مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین

از ویکی شیعه
(تغییرمسیر از مسجد شیخ عبدالحسین)
مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین
اطلاعات اوليه
بنيانگذارشیخ عبدالحسین تهرانی
تأسیس۱۲۷۰ق
کاربریمدرسه • مسجد
مکانتهران
نام‌های دیگرحوزه علمیه حاج شیخ عبدالحسین • مدرسه علمیه شیخ العراقین • مسجد آذربایجانی‌ها
وقایع مرتبطخوابگاه‌شدن دانشجویی در زمان رضاخان • پناهنده‌شدن میر سید احمد طباطبایی از عالمان مشروطه‌خواه در مدرسه • مجلس ختم سردارخان و باقرخان • بزرگداشت شهدای قم و تبریز در ۱۰ فروردین سال ۱۳۵۷ش
مشخصات
وضعیتفعال
امکاناتحجره • کتابخانه • نمازخانه
شماره ثبت۴۱۳ در ۱۱ بهمن سال ۱۳۳۴ش
معماری
سبکچهار ایوانی
بازسازی۱۳۶۳ق


مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین مدرسه‌ای قدیمی به‌همراه یک مسجد متعلق به دوره قاجار که در محله پاچنار و بازار تهران قرار دارد. این مسجد و مدرسه را شیخ عبدالحسین تهرانی مشهور به شیخ العراقین از عالمان و مجتهدان تهران در سال ۱۲۷۰ق ساخت. شیخ العراقین که وصی امیرکبیر بود بنا به وصیت او، از ثلث اموالش، مدرسه و مسجدی ساخت و قصد داشت آن را امیرکبیر نام بگذارد که با مخالفت شاهان قاجار، به‌نام سازنده آن شیخ عبدالحسین شهرت یافت. مدرسه علمیه در دوره رضاخان، محل حضور و خوابگاه دانشجویان شد، اما در دهه ۱۳۴۰ش با آغاز امامت جماعت سید هادی خسروشاهی در مسجد، وی مدیریت مدرسه را در دست گرفت و در اختیار طلاب قرار داد. مدرسه به‌جهت معماری، دارای جلوه‌های ویژه‌ای است و هم‌اکنون زیرنظر حوزه علمیه تهران فعالیت می‌کند.

معرفی کلی

مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین، بنایی قدیمی و تاریخی در بازار تهران و در نزدیکی امامزاده زید متعلق به دوره ناصرالدین شاه قاجار[۱] که در ۱۱ بهمن سال ۱۳۳۴ش با شماره ۴۱۳ در فهرست آثار تاریخی ایران ثبت شده است.[۲] این مدرسه به‌نام شیخ عبدالحسین و مسجد هم، به «مسجد آذربایجانی‌ها» یا «مسجد ترک‌ها» معروف است.[۳] علت نام‌گذاری آن به مسجد ترک‌ها عزاداری و دسته‌های سینه‌زنی آذری‌زبانان در ایام محرم بوده است.[۴]

از استادان و متولیان مدرسه شیخ عبدالحسین می‌توان میرزا علی‌اکبر اردکانی یزدی، محمدحسن بن جعفر قمی، سید هادی خسروشاهی، عباسعلی اسلامی، سید باقر خسروشاهی و عزیزالله عطاردی را نام برد.[۵]

مسجد و مدرسه شیخ عبدالحسین تهران در خیابان خیام، خیابان پاچنار، بازار کفاش‌ها واقع شده است.[۶] متولی مدرسه سید باقر خسروشاهی است و زیر نظر حوزه علمیه تهران فعالیت می‌کند.[۷]

تاریخچه ساخت

مدرسه شیخ عبدالحسین را عالمی به‌همین نام و مشهور به شیخ العراقین از عالمان و مجتهدان تهران در سال ۱۲۷۰ق شروع به ساخت کرد[۸] و در سال ۱۲۷۳ق به اتمام رساند.[۹] این مدرسه از موقوفات امیرکبیر به‌شمار می‌رود.[۱۰]

به‌گفته تولیت مدرسه، شیخ عبدالحسین تهرانی برای عمل به وصیت امیرکبیر، دنبال زمینی برای ساخت می‌گشت تا اینکه در محله پاچنار تهران، کاروانسرایی را خرید که محل تهیه و توزیع مشروبات الکلی بود.[۱۱] شیخ العراقین که وصی امیرکبیر بود، بنا به وصیت او، از ثلث اموالش مدرسه و مسجد را ساخت[۱۲] و قصد داشت آن را امیرکبیر نام بگذارد که با مخالفت شاهان قاجار به‌نام سازنده آن شیخ عبدالحسین شهرت پیدا کرد.[۱۳] سال بنای مدرسه در کتیبه سردر مدرسه سال ۱۲۷۰ق عنوان شده و تاریخ تعمیر هم ۱۳۶۳ق درج شده است.[۱۴]

نمایی از سردر مدرسه شیخ عبدالحسین

این مکان، دو وقف‌نامه به تاریخ‌های ۱۲۷۶ و ۱۳۲۵ق دارد.[۱۵] وقف‌نامه و موقوفات مدرسه و مسجد که شامل وصیت‌نامه شیخ عبدالحسین و اصل وقف‌نامه مادر امیرکبیر است، در سازمان اسناد ملی ایران نگهداری می‌شود.[۱۶]

مدرسه ۲۰ حجره دارد[۱۷] و حجره‌های محل سکونت طلاب دور تا دور حیاط است.[۱۸] حیاط مدرسه به‌سبک مدارس چهار ایوانی ترتیب داده شده[۱۹] و کاشی‌کاری‌های خشتی هفت‌رنگ در سَردَر مدرسه از آثار هنری قابل‌توجه آن است.[۲۰] کتابخانه امام صادق(ع) هم در سال ۱۳۶۸ش به‌همت سید هادی خسروشاهی با کمک عده‌ای از تاجران و بازاریان متدین تشکیل شد.[۲۱]

محمد امامی کاشانی، سید ابراهیم دروازه‌ای، سید رضی شیرازی، سید رضا صدر و سید صالح طاهری هم ازجمله استادن علوم دینی در این مدرسه بودند.[۲۲]

تصویری از حیاط مدرسه شیخ عبدالحسین

وضعیت مدرسه در دوره رضاخان

در دوره رضاشاه و اقدامات ضد دینی او در برخی از مدارس علمیه تهران، مدرسه شیخ عبدالحسین هم دچار آشفتگی شد و در اختیار تعدادی دانشجو قرار گرفت که آن را به خوابگاه دانشجویی تبدیل کردند. در دهه سال ۱۳۴۰ش، سید هادی خسروشاهی،[یادداشت ۱] امام جماعت مسجد شد و اختیارات مدرسه را در دست گرفت و آن‌را به طلبه‌ها واگذار کرد.[۲۳]

جریان‌های سیاسی مدرسه در دیگر دوره‌ها

مدرسه شیخ عبدالحسین در برخی تحرکات اجتماعی و سیاسی دیگر مانند دوره مبارزات مشروطه‌خواهی عالمان تهران نقش داشته و میر سید احمد طباطبایی از عالمان مشروطه‌خواه در این مدرسه پناهنده شد.[۲۴]

از سال ۱۳۵۳ش مدرسه و مسجد شیخ عبدالحسین یکی از مراکز ترویج انقلاب اسلامی ایران شد.[۲۵] مرتضی مطهری و سید محمد حسینی بهشتی به همراه سید علی حسینی خامنه‌ای و اکبر هاشمی رفسنجانی در روزهای چهارشنبه در آن جلسه داشتند و برای حوزه‌های علمیه تصمیم‌گیری می‌کردند.[۲۶]

ختم سردارخان و باقرخان و بزرگداشت مردم لبنان به‌مناسبت حمله اسراییل به جنوب این کشور همراه با بزرگداشت شهدای قم و تبریز در ۱۰ فروردین سال ۱۳۵۷ش یکی دیگر از برنامه‌های این مدرسه و مسجد در دوران پهلوی بود.[۲۷]

پانویس

  1. قنبریان، مسجد و حوزه علمیه شیخ عبدالحسین، ص۱۳۳.
  2. قنبریان، مسجد و حوزه علمیه شیخ عبدالحسین، ص۱۳۶.
  3. قنبریان، مسجد و حوزه علمیه شیخ عبدالحسین، ص۱۳۳.
  4. قنبریان، مسجد و حوزه علمیه شیخ عبدالحسین، ص۱۳۴.
  5. قنبریان، مسجد و حوزه علمیه شیخ عبدالحسین، ص۱۴۶.
  6. «مسجد و مدرسه شیخ عبدالحسین»، وبگاه توریست‌گاه.
  7. «مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین»، مدیریت حوزه علمیه تهران.
  8. قنبریان، مسجد و حوزه علمیه شیخ عبدالحسین، ص۱۳۳.
  9. «مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین تهرانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
  10. ملایی‌پور، وقف سرمایه‌ای ماندگار، ۱۳۸۴ش، ص۲۳.
  11. «میخانه‌ای که حوزه علمیه شد!»، همشهری‌آنلاین.
  12. جمعی از نویسندگان، پایداری یاران امیر، ۱۳۸۷ش، ص۳.
  13. قنبریان، مسجد و حوزه علمیه شیخ عبدالحسین، ص۱۳۳.
  14. قنبریان، مسجد و حوزه علمیه شیخ عبدالحسین، ص۱۳۵.
  15. «مسجد و مدرسه شیخ عبدالحسین»، وبگاه توریست‌گاه.
  16. قنبریان، مسجد و حوزه علمیه شیخ عبدالحسین، ص۱۳۷.
  17. «گذری بر مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین تهران»، خبرگزاری رسمی حوزه.
  18. قنبریان، مسجد و حوزه علمیه شیخ عبدالحسین، ص۱۳۷.
  19. قنبریان، مسجد و حوزه علمیه شیخ عبدالحسین، ص۱۳۷.
  20. مصطفوی، آثار تاریخی تهران، ۱۳۶۱ش، ص۶۶-۶۷.
  21. قنبریان، مسجد و حوزه علمیه شیخ عبدالحسین، ص۱۳۷.
  22. «مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین تهرانی»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه؛ «گذری بر مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین تهران»، خبرگزاری رسمی حوزه.
  23. «مشروب‌سازی‌ای که با وصیت امیرکبیر، مدرسه علمیه شد»، خبرآنلاین.
  24. قنبریان، مسجد و حوزه علمیه شیخ عبدالحسین، ص۱۴۵.
  25. «گذری بر مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین تهران»، خبرگزاری رسمی حوزه.
  26. قنبریان، مسجد و حوزه علمیه شیخ عبدالحسین، ص۱۴۶.
  27. قنبریان، مسجد و حوزه علمیه شیخ عبدالحسین، ص۱۴۶.

یادداشت

  1. سیدهادی خسروشاهی فرزند سیدباقر خسروشاهی در سال ۱۲۸۶ش در خسروشاه از توابع تبریز به‌دنیا آمد. دروس اولیه را در محضر عالمان تبریز و مشهد به پایان برد و سپس عازم نجف‌ شد و در دروس میرزامحمدحسین غروی نائینی، میرزا محمدحسین کمپانی، آقا ضیاء عراقی و سیدمحسن حکیم و... حاضر شد و مدارج عالی حوزوی را کسب کرد. وی اندکی بعد به تهران آمد تا به وظایف معنوی و سیاسی خود ادامه دهد. در دوران پهلوی در برابر حکومت ایستادگی نمود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به‌عنوان نماینده خبرگان رهبری از سوی مردم تهران انتخاب شد و با تأسیس کمیته‌های انقلاب اسلامی در این نهاد انقلابی فعالیت نمود و با تأسیس بنیاد مسکن دورانی مسئولیت آن را عهده‌دار بود. او در اواخر دهه ۱۳۶۰ش درگذشت.

منابع