خاندان کاشف‌الغطاء
 | کتابشناسی یا ارجاعات این مقاله ناقص است. میتوانید با اصلاح نحوهٔ ارجاع به منابع بر طبق شیوهنامهٔ ارجاع به منابع، به ویکیشیعه کمک کنید. |
| شناسنامه خاندان | |
|---|---|
| نام خاندان | کاشف الغطاء |
| نسب | مالک اشتر |
| صدر خاندان | شیخ جعفر کاشف الغطاء |
| وجه نام‌گذاری | نگارش کتاب کشف الغطاء توسط شیخ جعفر |
| موقعیت | |
| خاستگاه | حله |
| مکان استقرار | حله-نجف |
| افراد سرشناس | |
| مراجع تقلید | شیخ جعفر، علی بن جعفر، محمد حسین کاشف الغطاء |
| عالمان | موسی‌بن جعفر • حسن‌بن جعفر • مهدی بن علی • عباس‌بن علی • محمدبن علی • محمدرضا بن موسی • عباس بن حسن • مرتضی بن عباس • هادی بن عباس • علی بن محمدرضا • موسی‌بن محمدرضا • احمد بن علی • محمدرضا بن هادی |
| سایر اطلاعات | |
| ویژگی | مبارزه با اخباری گری |
آل کاشف الغطاء، از خاندان‌های علمی شیعی قرن ۱۳ و ۱۴ق ساکن در اطراف حله و سپس در نجف هستند، که نسب آنان به مالک اشتر می‌رسد. عالمان بسیاری از این خاندان برخاسته‌اند؛ مشهورترین آنان شیخ جعفر کاشف الغطاء صاحب کشف الغطاء، در صدر این خاندان قرار دارد. محمد حسین کاشف الغطا، از مراجع تقلید شیعه قرن ۱۴ قمری از دیگر عالمان مشهور این خاندان است. مبارزۀ با اخباری‌گری و گسترش اندیشه‌های اصولی وحید بهبهانی از ویژگی‌های عالمان این خاندان بوده است.
نسب
این خاندان از قبیلۀ بنی مالک است و گفته شده است که از مالک بن حارث بن عبدِ یغوث معروف به اَشتر نخعی (شهادت ۳۹ق) صحابی بنام امام علی(ع) نسب می‌برد.[۱] از این‌رو به افراد آن مالکی نیز گفته شده است.
زادگاه
نیاکان آنان در جناجیه یا جناجیا و یا قناقیا، از روستاهای پیرامون حلّه، می‌زیستند و در اواخر سدۀ ۱۲ق پدر شیخ جعفر به نجف کوچید و بدین جهت افراد آل کاشف الغطاء به جناجی نیز شهرت یافتند.[۲]
عالمانی از این خاندان برخاسته‌اند که برخی از آنان، در روزگار خود منشأ اثرات مهمّ علمی و سیاسی در عراق، ایران و برخی از کشورهای اسلامی و جوامع شیعی بوده‌اند. از ویژگی‌های این عالمان، اصولی بودن آنان و مبارزۀ پی‌گیر ایشان با عالمان اخباری است. اینان در گسترش اندیشه‌های اصولی وحید بهبهانی (متوفای ۱۲۰۵ق) و انتقال آن به عالمان و فقیهان سدۀ ۱۴ق نقش مهمّی ایفا کرده‌اند.
مشاهیر
برخی از مشاهیر آل کاشف الغطاء عبارتند از:
جعفر کاشف الغطاء
جعفربن خضر بن یحیی جناجی حلّی نجفی، کاشف الغطاء (۱۱۵۶-۱۲۲۷ق)، بنیانگذار خاندان کاشف الغطاء و معروف به جعفر کبیر و شیخ مشایخ است. وی فقیه، اصولی، متکلم، محقق، نویسنده، مرجع تقلید شیعی، ادیب و شاعر بود. شیخ جعفر از تربیت یافتگان مکتب اصولی وحید بهبهانی و طرفدار اجتهاد و استنباط و مدافع به کارگیری عقل و استدلال در درک عقاید و احکام شرعی بود. اثر مهم وی کشف الغطاء عن خفیات مبهمات الشّریعه الغّراء است و از این رو به وی کاشف الغطاء لقب دادند.
موسی‌بن جعفر
موسی بن جعفر کاشف الغطاء(۱۱۸۰-۱۲۴۳ق)، فقیه، اصولی، ادیب و شاعر، فرزند ارشد شیخ جعفر کاشف الغطاء است. وی در نجف به دنیا آمد، مقدمات علوم و خارج فقه و اصول را نزد پدر آموخت و به درجۀ اجتهاد رسید.[۳]
برادرش شیخ حسن و شیخ محمد حسن (صاحب جواهر)، از درس او بهره گرفته‌اند. شیخ موسی نزد دولت‌های ایران و عثمانی از اعتبار برخوردار بود و هر دو دولت برای رفع اختلافات خود از وی بهره می‌گرفتند و از این‌رو به عنوان مصلح شهرت یافت.
کتاب منیه الراغب شرح کتاب بغیة الطالب، از آثار اوست.[۴]
علی بن جعفر
علی بن جعفر کاشف الغطاء(۱۱۹۷-۱۲۵۳ق)، فقیه، شاعر و فرزند شیخ جعفر کاشف الغطاء است. وی نزد پدر دانش آموخت. پس از درگذشت برادرش شیخ موسی، مرجعیت دینی میان او و شیخ محمد حسن (صاحب جواهر) مردد شد، خضر بن شلال عفکاوی نجفی او را نسبت به صاحب جواهر اعلم دانست.[۵]
سیدابراهیم قزوینی (۱۲۶۲ق)، شیخ مرتضی انصاری (۱۲۸۱ق)، شیخ راضی (۱۲۹۰ق)، سید مهدی قزوینی (۱۳۰۰ق)، شیخ جعفر شوشتری (۱۳۰۳ق) نزد او شاگردی کرده‌اند.
آثار او عبارتند از:
- الخیارات، جزءِ اوّل[۶]
- النّور السّاطع فی الفقه النّافع
- الرّساله الصّومیه که به گفتۀ آقا بزرگ نسخه‌ای خطّی از آن در کتابخانۀ مدرسۀ بروجردی در نجف موجود است[۷]
- البیع که شرحی است بر کتاب بیع شرح لمعه
- حاشیه بر بغیه الطّالب پدرش، که رسالۀ عملیه بود[۸]
- کتابی در مسائل اصولی: حجّیت ظن، قطع، برائت و احتیاط[۹]
حسن بن جعفر
حسن بن جعفر کاشف الغطاء(۱۲۰۱-۱۲۶۲ق)، فقیه، اصولی، ادیب و شاعر. وی نزد پدر علوم مقدماتی را خواند و پس از آن در درس برادرش شیخ موسی، سید محمدجواد عاملی، شیخ اسدالله تُستری، سید عبدالله شبر، شیخ علی بَحرانی و شیخ سلیمان قطیفی شرکت کرد[۱۰] و خارج فقه و اصول را به پایان برد و از آنان اجازۀ روایت گرفت.[۱۱] او در اغلب علوم روزگارش چیره‌دست بود، ولی بیش‌ترین شهرت را در فقه داشت. شیخ مرتضی انصاری، حاج ملا علی خلیلی، سید مهدی قزوینی، احمد دجیلی، حسن بلاغی و شیخ حسن مامقانی از شاگردان او بودند. او پیش از درگذشت برادرش شیخ علی در حلّه می‌زیست، ولی پس از آن در ۱۲۴۳ق به نجف رفت و به تدریس پرداخت.
آثار وی عبارتند از:
- انوار الفقاهه، که تقریباً یک دوره فقه استدلالی در چند جلد به سبک لمعه اثر شهید اول است.
- السلاح الماضی فی احکام القاضی، نسخۀ خطی آن در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران موجود است.
- شرح مقدمۀ کتاب کشف الغطاء در اصول، نسخۀ خطی آن در کتابخانۀ آستان قدس موجود است.
- الرساله الصومیه العلمیه
- الزّکوه و الخمس و الصوم
- الامامه در کلام
- العمل تکمله‌ای بر کتاب بغیه الطالب پدر
- تکمله‌ای بر شرح قواعد پدر.
مهدی بن علی
مهدی بن علی(۱۲۲۶-۱۲۸۹ق)، فقیه، اصولی، مرجع تقلید، ادیب و شاعر بود. وی در نجف به دنیا آمد. علوم اسلامی را نزد پدر، عمویش شیخ حسن، برادرش شیخ محمد و دیگر عالمان نجف آموخت و به رتبۀ اجتهاد رسید وی از پدر و عمویش حسن نیز اجازۀ روایت دریافت کرد.[۱۲]
او در روزگار خود از مدرّسان برجسته در فقه و اصول بود. شیخ حسن مامقانی، سید اسماعیل صدر (۱۲۵۵-۱۳۳۸ق)، شیخ فضل‌الله نوری (۱۳۲۷ق)، شیخ عبدالله مازندرانی (۱۳۳۳ق) و سید کاظم یزدی (۱۲۴۷-۱۳۳۷ق) از شاگردان بنام حوزۀ درس وی بودند. او از عالمان مورد اعتماد شیخ مرتضی انصاری بود، شیخ بسیاری از امور شرعی و عرفی را به وی ارجاع می‌کرد. پس از درگذشت شیخ انصاری، برخی از مردم ایران و قفقاز و عراق از وی تقلید کردند.
آثار
- الخیارات، شرحی است بر شرایع
- کتاب الصوم
- اللآلی النّجفیه، که رسالۀ عملیه اوست و در ۱۲۷۳ق به فارسی ترجمه و در تبریز چاپ شده است
- المکاسب المحرّمه
عباس‌بن علی
عباس بن علی(۱۲۴۲-۱۳۱۵ق)، فقیه، اصولی، ادیب و شاعر بود. وی در نجف تولد یافت. در کودکی پدرش را از دست داد و تحت سرپرستی عمویش شیخ حسن و برادرانش بزرگ شد. مدتی در درس شیخ مرتضی انصاری شرکت کرد و پس از آن در درس برادرش شیخ مهدی و نیز شیخ راضی نجفی، میرزا محمد حسن شیرازی، شیخ محمد حسین کاظمی، میرزا حبیب الله رشتی و سید مهدی قزوینی حضور یافت و به رتبۀ اجتهاد رسید. او حوزۀ درسی تشکیل داد که علما و طلاب بسیار در آن شرکت می‌کردند. پس از درگذشت برادرش شیخ حبیب آل کاشف الغطاء (۱۳۰۷ق) به مقام بلندی در ریاست دینی دست یافت. در هندیه درگذشت و در نجف به خاک سپرده شد.
آثار وی عبارتند از: موارد الانام فی شرح شرائع الاسلام؛ رساله فی الشروط؛ رساله فی الاصول و رساله‌ای عملیه برای مقلدان.
محمدبن علی
محمد بن علی (د ۱۲۶۸ق/۱۸۵۱م)، فقیه، اصولی و شاعر. وی در نجف زاده شد و نزد عالمانِ خاندان خود دانش آموخت و به مدارج عالی علمی و فقهی دست یافت. او از شاگردان عمویش شیخ حسن (صاحب انوارالفقاهه) بود و پس از درگذشت وی و شیخ محمد حسن صاحب جواهر، مرجع تقلید عده‌ای از شیعیان عراق شد. برخی از فقیهان و عالمان شیعی سدۀ ۱۳ق/۱۹م از شاگردان او بودند. وی در حل مشکلات مردم نزد حاکمان عثمانی کوشش فراوان می‌کرد.[۱۳] آثار او الدّماء الثّلاثه، رساله فی الصّوم، الاعتکاف و مناسک حج است که رساله‌هایی برای مقلّدانش بوده است.[۱۴]
محمدرضا بن موسی
محمد رضا بن موسی(۱۲۳۸-۱۲۹۷ق/۱۸۲۲-۱۸۷۹م)، از عالمان و فقیهان آل کاشف الغطاء. وی در نجف متولد شد. مقدمات علوم را نزد شیخ ابراهیم قفطان(د ۱۲۷۹ق/۱۸۷۹م) و شیخ موسی خمایسی، فقه را نزد شیخ احمد دجیلی(د ۱۲۶۵ق/۱۴۸۹م)، عمویش شیخ حسن و شیخ محمدحسن (صاحب جواهر) فرا گرفت. در جریان یکی از نزاع‌های داخلی نجف به کاظمین رفت. پس از ۳ سال اقامت در آنجا در ۱۲۹۰ق/۱۸۷۳م به نجف بازگشت[۱۵] او حاشیه‌ای بر کتاب بغیه الطّالب جدّش شیخ جعفر دارد.[۱۶]
عباس بن حسن
عباس بن حسن(۱۲۵۳-۱۳۲۳ق/۱۸۳۷-۱۹۰۵م)، فقیه، اصولی، ادیب و شاعر. وی در نجف زاده شد. مقدمات علوم را نزد عالمان آن شهر خواند و پس از آن خارج فقه و اصول را نزد پسرعمویش شیخ مهدی آل کاشف الغطاء، شیخ محمد حسین اَعسم، شیخ مرتضی انصاری، میرزا حبیب الله رشتی و میرزای شیرازی در سامرا طی کرد. از استادان یاد شده و نیز از شیخ راضی نجفی اجازۀ روایت یافت. او در شعر و ادب توانا بود.[۱۷]
تألیفات
- منهل الغمام فی شرح شرائع الاسلام
- نبذه الغری فی احوال الحسن الجعفری
- الفوائد العبّاسیه، در فقه و اصول
- شرح الرّوضه البهیه
- الورود الجعفریه فی حاشیه الرّیاض الطباطبائیه
- دلائل الامامه
- الدّرّ النّضید فی التّقلید
- رساله فی مباحث الالفاظ
- رساله فی التعادل و التراجیح
- اشعاری نیز در شرح مسائل فقهی، ادبی و موضوعات دیگر به وی منسوب است.[۱۸]
مرتضی بن عباس
مرتضی بن عباس (۱۲۹۱-۱۳۴۹ق/۱۸۷۴-۱۹۳۰م)، فقیه، اصولی، متکلّم، نویسنده و شاعر. وی در نجف زاده شد. تحت نظارت پدر تربیت یافت و نزد عالمانِ خاندانش مقدّمات علوم دینی را فرا گرفت و پس از آن علم اصول را نزد آخوند خراسانی و فقه را نزد سید کاظم یزدی طی کرد و از سیدمحمد قزوینی و سیدمهدی قزوینی اجازۀ روایت یافت. برخی از آثار او بدین شرح است: فوزالعباد فی المبدءِ و المعاد، ۳ جلد، نجف، ۱۳۴۲ق[۱۹]؛ منشومه فی الاوان الشّرعیه، تهران، ۱۳۲۲ق؛ الغررالغرویه فی الاحکام الزکویه، بغداد، ۱۳۲۹ق[۲۰] و آثار دیگری نیز دارد که ظاهراً خطی است، بدین شرح: الفوائد الغرویه، مسائل فی الفقه و الأصول، الآداب الجلیه فی ردّ شبهات الوهّابیه در ۲ جلد، اسنی التّحف، حاشیه علی مکاسب الشیخ الأنصاری، منظومه فی احکام الخلل فی الصّلاه و شرائطها، رساله فی تطبیق ما ورد فی الکرّ من المساحه و الوزن بنحو التّحقیق لا التّقریب و رساله فی العداله[۲۱]
هادی بن عباس
هادی بن عباس(۱۲۸۹-۱۳۶۱ق/۱۸۷۲-۱۹۴۲م)، فقیه، مورخ، محقق، ادیب و شاعر. در نجف به دنیا آمد. پس از طی مقدمات علوم، فقه و اصول را نزد شیخ الشریعۀ اصفهانی، سیدکاظم یزدی، شیخ محمد طه نجف (د ۱۳۲۹ق/۱۹۱۱م) و آخوند خراسانی خواند. از طه نجف، سیدحسین قزوینی، سیدمحسن صدر کاظمی و شیخ آقا رضا اصفهانی (د ۱۳۲۲ق/۱۹۰۴م) به کسب اجازۀ حدیث نایل آمد. در شعر و ادب شهره بود، او را از بنیانگذاران نهضت ادبی سدۀ ۱۴ق/۲۰م در عراق دانسته‌اند.[۲۲]
از شیخ هادی آل کاشف الغطاء آثاری بر جای مانده است که برخی از آنها بدین قرار است:
- المقبولیه الحسنیه، شعر، نجف، ۱۳۴۲ق
- المستدرک علی نهج البلاغه، نجف، ۱۳۵۴ق
- مدارک نهج البلاغه، ضمیمۀ مستدرک، نجف، نجف، ۱۳۵۴ق
- اوجزالانباء فی مقتل سید الشّهداء، ضمیمۀ المقبولیه الحسنیه، نجف، ۱۳۴۲ق
- هدی المتقین، در فقه، نجف، بی‌تاریخ[۲۳]
آثار چاپ نشده
علی بن محمدرضا
علی بن محمدرضا (۱۲۶۷ ـ ۱۳۵۰ق/۱۸۵۰-۱۹۳۱م)، عالم، ادیب، مورخ و شاعر. وی در نجف تولد یافت و در همان شهر مراتب علمی و تربیتی را طی کرد. از عالمانی چون شیخ مهدی آل کاشف الغطاء، شیخ راضی نجفی، شیخ جعفر شوشتری، شیخ محمد حسن مامقانی و شیخ جواد محیی‌الدین اجازۀ روایت یافت[۲۷] به امور اجتماعی و رفع مشکلات مردم اهتمام داشت و در نزد حاکمان عثمانی بغداد دارای نفوذ بود. با سری پاشا، حاکم بغداد که از ادیبان و ادب دوستان به‌شمار می‌آمد، دوستی داشت و او را مدح بسیار می‌گفت. در ۱۲۹۵ق/۱۸۷۸م سفری به ایران کرد و مدت ۷ سال در شهرهای تهران، اصفهان، شیراز و مشهد ماند و در ۱۳۰۲ق/۱۸۸۴م به نجف بازگشت. سفری نیز به شام، حجاز، مصر، اسلامبول و هند کرد[۲۸] شیخ علی آل کاشف الغطاء، دلبستگی به جمع‌آوری کتاب داشت و خود از محققان و مؤلفان شمرده می‌شد.
آثار
- کتاب الحصون المنیعة فی طبقات الشّیعة؛ در ۷ جلد مهم‌ترین تألیف او که تمام نیست. طرح اصلی کتاب در ۱۲ طبقه با عناوین صحابه، تابعان، راویان، عالمان، حکیمان و متکلمان، عالمان عرب، پیشوایان تصوف، پادشاهان، امیران، وزیران، شاعران و زنان است که از آن میان طبقۀ صحابه، بخشی از عالمان و اندکی از طبقۀ شاعران تدوین شده است[۲۹]
- النوافح العنبریه فی المآثر السّریه[۳۰]
- سمیرالحاضر و انیس المسافر در ۵ جلد کشکول گونه[۳۱]
موسی‌بن محمدرضا
موسی بن محمدرضا(۱۲۶۰-۱۳۰۶ق/۱۸۴۴-۱۸۸۸م)، فقیه و ادیب. وی در نجف به دنیا آمد. علوم روزگارش را نزد عالمان نجف از جمله شیخ محمدحسین کاظمی (د ۱۳۰۸ق/۱۸۹۰م) آموخت. پس از آن به سامرا سفر کرد و در درس میرزا محمد حسن شیرازی شرکت جست. گفته شده است که از سوی میرزا به اجازۀ روایت نایل آمد. پس از درگذشت پدر، یک بار در ۱۲۹۸ق/۱۸۸۰م به اصفهان سفر کرد. بار دیگر در ۱۳۰۶ق رهسپار ایران شد و در اثنای همین سفر در تهران درگذشت.[۳۲]
احمد بن علی
احمد بن علی(۱۲۹۲-۱۳۴۴ق/۱۸۷۵-۱۹۲۵م)، فقیه و مرجع تقلید. وی پس از طی مقدمات علوم به سامرا سفر کرد و مدتی در آنجا به تحصیل پرداخت و آنگاه به نجف بازگشت. خارج فقه و اصول را نزد سیدکاظم یزدی، آقا شیخ رضا اصفهانی و آخوند خراسانی خواند. پس از انقلاب مشروطیت ایران (۱۳۲۴ق/۱۹۰۶م)، از استادش آخوند خراسانی، به سبب حمایتش از مشروطیت، دور گشت و به سید کاظم یزدی، که مخالف مشروطه بود، نزدیک شد، در اواخر عمر، پس از درگذشت یزدی، از مراجع تقلید شمرده می‌شد و با وجود عالمانی چون میرزای نایینی و سیدابوالحسن اصفهانی، در ایران، عراق و افغانستان کسانی از او تقلید می‌کردند. وی از میرزا حسین خلیلی نجفی در ۱۳۲۵ق اجازۀ روایت یافت.[۳۳] سرانجام در نجف در بازگشت و در همان‌جا به خاک سپرده شد. برخی از اثار او که عمدتاً فقهی است، بدین قرار است: احسن الحدیث فی احکام المواریث، نجف ۱۳۴۱ق؛ سفینه النّجاه، نجف، ۱۳۳۸ق، این کتاب رسالۀ عملیۀ شیخ و در ۲ جلد است. یکی از شاگردان وی آن را با عنوان عین الحیاه به فارسی ترجمه کرده و در ۱۳۴۱-۱۳۴۵ق در بمبئی چاپ شده است؛ قلائد الدّرر فی مناسک مَن حجّ اواعتمر، بغداد، ۱۳۴۴ق.
محمدحسین کاشف الغطاء
محمدحسین کاشف‌الغطاء (۱۲۹۴ – ۱۳۷۳ ق.)، عالم نواندیش شیعی و از مراجع تقلید نجف. وی در فقه، خطابه، ادبیات عرب، فلسفه و حکمت، تفسیر و عرفان تبحر داشت. او را از نخستین فقیهانی دانسته‌اند که روش فقه مقایسه‌ای یا تطبیقی را در فقه‌پژوهی حوزه علمیه نجف، آغاز کرده است. کاشف الغطاء آثار پرشماری به ویژه در معرفی تشیع پدید آورده است و کتاب اصل الشیعة و اصولها در معرفی و دفاع از شیعه که با نام آیین ما به فارسی ترجمه شده، از آن جمله است. او دغدغه‌های وحدت و بیداری اسلامی داشته و تلاشش در معرفی شیعه و دفاع از آن، بیشتر برای فراهم ساختن بستر تقریب و اتحاد میان مذاهب اسلامی بود. کاشف الغطاء به حوزه اجتماع و سیاست عنایتی ویژه داشت و در نبردهای مسلحانه علیه اشغالگران انگلیسی طی جنگ اول جهانی شرکت کرد.
محمدرضا بن هادی
محمد رضا بن هادی (۱۳۱۰-۱۳۶۶ق/۱۸۹۲-۱۹۴۷م)، فقیه، ادیب و شاعر. وی در نجف زاده شد. پس از فراگیری مقدمات علوم، فقه و اصول را از پدر و دیگر علمای نجف آموخت. او که ادیب چیره‌دستی بود، آثارش را در نشریات مختلف انتشار داد. در بیروت درگذشت و در نجف به خاک سپرده شد.
آثار
- حیات الشّریف الرّضّی، نجف، ۱۳۵۳ق.
- الغیب و الشّهادة، نجف، ۱۳۴۶ق.
- تحقیق کتاب حقایق التأویل فی متشابه التّنزیل سیدرضی، جلد ۵، نجف، ۱۳۵۵ق، «الصوت و ماهیته»، چاپ در نشریۀ المرشد.
- بخشی از اشعار او در کتاب شعراء الْغری در ۱۳۷۴ق/۱۹۵۵م چاپ شده است.
نرم افزار آثار آل کاشف الغطاء
نرم افزار آل کاشف الغطاء، ۱۲۳ کتاب از آثار خاندان کاشف‌الغطاء را در عقائد، تفسیر، فقه، اصول، اخلاق، تاریخ و تراجم دربردارد؛ این نرم افزار توسط مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی تولید شده است.[۳۴]
پانویس
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ج۴، ص۹۹
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ج۴، ص۱۰۰
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۱۷۸
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۳، ص۱۳۳
- ↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج۲، ص۹۵.
- ↑ مشار، چاپی عربی؛ آستان قدس، ج۵، ص۵۵۷
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱۱، ص۲۰۶
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ج، ص۱۷۷-۱۷۹
- ↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج۹۴، ص۹۲۹۵
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ج۵، ص۳۵
- ↑ حرزالدّین، معارف الرجال، ج۱، ص۲۱۱
- ↑ حرزالدین، معارف الرجال، ج۳، ص۹۷
- ↑ حرزالدین، ج۲، ص۳۵۶-۳۵۸
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۸، ص۲۶۳، ج۱۵، ص۱۰۱، ج۲۲، ص۲۷۲
- ↑ حرزالدین، ج۲، ص۲۸۳-۲۸۴
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۶، ص۲۸
- ↑ آقابزرگ، طبقات...، ص۹۹۲
- ↑ آقابزرگ، طبقات...، ص۹۹۴
- ↑ عوّاد، ج۳، ص۲۹۴؛ مشار، چاپی عربی
- ↑ عواد، ج۳، ص۲۹۴-۲۹۵
- ↑ عواد، ج۳، ص۲۹۴-۲۹۵؛ حرزالدّین، ج۲، ص۴۰۸
- ↑ امین، ج۱۰، ص۲۳۱
- ↑ مشار، چاپی عربی
- ↑ حرزالدین، ج۳، ص۲۴۷
- ↑ آقابزرگ، الذریعه، ج۱، ص۳۰۳
- ↑ امین، ج۱۰، ص۲۳۱
- ↑ آقابزرگ، طبقات...، ۱۴۳۹
- ↑ آقابزرگ، طبقات...، ۱۴۳۹
- ↑ آقابزرگ، طبقات...، ۱۴۳۹
- ↑ حرزالدین، ج۲، ص۱۳۷
- ↑ حرزالدین، ج۲، ص۱۳۷
- ↑ حرزالدین، ج۳، ص۵۲
- ↑ حرزالدین، ج۱، ص۸۸
- ↑ مرکز کامپیوتری علوم اسلامی
منابع
- آستان قدس، فهرست.
- آقابزرگ، الذریعه.
- همو، طبقات اعلام الشیعه، قرن ۱۳ و ۱۴، مشهد، ۱۴۰۴ق.
- امین، محسن، اعیان الشیعه، بیروت، ۱۴۰۳ق.
- حرزالدین، محمد، معارف الرجال فی التراجم العلماء و الادباء، تعلیق: محمدحسین حرزالدین، منشورات مکتبة آیت الله العظمی المرعشی النجفی، قم، ۱۴۰۵ق.
- زرکلی، خیرالدین، الأعلام، بیروت، ۱۹۸۴.
- عواد، کورکیس، معجم المؤلّفین العراقیین، بغداد، ۱۹۶۹م.
- قمی، عباس، فوائد الرّضویه، تهران، ۱۳۲۷ش.
- کاشف الغطاء، جعفر، کشف الغطاء، تهران، سنگی.
- مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی عربی ایران: از آغاز چاپ تاکنون، بی‌جا، ۱۳۴۴ش.
- مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، تهران، ۱۳۵۰ش.
- معلم حبیب‌آبادی، محمدعلی، مکارم الآثار، اصفهان، ۱۳۵۲ش.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دائرة المعارف بزرگ اسلامی