲۹.</ref> توحید عبادی و توحید در الوهیت را به یک معنا دانسته‌اند؛ اما [[جعفر سبحانی]]، متکلم و مفسر شیعی، یکی دانستن توحید عبادی و توحید الوهیت را اشتباه دانسته است.<ref>سبحانی، التوحید و الشرک فی القرآن الکریم، ۱۴۲۶ق، ص۲۹و۳۰.</ref> | ||
عده‌ای اِله و [[الوهیت|اُلوهیت]] | از نظر عده‌ای اِله و [[الوهیت|اُلوهیت]] به معنای پرستیدنی و شایسته عبادت است؛<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۴۴۵و۴۴۶؛ مصباح یزدی، آموزش عقاید، ۱۳۸۴ش، ص۸۵.</ref> اما از دیدگاه گروهی، معنای حقیقی اله، معبود نیست؛ بلکه معبود بودن از لوازم معنای الوهیت است.<ref>سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۳۶؛ جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۲۴.</ref> | ||
===معنای عبادت=== | ===معنای عبادت=== | ||
{{اصلی|عبادت}}عبادت را خضوع و فروتنی در برابر کسی با اعتقاد به الوهیت، ربوبیت یا خدایی او | {{اصلی|عبادت}}عبادت را خضوع و فروتنی در برابر کسی با اعتقاد به الوهیت، ربوبیت یا خدایی او تعریف کرده‌اند.<ref>نگاه کنید به: سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۳۶-۴۴۳؛ جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۲۴و۵۹۵.</ref> ازاین‌رو، حقیقت عبادت از دو رکن تشکیل می‌شود: عمل (هر عملی که با خضوع همراه باشد) و عقیده (اعتقاد به اینکه معبود خداست یا ویژگی‌های خدا را دارد).<ref>ربانی گلپایگانی، کلام تطبیقی (۱)، ۱۳۹۹ش، ص۱۰۳و ۱۰۴.</ref> بنابراین هر نوع فروتنی و تواضعی عبادت نیست و فروتنی در برابر کسی بدون اعتقاد به الوهیت، ربوبیت و خدا بودن او صرفاً تکریم و بزرگداشت او شمرده می‌شود نه عبادت او.<ref>سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۴۹.</ref> | ||
به گفته [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]]، خضوع و فروتنی جزو معنای اصلی عبادت نیست؛ بلکه لازمه معنای آن است. از نظر وی، عبادت عبارت است از اینکه بنده، خود را در مقام بندگی و عبودیت خدا قرار دهد.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۲۴.</ref> | به گفته [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]]، خضوع و فروتنی جزو معنای اصلی عبادت نیست؛ بلکه لازمه معنای آن است. از نظر وی، عبادت عبارت است از اینکه بنده، خود را در مقام بندگی و عبودیت خدا قرار دهد.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۲۴.</ref> | ||
[[عبادت]] را در لغت به معنای تسلیم بودن، ابراز خشوع و تَذَلُّل | [[عبادت]] را در لغت به معنای تسلیم بودن، ابراز خشوع و تَذَلُّل آمده است.<ref>ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۰۸ ق، ج۹، ص۱۰.</ref> پرستش معادل فارسی واژه عبادت ذکر شده است.<ref>نگاه کنید به: دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه عبادت؛ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۴۰.</ref> | ||
==دلایل توحید عبادی== | ==دلایل توحید عبادی== | ||
| خط ۳۲: | خط ۳۲: | ||
#وابستگی خالقیت و عبودیت: معبود کسی است که آفریننده باشد. هیچ آفریننده‌ای جز [[خدا|خداوند]] نیست. پس کسی جز او معبود نیست. مقدمه دوم همان [[توحید در خالقیت]] است. آیاتی همچون [[آیه ۶۱ سوره هود]]، [[آیه ۱ سوره انعام|آیه ۱]] و [[آیه۱۰۲ سوره انعام|۱۰۲ سوره انعام]] بر تلازم خالقیت و عبودیت دلالت دارند.<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۱۹-۵۲۰.</ref> | #وابستگی خالقیت و عبودیت: معبود کسی است که آفریننده باشد. هیچ آفریننده‌ای جز [[خدا|خداوند]] نیست. پس کسی جز او معبود نیست. مقدمه دوم همان [[توحید در خالقیت]] است. آیاتی همچون [[آیه ۶۱ سوره هود]]، [[آیه ۱ سوره انعام|آیه ۱]] و [[آیه۱۰۲ سوره انعام|۱۰۲ سوره انعام]] بر تلازم خالقیت و عبودیت دلالت دارند.<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۱۹-۵۲۰.</ref> | ||
#تلازم [[ربوبیت]] و عبودیت: معبود کسی است که ربّ باشد. غیر از خدا کسی ربّ نیست. بنابراین غیر از خدا کسی معبود نیست.<ref>سبحانی، الالهیات، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۸۶؛ جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۲۱ و ۵۲۲.</ref> [[آیه ۲۱ سوره بقره]]، آیات ۷۶ تا ۷۹ سوره انعام از جمله آیاتی هستند که دلالت بر وابستگی ربوبیت و عبودیت دارند.<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۲۲-۵۲۴.</ref> | #تلازم [[ربوبیت]] و عبودیت: معبود کسی است که ربّ باشد. غیر از خدا کسی ربّ نیست. بنابراین غیر از خدا کسی معبود نیست.<ref>سبحانی، الالهیات، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۸۶؛ جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۲۱ و ۵۲۲.</ref> [[آیه ۲۱ سوره بقره]]، آیات ۷۶ تا ۷۹ سوره انعام از جمله آیاتی هستند که دلالت بر وابستگی ربوبیت و عبودیت دارند.<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۲۲-۵۲۴.</ref> | ||
#وابستگی مالکیت مرگ و حیات و عبودیت: معبود کسی است که حیات و مرگِ مخلوقات در دست اوست. جز خدا کسی مالک مرگ و حیات نیست. پس غیر از خدا کسی معبود نیست.<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۲۵.</ref> آیاتی مانند [[آیه ۱۰۴ سوره یونس]]، [[آیه ۱۲۳ سوره هود]] و [[آیه ۸۸ سوره قصص]] | #وابستگی مالکیت مرگ و حیات و عبودیت: معبود کسی است که حیات و مرگِ مخلوقات در دست اوست. جز خدا کسی مالک مرگ و حیات نیست. پس غیر از خدا کسی معبود نیست.<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۲۵.</ref> آیاتی مانند [[آیه ۱۰۴ سوره یونس]]، [[آیه ۱۲۳ سوره هود]] و [[آیه ۸۸ سوره قصص]] بر این برهان اشاره دارند.<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۲۶.</ref> | ||
از [[ایاک نعبد و ایاک نستعین|آیه ۵ سوره حمد]] «إِیَّاکَ نَعْبُدُ» با مقدم شدن مفعول (إِیَّاکَ) بر فاعل (ضمیر در نَعْبُدُ) انحصار و اختصاص عبادت به خداوند استفاده می‌شود. ازاین‌رو، آیه بر توحید عبادی دلالت می‌کند.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۴۳.</ref> [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] آیه ۳۹ و ۴۰ سوره یوسف نیز را نیز دلیل واحدی بر توحید در عبادت دانسته است. خداوند در آیه چهلم «اَمَرَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ» دستور داده که کسی جز او پرستیده نشود.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱۱، ص۱۷۸.</ref> | از [[ایاک نعبد و ایاک نستعین|آیه ۵ سوره حمد]] «إِیَّاکَ نَعْبُدُ» با مقدم شدن مفعول (إِیَّاکَ) بر فاعل (ضمیر در نَعْبُدُ) انحصار و اختصاص عبادت به خداوند استفاده می‌شود. ازاین‌رو، آیه بر توحید عبادی دلالت می‌کند.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۴۳.</ref> [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] آیه ۳۹ و ۴۰ سوره یوسف نیز را نیز دلیل واحدی بر توحید در عبادت دانسته است. خداوند در آیه چهلم «اَمَرَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ» دستور داده که کسی جز او پرستیده نشود.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱۱، ص۱۷۸.</ref> | ||
نسخهٔ ۱۹ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۴۴
| خداشناسی | |
|---|---|
| توحید | اثبات خدا • توحید ذاتی • توحید صفاتی • توحید افعالی • توحید عبادی • صفات ذات • صفات فعل |
| فروع | توسل • شفاعت • تبرک • استغاثه |
| عدل الهی | |
| حُسن و قُبح • بداء • امر بین الامرین | |
| نبوت | |
| عصمت پیامبران • خاتمیت • پیامبر اسلام • معجزه• اصالت قرآن | |
| امامت | |
| باورها | عصمت امامان • ولایت تكوینی • علم غیب • خلیفة‌الله • غیبت • مهدویت • انتظار فرج • ظهور• رجعت • امامت تنصیصی |
| امامان | امام علی • امام حسن • امام حسین • امام سجاد • امام باقر • امام صادق • امام کاظم • امام رضا • امام جواد • امام هادی • امام عسکری • امام مهدی |
| معاد | |
| برزخ • معاد جسمانی • حشر • صراط • تطایر کتب • میزان | |
| مسائل برجسته | |
| اهل‌بیت • چهارده معصوم • کرامت • تقیه • مرجعیت • ولایت فقیه • ایمان مرتکب کبیره | |
توحید عبادی یا توحید در عبادت به معنای اینکه غیر از خدا معبودی نیست و فقط او، سزاوار پرستش است. توحید عبادی را از آموزه‌های اساسی مکاتب الهی و مورد اتفاق همه مسلمانان و مکاتب الهی دانسته‌اند. گفته شده تمام اختلافات مسلمانان به توحید عبادی بازمی‌گردد.
آیات متعددی بر توحید عبادی دلالت دارند؛ در برخی از این آیات هدف از ارسال پیامبران و انزال کتب آسمانی، دعوت به توحید عبادی ذکر شده است.
دلائل گوناگونی برای اثبات توحید عبادی ارائه شده است که در برخی از آنها از تلازم خالقیت و عبودیت، ربوبیت و عبودیت و مالکیت مرگ و حیات و عبودیت به اثبات توحید عبادی پرداخته‌اند.
عبادت غیر خدا، خروج از اسلام و شرک است. وهابیون اعمالی همچون توسل، تبرک، زیارت قبور، درخواست شفاعت و یاری از غیر خدا را عبادت و شرک شمرده‌اند؛ اما به باور مسلمانان این گونه اعمال اگر همراه با اعتقاد به الوهیت، ربوبیت غیرخدا یا تفویض افعال خدایی به غیرخدا باشد، شرک است و در غیر این صورت شرک نیست و با توحید در عبادت منافات ندارد.
اهمیت و جایگاه
توحید عبادی و یکتاپرستی را از اساسی‌ترین آموزه‌های آسمانی و هدف اصلی دعوت همه پیامبران(ع) شمرده‌اند؛ چنانچه در آیاتی همچون آیه ۳۶ سوره نحل و آیه ۲۵ سوره انبیاء بدان تصریح شده است.[۱] گفته شده همه مسلمانان و موحدان بر اختصاص عبادت به خداوند اتفاق‌نظر دارند[۲] و اگر اختلافی هست، در تفسیر عبادت و مصادیق آن است.[۳]
گفته شده براساس آیات قرآن و گزارش‌های تاریخی، بیشترین انحرافی که در مسئله توحید رخ داده، مربوط به توحید در عبادت و ربوبیت بوده است.[۴] به نظر علامه مجلسی، مشرکین قریش به توحید در خالقیت و ربوبیت اقرار داشتند و اختلاف اساسی آنها در توحید عبادی بود.[۵] برخی توحید عبادی را منشأ تمام اختلاف‌های مسلمانان و دستاویز وهابیون برای تکفیر و نسبت شرک به دیگران شمرده‌اند.[۶] همچنین توحید عبادی را مهم‌ترین مسئله‌ای دانسته‌اند که موجب شده وهابی‌ها در مقابل سایر مسلمانان (شیعه و اهل‌سنت) موضع‌گیری کنند.[۷]
آیات متعددی بر توحید عبادی دلالت دارند؛ از جمله: آیه ۵۱ و ۶۴ سوره آل عمران، آیه ۱۰۲ سوره انعام، آیه ۳۶ سوره نحل، آیه ۲۵ سوره انبیاء، آیه ۶۱ سوره یس.[۸] کلمه لا اله الا الله را نیز ناظر به توحید در عبادت دانسته‌اند.[۹] در آیات قرآن، حبط اعمال، گمراهی، شقاوت و زیانکاری در قیامت و خشم خدا از جمله آثار عبادت غیرخدا شمرده شده است.[۱۰] در دومین فرمان از ده فرمان حضرت موسی(ع) نیز از پرستش غیرخدا نهی و بر توحید در عبادت تأکید شده است.[۱۱]
به گفته علی ربانی گلپایگانی، کلام‌پژوه شیعی، به دلیل وضوح مسئله توحید در عبادت و اختلافی نبون آن میان مسلمانان، این مسئله در کتاب‌های کلامی قدیم مطرح نبود و بیشتر در کتاب‌های اخلاقی مطرح می‌شد؛ اما پس از ظهور ابن‌تیمیه و عقاید جدیدش درباره توحید و شرک در عبادت، طرح این مسئله ضرورت و اهمیت یافت.[۱۲]
مفهوم‌شناسی
توحید عبادی، به این معناست که معبودی جز خدا نیست و فقط خدا شایسته عبادت است.[۱۳] محمدتقی مصباح یزدی گفته است توحید در عبادت مربوط به عمل انسان و به این معناست که انسان در عمل کسی غیر از خدا را نپرستد؛ اما اعتقاد به اینکه کسی جز خدا شایسته پرستش نیست، توحید در الوهیت و معبودیت نامیده می‌شود.[۱۴] از نظر او معنای لا اله الا الله توحید در الوهیت است.[۱۵] با این حال برخی از عالمان شیعه[۱۶] و ابن‌تیمیه[۱۷] و وهابیت[۱۸] توحید عبادی و توحید در الوهیت را به یک معنا دانسته‌اند؛ اما جعفر سبحانی، متکلم و مفسر شیعی، یکی دانستن توحید عبادی و توحید الوهیت را اشتباه دانسته است.[۱۹]
از نظر عده‌ای اِله و اُلوهیت به معنای پرستیدنی و شایسته عبادت است؛[۲۰] اما از دیدگاه گروهی، معنای حقیقی اله، معبود نیست؛ بلکه معبود بودن از لوازم معنای الوهیت است.[۲۱]
معنای عبادت
عبادت را خضوع و فروتنی در برابر کسی با اعتقاد به الوهیت، ربوبیت یا خدایی او تعریف کرده‌اند.[۲۲] ازاین‌رو، حقیقت عبادت از دو رکن تشکیل می‌شود: عمل (هر عملی که با خضوع همراه باشد) و عقیده (اعتقاد به اینکه معبود خداست یا ویژگی‌های خدا را دارد).[۲۳] بنابراین هر نوع فروتنی و تواضعی عبادت نیست و فروتنی در برابر کسی بدون اعتقاد به الوهیت، ربوبیت و خدا بودن او صرفاً تکریم و بزرگداشت او شمرده می‌شود نه عبادت او.[۲۴]
به گفته علامه طباطبایی، خضوع و فروتنی جزو معنای اصلی عبادت نیست؛ بلکه لازمه معنای آن است. از نظر وی، عبادت عبارت است از اینکه بنده، خود را در مقام بندگی و عبودیت خدا قرار دهد.[۲۵]
عبادت را در لغت به معنای تسلیم بودن، ابراز خشوع و تَذَلُّل آمده است.[۲۶] پرستش معادل فارسی واژه عبادت ذکر شده است.[۲۷]
دلایل توحید عبادی
دلایلی برای توحید عبادی ارائه شده است[۲۸] که برخی از آنها از این قرار است:
- وابستگی خالقیت و عبودیت: معبود کسی است که آفریننده باشد. هیچ آفریننده‌ای جز خداوند نیست. پس کسی جز او معبود نیست. مقدمه دوم همان توحید در خالقیت است. آیاتی همچون آیه ۶۱ سوره هود، آیه ۱ و ۱۰۲ سوره انعام بر تلازم خالقیت و عبودیت دلالت دارند.[۲۹]
- تلازم ربوبیت و عبودیت: معبود کسی است که ربّ باشد. غیر از خدا کسی ربّ نیست. بنابراین غیر از خدا کسی معبود نیست.[۳۰] آیه ۲۱ سوره بقره، آیات ۷۶ تا ۷۹ سوره انعام از جمله آیاتی هستند که دلالت بر وابستگی ربوبیت و عبودیت دارند.[۳۱]
- وابستگی مالکیت مرگ و حیات و عبودیت: معبود کسی است که حیات و مرگِ مخلوقات در دست اوست. جز خدا کسی مالک مرگ و حیات نیست. پس غیر از خدا کسی معبود نیست.[۳۲] آیاتی مانند آیه ۱۰۴ سوره یونس، آیه ۱۲۳ سوره هود و آیه ۸۸ سوره قصص بر این برهان اشاره دارند.[۳۳]
از آیه ۵ سوره حمد «إِیَّاکَ نَعْبُدُ» با مقدم شدن مفعول (إِیَّاکَ) بر فاعل (ضمیر در نَعْبُدُ) انحصار و اختصاص عبادت به خداوند استفاده می‌شود. ازاین‌رو، آیه بر توحید عبادی دلالت می‌کند.[۳۴] علامه طباطبایی آیه ۳۹ و ۴۰ سوره یوسف نیز را نیز دلیل واحدی بر توحید در عبادت دانسته است. خداوند در آیه چهلم «اَمَرَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ» دستور داده که کسی جز او پرستیده نشود.[۳۵]
شرک در عبادت
به گفته آیت‌الله سبحانی، به اتفاق‌نظر تمام مسلمانان، پرستش غیر خدا شرک و موجب خروج از دایره توحید اسلامی به شمار می‌رود.[۳۶] از نظر مرتضی مطهری نیز عبادت غیر خدا به حکم عقل و شرع جایز نیست و موجب خروج از اسلام می‌شود.[۳۷]
وهابیون اموری مانند توسل،[۳۸] تبرک،[۳۹] زیارت قبور[۴۰] و طلب شفاعت[۴۱] را به معنای عبادت اشخاص و شرک شمرده‌اند.[۴۲] ازاین‌رو، آنها مسلمانانی را که به پیامبر(ص)، اهل‌بیت و پیامبران و اولیاءالله توسل و به نام و یاد آنان تبرک می‌جویند، مشرک می‌دانند.[۴۳] گفته شده اعمالی همچون توسل و تبرک به اولیاء الله و درخواست یاری و شفا و شفاعت از آنان، اگر همراه با اعتقاد به الوهیت، ربوبیت آنها یا تفویض (به معنای واگذاری امور به پیامبر و امامان و...) باشد، عبادت و شرک در عبادت محسوب می‌شود؛ اما اگر این اعمال با چنین اعتقادی باشد که اولیاءالله بندگان خالص خدا هستند، چنین اعمالی عبادت و شرک در عبادت شمرده نمی‌شود حتی اگر همراه با خضوع باشد.[۴۴] البته سجده در اسلام برای غیرخدا و بدون اذن خدا حرام است؛ ولی بدون اعتقاد به الوهیت و ربوبیت عبادت محسوب نمی‌شود.[۴۵]
تک نگاری
- «توحید عبادی از دیدگاه شیعه و وهابیت» اثر مهدی نکویی سامانی. این اثر با توجه به اهمیت توحید عبادی و تفسیر ناروای وهابیت از آن، این موضوع را از دیدگاه شیعه و وهابیت در دو بخش و یک خاتمه تحلیل و بررسی کرده است. در بخش اول به تبیین مفاهیم توحید و شرک و معیارهای ایمان و اسلام پرداخته شده و در بخش دوم دیدگاه شیعه و وهابیت در توحید و شرک عبادی مطرح و دیدگاه وهابیت نقد شده است.[۴۶]
پانویس
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۲۸ و ۴۲۹؛ سبحانی، الالهیات، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۸۵؛ عابدی، توحید و شرک، نشر مشعر، ص۸۴ و ۸۵.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۲۹؛ سبحانی، الالهیات، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۸۵؛ ربانی گلپایگانی، کلام تطبیقی (۱)، ۱۳۹۹ش، ص۱۰۰.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۲۹.
- ↑ ربانی گلپایگانی، کلام تطبیقی (۱)، ۱۳۹۹ش، ص۹۹ و ۱۰۰.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳، ۲۰۹.
- ↑ عابدی، توحید و شرک، نشر مشعر، ص۸۳.
- ↑ عابدی، توحید و شرک، نشر مشعر، ص۸۳.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۲۵-۴۲۶؛ عابدی، توحید و شرک، نشر مشعر، ص۸۵.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۱۰۶؛ عابدی، توحید و شرک، نشر مشعر، ص۸۶.
- ↑ نگاه کنید به: هاشمی رفسنجانی و محققان مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ۱۳۸۷ش، ج۱۹، ص۵۳۷-۵۴۰.
- ↑ نگاه کنید به: عهد عتیق، سفر خروج، باب۲۰، آیه ۱ - ۱۷.
- ↑ ربانی گلپایگانی، کلام تطبیقی (۱)، ۱۳۹۹ش، ص۱۰۰.
- ↑ جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۱۶؛ سبحانی، الالهیات، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۸۵.
- ↑ مصباح یزدی، خداشناسی، ۱۳۹۳ش، ص۵۹.
- ↑ مصباح یزدی، خداشناسی، ۱۳۹۳ش، ص۵۹.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: عابدی، توحید و شرک، نشر مشعر، ص۸۸و۸۹.
- ↑ ابن‌تیمیه، منهاج السنة، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۲۸۹ و ۲۹۰.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: قفاری، اصول مذهب الشیعة الامامیة، ۱۴۳۱ق، ج۲، ص۴۲۵؛ سبحانی، التوحید و الشرک فی القرآن الکریم، ۱۴۲۶ق، ص۲۹.
- ↑ سبحانی، التوحید و الشرک فی القرآن الکریم، ۱۴۲۶ق، ص۲۹و۳۰.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۴۴۵و۴۴۶؛ مصباح یزدی، آموزش عقاید، ۱۳۸۴ش، ص۸۵.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۳۶؛ جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۲۴.
- ↑ نگاه کنید به: سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۳۶-۴۴۳؛ جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۲۴و۵۹۵.
- ↑ ربانی گلپایگانی، کلام تطبیقی (۱)، ۱۳۹۹ش، ص۱۰۳و ۱۰۴.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۴۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۲۴.
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۰۸ ق، ج۹، ص۱۰.
- ↑ نگاه کنید به: دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه عبادت؛ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۴۰.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۱۹-۵۲۷.
- ↑ جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۱۹-۵۲۰.
- ↑ سبحانی، الالهیات، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۸۶؛ جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۲۱ و ۵۲۲.
- ↑ جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۲۲-۵۲۴.
- ↑ جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۲۵.
- ↑ جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۲۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۴۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱۱، ص۱۷۸.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۲۷۲.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ۱۳۹۰ش، ج۲، ص۱۰۴، ۱۲۴و۱۲۹.
- ↑ نگاه کنید به: قفاری، اصول مذهب الشیعة الامامیة، ۱۴۳۱ق، ج۲، ص۴۴۱-۴۴۳.
- ↑ آل الشیخ، فتح المجید، ۱۳۷۷ق، ص۱۳۳.
- ↑ ابن تیمیه، زيارة القبور والاستنجاد بالمقبور، نشر دار طیبه، ص۵۴؛ آل الشیخ، فتح المجید، ۱۳۷۷ق، ص۲۲۹-۲۳۲؛ قفاری، اصول مذهب الشیعة الامامیة، ۱۴۳۱ق، ج۲، ص۴۷۸-۴۸۰.
- ↑ آل الشیخ، فتح المجید، ۱۳۷۷ق، ص۲۰۵ و ۲۰۶.
- ↑ همچنین نگاه کنید به: مغنیه، هذه هی الوهابیة، منظمة الاعلام الاسلامی، ص۷۴-۷۶؛ عابدی، توحید و شرک، نشر مشعر، ص۱۶۰-۱۸۰.
- ↑ ربانی گلپایگانی، کلام تطبیقی (۱)، ۱۳۹۹ش، ص۱۱۲.
- ↑ سبحانی، الالهیات، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۰۱ و ۱۰۲.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۴۷.
- ↑ نکویی سامانی، توحید عبادی از دیدگاه شیعه و وهابیت، ۱۳۹۵ش، ص۵-۱۴.
یادداشت
منابع
- ابن تیمیه، الحرانی، زيارة القبور والاستنجاد بالمقبور، ریاض، نشر دار طیبه، بی‌تا.
- ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
- جوادی آملی، عبدالله، توحید در قرآن؛ تفسیر موضوعی قرآن کریم، قم، نشر اسراء، چاپ هشتم، ۱۳۹۵ش.
- ربانی گلپایگانی، علی، عقاید استدلالی، قم، نشر هاجر، ۱۳۸۸ش.
- سبحانی، جعفر، الالهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، چاپ چهارم، ۱۴۱۳ق.
- سبحانی، جعفر، منشور جاوید، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش عقاید، تهران، نشر سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۸۴ش.
- مصباح یزدی، محمدتقی، خداشناسی، قم، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره)، ۱۳۹۳ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.
- نکویی سامانی، مهدی، توحید عبادی از دیدگاه شیعه و وهابیت، تهران، نشر مشعر، ۱۳۹۵ش.