نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
| بخشی از محور مقاومت | |
 آرم سپاه پاسداران انقلاب اسلامی | |
| نام بومی | سپاه قدس |
|---|---|
| رئیس | اسماعیل قاآنی |
| بنیانگذار(ان) | آیت‌الله خامنه‌ای |
| شخصیت‌های برجسته | قاسم سلیمانی |
| تأسیس | ۱۳۶۹ش |
| ایدئولوژی | مقاومت |
| مذهب | شیعه |
| کشور | ایران |
نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی یا سپاه قدس، وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مسئولیت فعالیت‌های برون‌مرزی این نهاد را بر عهده دارد. نیروی قدس در سال ۱۳۶۹ش به دستور سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، تأسیس شد.
احمد وحیدی نخستین فرمانده نیروی قدس، هفت سال این مسئولیت را برعهده داشت. در سال ۱۳۷۶ش، قاسم سلیمانی، از طرف رهبر ایران به فرماندهی نیروی قدس منصوب شد و سال ۱۳۹۸ش به دستور دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، در فرودگاه بغداد مورد حمله قرار گرفت و به شهادت رسید و اسماعیل قاآنی به فرماندهی این نیرو منصوب شد.
حضور مستشاری و نظامی در خارج از کشور، محافظت از اماکن و نمادهای شیعه نظیر حرم امامان(ع) در کشورهای منطقه و ساماندهی گروه‌های مقاومت مانند حزب‌الله در لبنان و حشدالشعبی در عراق، از مهمترین فعالیت‌های نیروی قدس سپاه بوده است. بخشی از فعالیت‌های مستشاری و نظامی این نیرو، عبارت است از حضور در کشورهای عراق و سوریه برای نبرد با داعش و گروه‌های تکفیری.
نیروی قدس از مقاومت فلسطین نیز حمایت می‌کند و گروه‌های مقاومت فلسطینی را به سلاح‌های پیشرفته مجهز کرد تا بتوانند در برابر اسرائیل بایستند.
تاریخچه و چگونگی تأسیس
نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، معروف به سپاه قدس، یکی از نیروهای پنج‌گانه[یادداشت ۱] زیرمجموعه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است.[۱] نیروی سپاه قدس در سال ۱۳۶۹ش با دستور سید علی خامنه‌ای، دومین رهبر جمهوری اسلامی ایران، به نیروهای سپاه افزوده شد.[۲]
گفته شده که پیشینه فعالیت نیروی قدس سپاه به قرارگاه رمضان و تیپ بدر برمی‌گردد.[۳] قرارگاه رمضان اولین نیروی سپاه پاسدارن بود که به منظور انجام عملیات در بیرون از مرزها و در سال ۱۳۶۲ش با فرماندهی مرتضی رضایی ایجاد شد.[۴] با این حال برخی خاستگاه نیروی قدس سپاه را واحد نهضت‌های آزادیبخش [یادداشت ۲] دانسته‌اند.[۵]
آیت‌الله خامنه‌ای در خطبه‌های نماز جمعه در ۲۷ دی ۱۳۹۸ش نیروی قدس سپاه را رزمندگان بدونِ مرزی معرفی کرد که هر جا نیاز باشد در آنجا حضور پیدا می‌کنند و با جانشان و همه توانشان به کمک ملت‌های دیگر و ضعفای منطقه شتافته و سایه جنگ، ترور و تخریب را از کشور ایران دور کرده و دفع می‌کنند.[۶]
فرماندهان
احمد وحیدی، اولین فرمانده نیروی قدس سپاه، از سال ۱۳۶۹ش تا ۱۳۷۶ش به مدت ۷ سال فرماندهی این نیرو را به عهده داشته است.[۷] قاسم سلیمانی دومین فرمانده سپاه قدس در سال ۱۳۷۶ش از طرف سید علی خامنه‌ای رهبر نظام جمهوری اسلاکی به فرماندهی این نیرو منصوب شد.[۸] سلیمانی در ۱۳ دی ۱۳۹۸ش در پی حمله تروریستی پهباد آمریکایی و به دستور مستقیم دونالد ترامپ، به همراه چند تن از همراهانش از جمله ابومهدی المهندس در نزدیکی فرودگاه بغداد به شهادت رسید.[۹] پس از این واقعه، رهبر جمهوری اسلامی ایران در حکمی اسماعیل قاآنی را به عنوان فرمانده جدید سپاه قدس منصوب کرد.[۱۰]
فعالیت‌ها
برخی از فعالیت‌های سپاه قدس به قرار زیر است:
ساماندهی هسته‌های مقاومت در منطقه
یکی از مهمترین فعالیت‌های نیروی قدس سپاه پاسداران در مدیریت بحران‌های منطقه ایجاد، ساماندهی و تقویت هسته‌های مقاومت مانند حزب‌الله لبنان، حَشدالشعبی در عراق، لشکر فاطمیون افغانستان و نیروهای انصارالله یمن بوده است.[۱۱] هدف مشترک این گروه‌ها، مبارزه با امریکا و اسرائیل و نقشه‌های آنان است.[۱۲] آیت‌الله خامنه‌ای تشکیل هسته‌های مردمی حزب‌الله در سراسر جهان را یکی از آرزوهای امام خمینی دانسته که اکنون به عنوان یکی از مأموریت‌های نیروی قدس سپاه تعریف و عملیاتی شده است.[۱۳]
حضور مستشاری و نظامی در کشورهای مختلف
یکی از فعالیت‌های عمده نیروی قدس سپاه، حضور مستشاری و نظامی در بحران‌های منطقه‌ای بوده است.[۱۴] برخی از موارد حضور و فعالیت سپاه قدس در کشورهای منطقه عبارتند از:
- فعالیت در بوسنی
نخستین حضور رسمی سپاه قدس در حمایت از مسلمانان اروپا، مربوط به جنگ بوسنی است.[۱۵] در جریان جنگ داخلی در بوسنی و هرزگوین، بین صرب‌ها، بوسنیایی‌ها و کروات‌ها،[۱۶] نیروی قدس مأموریت یافت تا به مسلمانان بوسنی که فاقد نیروی نظامی قدرتمند بودند، کمک کند.[۱۷]
- فعالیت در افغانستان
حضور نیروهای سپاه قدس در افغانستان در پی هجوم شوروی سابق در اوایل دهه ۱۹۸۰م به کشور افغانستان، از دیگر فعالیت‌های نیروی قدس سپاه در خارج از مرزها به شمار می‌رود.[۱۸] یکی از نخستین کارهای نیروی قدس سپاه در افغانستان، ایجاد گروه‌های مجاهد شیعه به نام احزاب هشتگانه بود که بعدها با حزب وحدت اسلامی افغانستان ائتلاف کرد و همچنین همکاری با جمعیت اسلامی افغانستان[یادداشت ۳] به رهبری برهان‌الدین ربانی و احمدشاه مسعود بوده است.[۱۹]
- جنگ ۳۳ روزه
جنگ ۳۳ روزه، در سال ۲۰۰۶ک میان اسرائیل و حزب‌الله لبنان بود[۲۰] و گفته شده که قاسم سلیمانی، فرمانده وقت سپاه قدس، در تمام این ۳۳ روز در اتاق عملیات و در کنار فرماندهان حزب‌الله حضور داشته است.[۲۱] او در ضمن مصاحبه‌ای، حمایت از حزب‌الله در جنگ ۳۳ روزه، اعم از حمایت‌های معنوی، مادی، تسلیحاتی، تجهیزاتی و رسانه‌ای را خواسته رهبری و سایر مسئولان جمهوری اسلامی ایران دانسته است.[۲۲]
- مبارزه با داعش در عراق و سوریه
مبارزه با داعش و گروه‌های تکفیری در عراق و سوریه از فعالیت‌های مهم نیروی قدس سپاه پاسداران بیان شده است.[۲۳] این فعالیت‌ها در قالب کمک‌های مستشاری، طراحی و فرماندهی عملیات و عملیات‌های نظامی بوده است.[۲۴]
- حضور در یمن
درباره حضور سپاه قدس در یمن اخبار مختلفی موجود است. رسانه‌های ائتلاف سعودی مدعی حضور برخی عوامل و فرماندهان سپاه قدس پس از انقلاب یمن در سال ۲۰۱۴م هستند.[۲۵] بنا به گفته این رسانه‌ها برخی عوامل نیروی قدس سپاه، مسئول پشتیبانی، ساخت و یا انتقال موشک، پهباد و تسلیحات نظامی از ایران به نیروهای انصارالله یمن هستند.[۲۶] از طرفی رستم قاسمی، معاون اقتصادی وقت نیروی قدس سپاه در مصاحبه‌ای در سال ۱۳۹۹ش گفته است که نیروی قدس سپاه در یمن حضور ندارد.[۲۷]
تقویت و حمایت از گروه‌های مقاومت فلسطین
نیروی قدس از مقاومت فلسطین حمایت و پشتیبانی می‌کند. به گفته یکی از رهبران حماس، قاسم سلیمانی در دوره فرماندهی در نیروی قدس، حماس را در برابر اسرائیل، به سلاح‌های پیشرفته مجهز کرده است.[۲۸] آیت‌الله خامنه‌ای رهبر ایران نیز گفته است: قاسم سلیمانی در برابر آمریکایی‌ها که می‌خواستند فلسطینی‌ها را در حالت ضعف نگه دارند تا نتوانند مبارزه کنند، دست آنان را پُر کرد؛ کاری کرد بتوانند مقاومت کنند و یک منطقه کوچکی مثل نوار غزّه در مقابل رژیم صهیونیستیِ با آن همه ادّعا بایستد.[۲۹] در خرداد ۱۴۰۲، زیاد النَخاله دبیرکل جنبش جهاد اسلامی فلسطین در نامه‌ای به آیت‌الله خامنه‌ای از حمایت‌های جمهوری اسلامی و نقش نیروی قدس و فرمانده آن اسماعیل قاآنی در جنگ دوازده‌روزه فلسطینی‌ها با اسرائيل تشکر کرد.[۳۰] همچنین پس از عملیات طوفان‌الاقصی، اسماعیل قاآنی فرمانده نیروی قدس حمایت این نیرو را از آنان اعلام کرد.[۳۱]
دفاع و حفاظت از حرم‌های امامان(ع)
گفته شده که یکی از اقدامات نیروی قدس سپاه پاسداران، به‌ویژه در عراق و سوریه، محافظت از عتبات و حرم‌های امامان شیعه(ع) در مقابل تهدیدات و حمله‌های داعش و گروهای تکفیری بوده است.[۳۲] در همین راستا، خنثی‌کردن حمله داعش به سامرا یکی از این اقدامات معرفی شده است که در ۱۵ خرداد ۱۳۹۳ش داعش حمله گسترده‌ای به شهر سامرا به هدف تسخیر و تخریب حرم امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) آغاز کرد و به موجب آن برخی از محله‌های این شهر را به تصرف درآورد،[۳۳] و نیروی سپاه قدس به فرماندهی قاسم سلیمانی و با ساماندهی و همکاری گروه‌های مقاومت و ارتش عراق، توانست که این حملات را دفع کند.[۳۴]
| ردیف | عنوان | تأسیس | بنیانگذار | شخصیت‌های برجسته | رهبر | مذهب | خاستگاه | نشان‌واره | رسانه |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۱ | جنبش امل | ۱۳۵۳ش | امام موسی صدر | مصطفی چمران | نبیه بری | شیعه | لبنان |  |
تلویزیون NBN روزنامه الزمان |
| ۲ | جنبش جهاد اسلامی فلسطین | ۱۳۶۰ش | فتحی شقاقی | رمضان عبدالله حسام ابوهَربید |
زیاد نَخاله | اهل‌سنت | غزه |  |
شبکه فلسطین الیوم |
| ۳ | حزب‌الله لبنان | ۱۳۶۱ش | سید عباس موسوی سید حسن نصرالله |
نعیم قاسم | شیعه | لبنان |  |
شبکه المنار | |
| ۴ | سازمان بدر | ۱۳۶۴ش | عدنان ابراهیم ابومهدی المهندس |
هادی العامری | شیعه | عراق |  |
شبکه الغدیر | |
| ۵ | حَماس (حركة المقاومة الاسلامية) |
۱۳۶۶ش | شیخ احمد یاسین | عبدالعزیز رنتیسی اسماعیل هنیه یحیی سنوار |
کمیته موقت حماس | اهل‌سنت | فلسطین |  |
|
| ۶ | سپاه قدس | ۱۳۶۹ش | سید علی خامنه‌ای | احمد وحیدی قاسم سلیمانی |
اسماعیل قاآنی | شیعه | ایران | |
|
| ۷ | انصارالله یمن | ۱۳۶۹ش | حسین الحوثی | بدرالدین الحوثی | عبدالملک الحوثی | زیدیه | یمن |  |
شبکه المسیره |
| ۸ | کتائب حزب‌الله عراق | ۱۳۸۲ش | ابومهدی المهندس | ابوحسین حمیداوی ابوباقر الساعدی ارکان العلاوی |
احمد محسن فرح الحمیداوی | شیعه | عراق |  |
شبکه الاتجاه |
| ۹ | کتائب سیدالشهداء عراق | ۱۳۸۲ش | ابومصطفی خزعلی حاج ابوسیف |
ابوآلاء الولائی | شیعه | عراق |  |
||
| ۱۰ | عصائب اهل الحق | ۱۳۸۳ش | قیس الخزعلی | عبدالهادی الدراجی محمد البهادلی |
قیس الخزعلی | شیعه | عراق |  |
شبکه العهد |
| ۱۱ | مقاومت اسلامی نجباء | ۱۳۸۳ش | اکرم الکعبی | ابوعیسی اقلیم مشتاق کاظم الحواری |
اکرم الکعبی | شیعه | عراق |  |
|
| ۱۲ | نیروهای دفاع ملی سوریه | ۱۳۹۱ش | بشار اسد | سوریه |  |
||||
| ۱۳ | لشکر زینبیون | ۱۳۹۲ش | گروهی از شیعیان پاکستانی | زینت‌علی جعفری عقید مالک مطهر حسین |
شیعه | پاکستان |  |
||
| ۱۴ | لشکر فاطمیون | ۱۳۹۲ش | تعدادی از رزمندگان افغانستانی | علیرضا توسلی سید محمدحسن حسینی سید احمد سادات |
شیعه | افغانستان |  |
||
| ۱۵ | حشد شعبی | ۱۳۹۳ش | هادی عامری ابومهدی المهندس |
فالح فیاض | شیعه | عراق |  |
پانویس
- ↑ «سه روایت از تشکیل سپاه پاسداران»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «نیروی قدس سپاه چگونه شکل گرفت؟»، سایت خبرگزاری فارس.
- ↑ «نیروی قدس سپاه چگونه شکل گرفت؟»، سایت خبرگزاری فارس.
- ↑ محمدپور، «تأثیر عملیات‌های نامنظم قرارگاه رمضان در جنگ تحمیلی»، ص۷۷.
- ↑ «واحد "نهضت‌های آزادیبخش"؛ گروهی مورد حمایت "منتظری" که در خدمت دشمن بود»، سایت خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «اینک نیروی بدون مرز قدس!»، سایت دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله خامنه‌ای.
- ↑ «سپاه قدس چگونه تشکیل شد؟»، خبرگزاری دانشجویان ایران.
- ↑ «حکم انتصاب سرتیپ قاسم سلیمانی به فرماندهی سپاه قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنه‌ای.
- ↑ «اخبار لحظه به لحظه از شهادت حاج "قاسم سلیمانی" و "ابومهدی المهندس" و واکنش‌ها به آن»، خبرگزاری ابنا.
- ↑ «با حکم رهبر معظم انقلاب، سردار اسماعیل قاآنی فرمانده نیروی قدس سپاه شد»، سایت خبرگزاری تسنیم.
- ↑ بهمن، «نقش نیروی قدس در حل بحران‌های غرب آسیا»، ص۱۶-۱۹.
- ↑ خسروشاهین، «بازدارندگی محور مقاومت».
- ↑ «اینک نیروی بدون مرز قدس!»، سایت Khamenei.ir.
- ↑ بهمن، «نقش نیروی قدس در حل بحران‌های غرب آسیا»، ص۲۰.
- ↑ «نیروی قدس در کدام جنگ‌ها حضور یافت؟»، سایت خبرگزاری مشرق.
- ↑ «بالکان غربی یا یوگسلاوی سابق از گذشته‌ای تلخ تا آینده‌ای روشن»، سایت مؤسسه مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر.
- ↑ «مروری بر فعالیت‌های نیروی قدس سپاه و سردار سلیمانی؛ از بوسنی تا سوریه»، سایت خبر آنلاین.
- ↑ «ایران از کدام گروه‌های مجاهد شیعه و سنی افغانستانی حمایت کرد؟»، سایت خبرگزاری آنا.
- ↑ «مروری بر فعالیت‌های نیروی قدس سپاه»، سایت خبر آنلاین.
- ↑ شفیعی، مرادی، «تأثیر جنگ ۳۳ روزه لبنان بر موقعیت منطقه‌ای ایران»، ص۲۴.
- ↑ «ناگفته‌های جنگ ۳۳روزه در گفتگو با سرلشکر حاج قاسم سلیمانی»، سایت Khamenei.ir.
- ↑ «ناگفته‌های جنگ ۳۳روزه در گفتگو با سرلشکر حاج قاسم سلیمانی»، سایت Khamenei.ir.
- ↑ نجابت، «گروهک تروریستی داعش و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران؛ چالش‌ها و فرصت‌ها»، ص۱۱۲.
- ↑ «نیروی قدس سپاه چگونه تشکیل شد و در منطقه چه کرد؟»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «ترور مسئول سپاه قدس در یمن شکست خورد»، سایت تحولات جهان اسلام.
- ↑ «ترور مسئول سپاه قدس در یمن شکست خورد»، سایت تحولات جهان اسلام.
- ↑ «معاون سپاه قدس: در یمن حضور نداریم»، سایت انصاف.
- ↑ «حمدان للمیادین: الشهید سلیمانی لعب دوراً مهماً فی تعبئة صفوف المقاومین»، سایت المیادین.
- ↑ «بیانات آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با مردم قم»، سایت Khamenei.ir.
- ↑ «پیام تقدیر دبیرکل جهاد اسلامی از رهبر انقلاب: از شما و فرمانده نیروی قدس که در هدایت نبرد کنار ما بودند تشکر می‌کنم»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «پیام سردار قاآنی به فرمانده گردان‌های القسام»، ایسنا.
- ↑ «روایت عراقی‌ها از نقش شهید سلیمانی در نجات سامرا»، سایت خبری فاش نیوز.
- ↑ «همه چیز درباره حمله داعش به سامراء»، سایت خبرگزاری ابنا.
- ↑ «روایت عراقی‌ها از نقش شهید سلیمانی در نجات سامرا»، سایت خبری فاش نیوز.
یادداشت
- ↑ سپاه پاسداران شامل پنج نیرو با مأموریت‌های متفاوت است: نیروی زمینی، نیروی دریایی، نیروی هوا-فضا، نیروی مقاومت (بسیج) و نیروی قدس.(«سه روایت از تشکیل سپاه پاسداران»، خبرگزاری ایسنا.)
- ↑ واحد نهضت‌هایی آزادیبخش سپاه به هدف فعالیت‌هایی در راستای معرفی و صدور انقلاب به خارج از مرزها در اوایل انقلاب به مسئولیت محمد منتظری تأسیس شد و پس از محمد منتظری، سید مهدی هاشمی (برادر داماد حسینعلی منتظری) ریاست آن را بر عهده داشت. در دولت محمدعلی رجایی واحد نهضت‌های آزادیبخش در سپاه ادغام شد و در این دوره همکاری‌های بسیار نزدیکی با سایر نهضت‌های آزادیبخش در سراسر جهان داشت.(بارسقیان، سرگه، شهروند، شماره۴۷، اردیبهشت ۱۳۸۷ش.)
- ↑ جمعیت اسلامی افغانستان از احزاب سیاسی افغانستان است که تحت‌تأثیر جنبش اخوان المسلمین مصر، به رهبری برهان‌الدین ربانی تشکیل شد. بنا به یک نقل این حزب در سال ۱۳۳۶ش تأسیس شده است.(«جمعیت اسلامی افغانستان»، سایت پیام آفتاب.)
منابع
- «اخبار لحظه به لحظه از شهادت حاج "قاسم سلیمانی" و "ابومهدی المهندس" و واکنش‌ها به آن»، خبرگزاری ابنا، تاریخ درج مطلب: ۱۴ دی ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۱ تیر ۱۴۰۰ش.
- «انتقاد صریح امام خامنه‌ای از فایل صوتی ظریف/ برخی حرفها تکرار حرفهای خصمانه دشمن است»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۲۰ تیر ۱۴۰۰ش.
- «ایران از کدام گروه‌های مجاهد شیعه و سنی افغانستانی حمایت کرد؟»، سایت خبرگزاری آنا، تاریخ درج مطلب: ۲۱ اردیبهشت ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۰ تیر ۱۴۰۰ش.
- «اینک نیروی بدون مرز قدس!»، سایت Khamenei.ir، تاریخ درج مطلب: ۲۷ دی ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۰ تیر ۱۴۰۰ش.
- بارسقیان، سرگه، صدور انقلاب با کدام رویکرد؟، مجله شهروند، شماره ۴۷، اردیبهشت ۱۳۸۷ش.
- «با حکم رهبر معظم انقلاب، سردار اسماعیل قاآنی فرمانده نیروی قدس سپاه شد»، سایت خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱۳ دی ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۲ تیر ۱۴۰۰ش.
- «بالکان غربی یا یوگسلاوی سابق از گذشته‌ای تلخ تا آینده‌ای روشن»، سایت مؤسسه مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر، تاریخ بازدید: ۲۰ تیر ۱۴۰۰ش.
- بهمن، شعیب، «نقش نیروی قدس در حل بحران‌های غرب آسیا»، مطالعات راهبردی جهان اسلام، شماره ۶۹، بهار ۱۳۹۶ش.
- «ترور مسئول سپاه قدس در یمن شکست خورد»، سایت تحولات جهان اسلام، تاریخ درج مطلب: ۲۱ دی ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۹ تیر ۱۴۰۰ش.
- «حکم انتصاب سرتیپ قاسم سلیمانی به فرماندهی سپاه قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی»، پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله خامنه‌ای، تاریخ درج مطلب: ۱۵ بهمن ۱۳۷۶ش، تاریخ بازدید ۱۱ تیر ۱۴۰۰ش.
- «جمعیت اسلامی افغانستان»، سایت پیام آفتاب، تاریخ درج مطلب: ۱۳۸۶ش، تاریخ بازدید: ۲۱ تیر ۱۴۰۰ش.
- خسروشاهین، هادی، «بازدارندگی محور مقاومت»، تاریخ درج مطلب: ۹ دی ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۱۴ مهر ۱۴۰۳ش به نقل از روزنامه سازندگی.
- «روایت عراقی‌ها از نقش شهید سلیمانی در نجات سامرا»، سایت خبری فاش نیوز، تاریخ بازدید: ۲۵ تیر ۱۴۰۰ش.
- «سپاه قدس چگونه تشکیل شد؟»، سایت خبرگزاری دانشجویان ایران، تاریخ درج مطلب: ۱۵ دی ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۰ تیر ۱۴۰۰ش.
- «سه روایت از تشکیل سپاه پاسداران»، سایت خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱ اردیبهشت ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۱۵ تیر ۱۴۰۰ش.
- شفیعی، نوذر و احمد مرادی، «تأثیر جنگ ۳۳ روزه لبنان بر موقعیت منطقه‌ای ایران»، تحقیقات سیاسی و بین المللی، شماره ۱، بهار ۱۳۸۸ش.
- «صوت کامل مصاحبه ظریف»، سایت خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: ۶ اردیبهشت ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۲۰ تیر ۱۴۰۰ش.
- «ماجرای دیدار ۱۴۰ دقیقه‌ای پوتین با سردار سلیمانی»، سایت خبرگزاری مشرق، تاریخ درج مطلب: ۲۴ تیر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۹ تیر ۱۴۰۰ش.
- «ماموریت نیروی قدس سپاه کمک به نهضت‌های انقلابی و مقاومت و مظلومین در سراسر دنیاست/ نقش ایران در شکستن محاصره آمرلی»، سایت جهان نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۵ شهریور ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۲۷ تیر ۱۴۰۰ش.
- محمدپور، سعید، «تأثیر عملیات‌های نامنظم قرارگاه رمضان در جنگ تحمیلی»، سیاست دفاعی، شماره ۴۷، ۱۳۸۳ش.
- «مروری بر فعالیت‌های نیروی قدس سپاه و سردار سلیمانی؛ از بوسنی تا سوریه»، سایت خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۱ بهمن ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۰ تیر ۱۴۰۰ش.
- «معاون سپاه قدس: در یمن حضور نداریم»، سایت انصاف، تاریخ درج مطلب: ۳۰ بهمن ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲۰ تیر ۱۴۰۰ش.
- «ناگفته‌های جنگ ۳۳روزه در گفتگو با سرلشکر حاج قاسم سلیمانی»، سایت Khamenei.ir، تاریخ درج مطلب: ۹ مهر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۰ تیر ۱۴۰۰ش.
- نجابت، سید علی، «گروهک تروریستی داعش و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران؛ چالش‌ها و فرصت‌ها»، فصلنامه سیاست، شماره ۶، ۱۳۹۴ش.
- «نقش سردار سلیمانی در جلوگیری از سقوط کربلا»، سایت خبرگزاری دفاع مقدس، تاریخ درج مطلب: ۳۰ فروردین ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۲۱ تیر ۱۴۰۰ش.
- «نیروی قدس سپاه چگونه شکل گرفت؟»، سایت خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۵ بهمن ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۵ تیر ۱۴۰۰ش.
- «نیروی قدس در کدام جنگ‌ها حضور یافت؟»، سایت خبرگزاری مشرق، تاریخ درج مطلب: ۶ بهمن ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۲ تیر ۱۴۰۰ش.
- «نیروی قدس سپاه چگونه تشکیل شد و در منطقه چه کرد؟»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۳ اردیبهشت ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۱۸ تیر ۱۴۰۰ش.
- «واحد "نهضت‌های آزادیبخش"؛ گروهی مورد حمایت "منتظری" که در خدمت دشمن بود»، سایت خبرگزاری تسنیم، ۲۴تاریخ درج مطلب: اردیبهشت ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۱۰ تیر ۱۴۰۰ش.
- «همه چیز درباره حمله داعش به سامراء»، سایت خبرگزاری اهل بیت(ع): ابنا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ خرداد ۱۳۹۳ش، تاریخ بازدید: ۲۰ تیر ۱۴۰۰ش.
- «حمدان للمیادین: الشهید سلیمانی لعب دوراً مهماً فی تعبئة صفوف المقاومین»، سایت المیادین، تاریخ درج مطلب: ۱ ژانویه ۲۰۲۱م، تاریخ بازدید: ۵ اکتبر ۲۰۲۴م.
- «بیانات آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با مردم قم»، سایت Khamenei.ir، تاریخ درج مطلب: ۱۸ دی ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۱۴ مهر ۱۴۰۳ش.
- «پیام تقدیر دبیرکل جهاد اسلامی از رهبر انقلاب: از شما و فرمانده نیروی قدس که در هدایت نبرد کنار ما بودند تشکر می‌کنم»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱ خرداد ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۱۴ مهر ۱۴۰۳ش.
- «پیام سردار قاآنی به فرمانده گردان‌های القسام»، ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ آبان ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۱۴ مهر ۱۴۰۳ش.