صفا و مروه

کوه صفا

صَفا و مَرْوه، دو کوه کم‌ارتفاع در ضلع شرقی مسجد الحرام هستند. فاصله بین این دو کوه مَسعیٰ نام دارد که محل انجام یکی از مناسک حج و عمره به نام سعی صفا و مروه است.

بنابر نقل‌های تاریخی، هاجر همسر ابراهیم(ع) بین این دو کوه، برای یافتن آب برای اسماعیل(ع) تلاش می‌کرد.

کوه صفا، نقطه شروع دعوت علنی پیامبر اسلام(ص) بود. همچنین در روز فتح مکه پیامبر بر فراز آن رفت و بشارت فتح مسلمانان را به مردم داد.

نام این دو کوه در قرآن ذکر شده است. در روایات اسلامی هم از بزرگداشت آنها به عنوان یکی از شعائر اسلامی و ثواب سعی بین این دو کوه سخن آمده است.

معرفی

صفا و مروه، دو کوه‌اند که در ضلع شرقی مسجدالحرام، در محلی به نام مسعیٰ و با فاصله‌ای حدود ۳۹۵ متر رودرروی یکدیگر قرار گرفته‌اند. کوه صفا در جنوب شرقی مسجدالحرام و کوه مروه در ناحیه شمال شرقی آن قرار دارد.

کوه صفا، ارتفاع کمی دارد و در دامنه کوه «ابوقبیس» واقع شده است. معنای آن در لغت، سنگ سخت و صاف است. کسی که بر بالای صفا بایستد، روبه‌روی حجرالاسود قرار می‌گیرد.

مروه نیز بسیار کم‌ارتفاع (حدود ۸ متر) است و در دامنه کوه «قُعَیقَعان» قرار دارد. مروه در لغت به‌معنای سنگ سخت، سفید و براقی است که با آن آتش روشن می‌کنند.

پیشینه

طبق روایات اسلامی پیشینه تاریخی کوه‌های صفا و مروه به زمان هبوط آدم(ع) به زمین، بازمی‌گردد. در حدیثی از امام صادق(ع) آمده است که در هبوط، آدم بر کوه صفا و حوا بر کوه مروه فرود آمدند.

کوه مروه

همچنین برپایه روایات، هاجر همسر ابراهیم در جست‌وجوی آب برای اسماعیل، هفت بار میان کوه صفا و مروه رفت و برگشت. این رویداد به یکی از مناسک حج تبدیل شد و حتی در جاهلیت نیز بین این دو کوه سعی انجام می‌شد.

پیش از اسلام روی هریک از صفا و مروه بتی قرار داشت که حج‌گزاران در سعی بین آنها هنگام رسیدن به هر کوه بت را لمس می کردند؛ اما به‌دستور پیامبر اسلام، این بت‌ها را برداشتند.

تا سال ۱۳۷۴ شمسی (۱۴۱۶ق.) بخشی از کوه مروه برجای مانده بود؛ اما در این سال، به هدف گسترش محدوده دورزدن سعی‌کنندگان، قسمت باقی‌مانده را برداشتند و در انتهای آن، دری به بیرون گشودند. اما بخش عمده‌ای از کوه صفا همچنان باقی مانده است که زائران برای قرائت قرآن بر آن می‌نشستند؛ اما امروزه این قسمت نیز مسدود شده است. بخشی از این دو کوه نیز سنگ‌فرش شده است.

صفا و مروه در قرآن

در قرآن به نام‌های صفا و مروه و سعی بین آنها تصریح شده و این دو کوه از شعائر الهی شمرده شده‌اند: «إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْ‌وَةَ مِن شَعَائِرِ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَیتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلَا جُنَاحَ عَلَیهِ أَن یطَّوَّفَ بِهِمَا وَمَن تَطَوَّعَ خَیرً‌ا فَإِنَّ اللَّهَ شَاکرٌ عَلِیمٌ»؛‌ «در حقیقت، «صفا» و «مروه» از شعائر خداست. پس هرکه خانه [خدا] را حج کند، یا عمره گزارد، بر او گناهی نیست که میان آن دو سعی به‌جا آورد. و هرکه افزون بر فریضه، کار نیکی کند، خدا حق شناس و داناست.»

صفا و مروه در روایات

در روایات اسلامی درباره کوه صفا و مروه مطالبی ذکر شده است که در موضوعات زیر جای می‌گیرند:

• علت نامگذاری این دو کوه: امام صادق(ع) درباره نامگذاری این دو کوه فرموده‌اند: «صفا را صفا نامیدند، بدان جهت که آدمِ برگزیده (صفی) بر آن فرود آمد، پس برای این کوه نامی از اسم آدم را انتخاب کردند؛ خداوند (عزوجل) می‌فرماید: «ان اللّه اصطفی آدم و نوحا...» و حوّا بر مروه فرود آمد و مروه را مروه نامیدند؛ زیرا زن (حوا) بر آن فرود آمد پس نامی از مرأة (زن) برای این کوه برگزیدند.
• توقف بر صفا باعث ازدیاد مال: امام صادق(ع) فرمود: «چنانچه می‌خواهی اموالت زیاد شود بر کوه صفا بسیار توقف کن.»
• سعی صفا و مروه باعث شفاعت ملائکه: امام سجّاد(ع) فرمود: «ملائکه سعی کنندگان میان صفا و مروه را شفاعت کنند، شفاعتی که مورد قبول قرار می‌گیرد.»
• محبوب‌ترین مکان نزد خدا: معاویة بن عمار از امام صادق(ع) روایت کرده که فرمود: «هیچ پرستشگاهی نزد خداوند تبارک و تعالی محبوبتر از مکان سعی نیست، زیرا که خداوند در این مکان هر ستمکار گردنکشی را حقیر و زبون می‌کند.» شبیه به همین روایت را ابوبصیر از حضرت صادق(ع) نقل کرده است.
• ثواب سعی بین این دو کوه: پیامبر(ص) به مردی از انصار فرمود: «آنگاه که میان صفا و مروه سعی کنی، نزد خداوند پاداش آن که پیاده از شهرش به مکه آمده، و نیز پاداش آن کس که هفتاد بنده مؤمن را آزاد کرده، خواهی یافت.»
• سعی باعث پاکی از گناهان: پیامبر خدا(ص) فرمود: «حاجّ چون میان صفا و مروه سعی کند از گناهانش پاک می‌شود.»

پانویس

الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود

منابع

• ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت،‌ دار صادر، ۱۳۸۵ق.
• ازرقی، محمد بن عبدالله، اخبار مکة و ما جاء فیها من الآثار، بیروت، دارالاندلس، ۱۴۱۶ق.
• جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۴ش.
• شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، تهران، نشر صدوق، ۱۳۶۷ش.
• طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، بیروت، روائع التراث العربی، بی‌تا.
• طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تهران، مکتبة المرتضویة، ۱۳۷۵ش.
• شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تهران،‌ دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۹۰ق.
• فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، قم، موسسه‌دار الهجرة، ۱۴۱۰ق.
• مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدُرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت،‌ دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.