خصائص امیرالمؤمنین (کتاب)

خصائص امیرالمؤمنین علی بن أبی طالب(ع)

اطلاعات کتاب
نویسنده	احمد بن شعیب نسائی (متوفای ۳۰۳ق)
تاریخ نگارش	قرن سوم قمری
موضوع	مناقب و فضائل امام علی(ع)
زبان	عربی
اطلاعات نشر
ناشر	بوستان کتاب
تاریخ نشر	۱۳۸۲ ش

خَصائصُ أمیرالمؤمنین علی بن أبی طالب(ع) کتابی به زبان عربی تألیف ابوعبدالرحمن احمد بن شعیب نسائی (متوفای ۳۰۳ق) عالم و محدث اهل سنت و صاحب کتاب السنن است. این کتاب در مناقب و فضائل امام علی(ع) نگاشته شده است. نسائی در این کتاب، به اسلام علی(ع)، جایگاه امام علی(ع) نزد پیامبر(ص)، قرابت او با رسول خدا(ص)، جایگاه همسر و فرزندان امیرالمؤمنین(ع) پرداخته است.

اهمیت مؤلف و کتاب

نسائی از شمار شش تن از راویان معتبر و موثق اهل سنت است که کتاب السنن وی از صحاح سته اهل سنت به شمار می‌رود. ابن حجر درباره او می‌گوید:

نسائی در میان صحابه پیامبر(ص) تنها به جستجوی احادیثی که درباره فضایل امام علی(ع) است پرداخته و احادیثی بسیار را که بیشتر آنها دارای اسناد خوب و قابل قبولند، در این کتاب گرد آورد.

کتاب نسائی همان حقیقتی را نشان می‌دهد که حدیث‌شناسان اهل سنت مانند ابن حنبل، اسماعیل قاضی و ابوعلی نیشابوری بر آن معترفند و می‌گویند:

«در حق هیچ کدام از اصحاب پیامبر به‌اندازه امام علی(ع)، فضائل و مناقب، با سندهای خوب نقل نشده است.»

دانشمندان بزرگ در مهارت نسائی نسبت به شناخت احادیث و رجال، وتقدم او بر دیگران هم‌داستانند. دارقطنی می‌گوید: «هیچ کس را بر نسائی مقدم نمی‌دارم».

ذهبی می‌نویسد:

«نسائی در شناخت احادیث و رجال از مسلم و ابوداود و ترمذی ماهرتر است. البته همه این ستایش‌ها به این معنا نیست که نسائی از خطا مصون باشد و راه برای نقد احادیثی که نقل کرده بسته شود.»

این کتاب از آن جهت که توسط یکی از محدثان معتمد اهل سنت نگاشته شده دارای جایگاه والا و اهمیت فراوان است. او کتابی دیگر به نام مسند علی بن ابی طالب را نیز نگاشته است.

انگیزه تألیف

نسائی اواخر عمرش به دمشق رفت. وی در این سفر، چون انحراف مردم را مشاهده نمود، تصمیم به نگارش این کتاب گرفت تا مردم را هدایت کند. و چون از او درباره فضائل معاویه پرسیدند؛ گفت: فضیلتی برای معاویه نمی‌شناسم جز این گفته پیامبر(ص) که خدا شکمش را سیر نکند. پس وی را در مسجد جامع آنجا کتک زدند و او خواستار رهسپارشدن به مکه شد. وی را در حالی که بیمار بود به سوی مکه بردند ولی آزارهای واردشده بر او سبب مرگش شد و در مکه درگذشت.

محتوا

نسائی در این کتاب، مجموع ۱۸۸ روایت را درباره فضائل امام علی(ع) با موضوع پیشگامی علی(ع) در اسلام آغاز نموده و پس از آن به ذکر ده‌ها حدیث درباره ویژگی‌های آن حضرت از قبیل حدیث ثقلین، طیر، رایت، منزلت، کساء، غدیر، سد ابواب و... پرداخته است.

او در کتاب خصائص به بیان جایگاه امام علی نزد پیامبر(ص)، قرابت وی با رسول خدا(ص)، جایگاه همسر و فرزندان امیرالمؤمنین(ع)، مذمت دشمنان وی و... سخن گفته است.نخستین روایت کتاب به نقل از حبه عرنی از امام علی(ع) است که فرمود: من نخستین کسی هستم که با رسول خدا(ص) نماز گزاردم. آخرین روایت کتاب که طولانی و در ارتباط با برخی حوادث صلح حدیبیه در مکه است در قسمتی از آن پیامبر(ص) به امام علی(ع) فرمود: «انت مني وانا منك» تو از من و من از تو هستم. برخی از عناوین کتاب به این شرح است:

• علی(ع) نخستین مسلمان و نمازگزار
• عبادتِ علی(ع)
• منزلتِ علی(ع) نزد خدا
• علی(ع) ولیِّ مؤمنان (حدیث غدیر)
• علی(ع) محبوب‌ترین آفریده‌های خدا (حدیث طیر)
• علی به منزله هارون برای پیامبر(ص) (حدیث منزلت)
• علی(ع) محبوبِ خدا و رسول خدا(ص) (حدیث رایت)
• علی(ع) از اهل بیت پیامبر خدا(ص) (حدیث کساء)
• همراهی جبرئیل و میکائیل با علی(ع)
• خدا هرگز علی(ع) را خوار نمی‌کند
• ویژگی‌های ده‌گانه علی(ع)
• علی(ع) آمرزیده است
• خدا دل علی(ع) را با ایمان آزموده
• خدا دل علی(ع) را هدایت و زبانش را بر حق استوار ساخت
• دعای پیامبر خدا(ص) در حق علی(ع)
• درها جز در خانه علی(ع) بسته شود (حدیث سد الابواب)
• خداوند، علی(ع) را داخل و دیگران را خارج کرد
• منزلت علی(ع) نزد پیامبر خدا(ص)
• علی(ع) از اهل بیت پیامبر خدا(ص)
• علی(ع) محبوبِ خدا و رسول او(ص)
• علی(ع) برادر و وارث رسول خدا(ص)
• علی(ع) از پیامبر(ص) و پیامبر(ص) از علی(ع)
• علی(ع) جانِ پیامبر(ص)
• علی(ع) برگزیده و امین پیامبر(ص)
• علی(ع) ادا کننده وظایف پیامبر(ص)
• علی(ع) پیغام‌رسان سوره برائت
• علی(ع) ولی، دوست و پیشوای مؤمنان
• علی(ع) هم‌وزن کتاب خدا (حدیث ثقلین)
• علی(ع) پیشوای هر مؤمن پس از پیامبر خدا(ص)
• ناسزاگو به علی(ع) ناسزاگو به پیامبر(ص)
• ترغیب به دوستی علی(ع) و حَذَر از دشمنی با او
• حدیث غدیر
• دعای پیامبر(ص) برای دوستان علی و نفرین بر دشمنان او
• دوستی علی(ع) مرز بین مؤمن و منافق
• مَثَل علی(ع) به عیسی(ع)
• منزلت علی(ع) نزد پیامبر(ص)
• نزدیکی و پیوستگی علی(ع) با پیامبر(ص)
• علی(ع) یه السّلام وارث رسول خدا(ص)
• محبت ویژه پیامبر(ص) به علی(ع) و اعتراض عایشه
• محبت ویژه پیامبر به علی و فاطمه و اعتراف عایشه
• منزلت علی علیه‌السلام نزد پیامبر(ص) هنگام شرف‌یابی
• علی(ع) و خلوت با پیامبر خدا(ص)
• منزلت علی(ع) در پرسش از پیامبر(ص)
• علی(ع) بر شانه پیامبر(ص)
• علی(ع) همسر فاطمه(س) سرور بانوان بهشت
• علی(ع) محبوبترین اهل بیت پیامبر(ص)
• علی(ع) برادر و بهترین اهل پیامبر(ص)
• علی(ع) و سه ویژگی
• فاطمه(س) دختر رسول خدا(ص) سرور بانوان بهشت
• پیش‌گویی پیامبر درباره وفات زود هنگام فاطمه(س)
• حسن(ع) و حسین(ع) سرور جوانان بهشت
• فاطمه(س) سرور بانوان امت اسلام
• فاطمه(س) پاره‌ای از وجود رسول خدا(ص)
• دل‌نگرانی فاطمه(س) دل‌نگرانی رسول خداست
• اذیت فاطمه(س) اذیت رسول خداست
• خشم فاطمه(س) خشم رسول خداست
• حسن و حسین(ع) دو گل خوشبوی پیامبر(ص)
• حسن و حسین(ع) فرزندان پیامبر(ص)
• محبت ویژه پیامبر(ص) به حسن و حسین(ع)
• حسن و حسین(ع) دو گل خوشبوی پیامبر(ص) در دنیا
• علی(ع) عزیزترین و فاطمه محبوب‌ترین افراد نزد پیامبر(ص)
• پیامبر(ص) هر چه از خدا خواسته‌اند برای علی(ع) نیز خواسته‌اند
• دعاهای ویژه پیامبر(ص) در حق علی(ع)
• دعای پیامبر(ص) در رفع سرما و گرما از علی(ع)
• نجوای علی(ع) با پیامبر(ص) و تخفیف به امت به واسطه علی(ع)
• قاتل علی(ع)؛ نگون‌بخت‌ترین مردم
• علی(ع) نزدیک‌ترین مردم به رسول خدا(ص)
• علی(ع) آخرین فرد با رسول خدا(ص) پیش از وفات ایشان
• نبردهای(ع) بر اساس تأویل قرآن
• ترغیب پیامبر(ص) به یاری علی(ع)
• یاران علی(ع) نزدیک‌تر و سزاوارتر به حق‌اند.
• نبرد با مارقین (خوارج) از ویژگی‌های علی(ع)
• پاداش نبرد با خوارج
• علی هرگز دروغ نگفته است
• مناظره ابن عباس با خوارج در حمایت از عملکرد علی(ع)
• اخباری دیگر در تأیید مطالب پیشین
• پیش‌بینی پیامبر(ص) در حکمیت علی با معاویه
• علی(ع) از پیامبر(ص) و پیامبر(ص) از علی(ع).

نسخه‌شناسی، ترجمه و چاپ

• از کتاب خصائص نسائی حدود ۱۲ نسخه خطی در کتابخانه‌های کشورهای گوناگون وجود دارد و بارها در هند، مصر، نجف، بیروت و ایران منتشر شده است.
• این کتاب در سال ۱۳۱۱ق. با نام «حقائق لدنی در تشریح دقائق خصائص علوی» به دست سید ابوالقاسم رضوی لاهوری به زبان فارسی ترجمه شد و در لاهور به چاپ رسید.
• فتح‌الله نجارزادگان این کتاب را با عنوان«ویژگی‌های امیرمؤمنان علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام» ترجمه کرده است که در سال ۱۳۸۲ش در قم چاپ شده است.
• در سال ۱۸۹۲ م. نیز این کتاب به زبان هندی و پس از آن به زبان اردو ترجمه و در پاکستان منتشر و به چند زبان نیز ترجمه شده است.
• این کتاب توسط چند نفر مانند محمدهادی امینی تحقیق شده است. محمدکاظم محمودی، با بهره‌گیری از نسخه‌های متعدد آن را تحقیق و در قم منتشر کرده است. این محقق، روایات این کتاب را در کتاب‌های دیگر اهل سنت (و در مواردی از کتب شیعه) به‌دست آورده و به احادیث این کتاب اعتبار و اتقان بیشتری داده است.

منابع

• منبع اصلی مدخل: مقدمه کتاب ویژگی‌های امیرمؤمنان علی بن ابی طالب؛ نوشته فتح الله نجارزادگان.
• ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الإصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق: محمد علی بجاوی، بیروت، بی‌نا، ۱۴۱۳ق.
• ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری شرح صحیح البخاری، بیروت، دار المعرفة، ۱۳۷۹ق.
• ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، تحقیق: عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۱۰ق.
• ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، تحقیق: شعیب الارنؤط، بیروت، ۱۴۰۶ق.
• مزی، جمال الدین، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، تحقیق: بشّار عوّاد معروف، ۱۴۱۳ق.
• نجارزادگان، فتح الله، ویژگی‌های امیرمؤمنان علی بن ابی طالب؛ ترجمه و تحقیق خصائص أمیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(احمد بن شعیب نسائی)، بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش.

پیوند به بیرون

• معرفی کتاب: خصائص امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب کرم الله وجهه
• مقاله خصائص امیرالمؤمنین