اللهوف علی قتلی الطفوف (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
Hasanejraei (بحث | مشارکت‌ها) ویکی‌سازی: ناکامل |
Hasanejraei (بحث | مشارکت‌ها) حذف جملات بدون منبع |
||
| خط ۵۵: | خط ۵۵: | ||
=== انگیزه و روش تألیف === | === انگیزه و روش تألیف === | ||
بر اساس مقدمه | بر اساس مقدمه کتاب، انگیزه او از تألیف کتاب لهوف آن است که زائران امام حسین(ع) در کنار کتاب [[مصباح الزائر (کتاب)|مصباح الزائر]]، نوشتهٔ دیگر ابن‌طاووس، کتاب مختصری نیز برای آشنایی با [[مقتل]] و یادکرد مصائب عاشورا داشته باشند و به همین جهت آن را مختصر نوشته است تا ضمیمه مصباح الزائر باشد.<ref>ابن‌طاووس، الملهوف، ص۱۳۷۵ش، ص۸۷.</ref> | ||
=== ویژگی‌های محتوایی=== | === ویژگی‌های محتوایی=== | ||
نسخهٔ ۲۷ دسامبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۶:۱۹
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | سید ابن طاووس |
| تاریخ نگارش | قرن هفتم |
| موضوع | مقتل درباره واقعه کربلا |
| سبک | وقایع‌نگاری |
| زبان | عربی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | ناشران متعدد دارد |
أللُّهوف عَلى قَتْلَى الطُّفوف یا اَلمَلْهوف عَلی قَتْلَی الطُّفوف مشهور به لُهوف، از مقتل‌نگاری‌های مشهور شیعیان در بیان مصائب واقعه کربلا و شهادت امام حسین(ع) نوشتۀ سید ابن طاووس (متوفای ۶۶۴ق). نویسنده، کتاب را برای مسافران عتبات و زائران امام حسین(ع) و به‌صورت مختصر نوشته و به همین سبب، سلسله اسناد روایات را حذف کرده و تنها آخرین راوی یا منبع روایت را ذکر نموده است. لُهوف چند بار به زبان فارسی ترجمه شده است؛ از جمله ترجمه سید احمد فهری با نام «آهی سوزان بر مزار شهیدان» و برگردان محمدمحمدی اشتهاردی با نام «غم‌نامه کربلا».
جایگاه کتاب لهوف
کتاب الملهوف علی قتلی الطفوف یا اللهوف علی قتلی الطفوف، مشهور به کتاب لهوف، از کتاب‌های مقتل‌نگاری شیعه درباره واقعه کربلا و به زبان عربی است. این کتاب نوشته سید ابن طاووس است و در قرن هفتم هجری تدوین شده، اما در کنار منابع و مقاتل دست اول قرار گرفته است.[۱]
روایات این کتاب بدون ذکر اسناد آنها نقل شده و به گفته محدث نوری، از محدثان قرن چهاردهم، اتقان لازم را ندارد.[۲] و نیز ادعا شده که ضعف‌های فراوانی در بخش‌های مختلف دارد؛[۳] با این حال شهرت آن به‌قدری است که اکثر نویسندگان آثار مرتبط با عاشورا به این کتاب مراجعه و مرثیه‌خوانان نیز به آن تکیه می‌کنند[۴] و قاضی طباطبائی این کتاب را در ردیف معتبرترین مقاتل دانسته که هیچ مقتلی را بدین حد از اعتبار نمی‌داند.[۵] به گفته نویسنده کتابِ معرفی و نقد منابع عاشورا، پذیرفته شدن سخنان سید ابن طاووس ناشی از جایگاه معنوی او است.[۶]
شهرت و جایگاه لهوف باعث شده است که بارها به فارسی ترجمه و منتشر شود[۷] و نیز ناشران گوناگون در نقاط مختلفی مانند تهران، صیدا، بیروت، بمبئی، نجف، قم و تبریز آن را منتشر کرده‌اند.[۸]
نام کتاب
کتاب لهوف در منابع با نام‌های مختلف آمده و این اختلاف نام، ناشی از اختلاف نسخه‌ها و نامگذاری خود مؤلف است؛ زیرا مؤلّف برای کتب خود اسامی گوناگون، یا نامی واحد را با تغییر برگزیده است.[۹] به جز اسامی‌ای که با اللهوف یا الملهوف شروع شده و تفاوت‌های اندکی با هم دارند، بنابر آنچه ابن‌طاووس، نویسنده کتاب در مقدمه آن آورده، نام «المَسالک فی مَقتَل الحُسَین علیه‌السّلام» نیز برای آن ذکر شده است.[۱۰] آقابزرگ طهرانی در الذریعة، عنوان «اللهوف علی قتلی الطفوف» را مشهورتر از دیگر نام‌ها دانسته است.[۱۱] با این حال، صادقی کاشانی در کتاب خود، عنوان «الملهوف علی قتلی الطفوف» را نام اصلی و صحیح دانسته است.[۱۲]
درباره مؤلف
نویسنده کتاب اللهوف، سید رضی‌الدین علی بن موسی بن جعفر ابن‌طاووس مشهور به سید ابن طاووس (۵۸۹-۶۶۴ق)،[۱۳] از عالمان و نویسندگان شیعه در قرن هفتم هجری و اهل حِلّه است. او از نوادگان امام حسن(ع) و امام سجاد(ع) و استاد عالمانی چون علامه حلی و یوسف سدیدالدین، پدر علامه حلی است.[۱۴] ابن‌طاووس در زمان هلاکوخان، نقابت شیعیان را بر عهده داشت.[۱۵]
سید ابن‌طاووس «جمال العارفین» خوانده شده و این لقب به‌سبب سجایای اخلاقی بسیار، تقوا و مراقبه فراوان و حالات عرفانی دانسته شده است.[۱۶] وی حدود ۵۰ کتاب دارد که الاقبال، المهمات و التتمات، کشف المحجة لثمرة المهجة، مصباح الزائر و جناح المسافر و مهج الدعوات و منهج العبادات نمونه‌ای از آنها است.
ویژگی‌ها و محتوای لهوف
پیکربندی کتاب
کتاب لهوف از یک مقدمه و سه بخش شکل گرفته است:
- مقدمه شامل مطالبی درباره عظمت واقعه عاشورا، جایگاه امام حسین(ع)، ارزش گریه و عزاداری برای وی است.
- بخش اول از قبل از تولد امام حسین(ع) و رؤیای ام‌الفضل شروع شده و تا شب عاشورا ادامه دارد. در این بخش پیشگویی‌ها درباره شهادت امام حسین(ع)، گفتگوهای امام در مسیر مدینه تا کربلا، رسیدن خبر شهادت مسلم و متوقف شدن توسط حر بن یزید ریاحی آمده است.
- بخش دوم از شب عاشورا و مهلت گرفتن امام حسین(ع) از لشکر عمر بن سعد شروع شده و تا شهادت امام حسین(ع) را نقل کرده است. در این بخش ماجرای شهادت اصحاب و بنی‌هاشم نیز ذکر شده است. ابن‌طاووس در انتهای این بخش دو حدیث درباره عذاب قاتلان امام حسین(ع) در روز قیامت نیز آورده است.
- بخش سوم به وقایع بعد از شهادت امام حسین اختصاص دارد و از فرستادن سرِ شهدا به کوفه شروع شده و مطالب مرتبط با اسارت اهل‌بیت تا بازگشت آنان به مدینه را در بر دارد. ابن‌طاووس در خاتمه کتاب دو روایت درباره عزاداری و گریستن امام سجاد(ع) بر مصیبت عاشورا نقل کرده است.[۱۷]
انگیزه و روش تألیف
بر اساس مقدمه کتاب، انگیزه او از تألیف کتاب لهوف آن است که زائران امام حسین(ع) در کنار کتاب مصباح الزائر، نوشتهٔ دیگر ابن‌طاووس، کتاب مختصری نیز برای آشنایی با مقتل و یادکرد مصائب عاشورا داشته باشند و به همین جهت آن را مختصر نوشته است تا ضمیمه مصباح الزائر باشد.[۱۸]
ویژگی‌های محتوایی
عاشوراپژوهان و محققان کتاب‌های تاریخی ویژگی‌هایی را برای کتاب لهوف شمرده‌اند.
- به گفته محمد اسفندیاری، عاشوراپژوه، نویسنده کتاب لهوف نخستین کسی است که قیام امام حسین(ع) را بر اساس شهادت عرفانی تبیین کرده است.[۱۹] و به نوعی تحلیل او از واقعه عاشورا را صوفیانه تلقی کرده‌اند.[۲۰]
- حذف اَسناد و شکل داستانی لهوف را از ضعف‌های علمی آن دانسته‌اند. نویسنده در این کتاب از نقل مطالب اغراق‌آمیز که در کتب دیگر وجود داشته، خودداری کرده است.[۲۱]
- یکی از نقاط قوت لهوف را نقل کامل خطبه‌های امام سجاد(ع) در شام و کوفه، حضرت زینب(س) در شام و کوفه و فاطمه دختر امام حسین(ع) دانسته‌اند.[۲۲]
- کتاب لهوف همچنین مطالبی دارد که پیش‌تر در مقاتل نیامده است، مانند نامه امام حسین(ع) به بنی‌هاشم و خبر دادن آن حضرت از شهادتش با جمله «ان الله شاء ان یرانی قتیلاً»، بازگشت اسیران به کربلا در روز اربعین و برخی از گزارش‌های دیگر.[۲۳] گفته شده شاید شهرت عمومی این مطالب در آن دوره به اضافه باورهای شیعی همچون علم غیب امام، سبب شده ابن طاووس این گزارش‌ها را تاریخی تلقی کرده و در کتاب خود ذکر کند.[۲۴] و نیز ممکن است این مطالب ناشی از این باشد که کتاب مربوط به دوره جوانی نویسنده است.[۲۵] چنان که محدث نوری نیز مطالب اشتباه کتاب را ناشی از جوانی نویسنده دانسته است.[۲۶]
- نویسنده نگاه متفاوتی به عزاداری برای امام حسین(ع) دارد و می‌نویسد اگر توصیه ائمه به عزاداری نبود شایسته بود که مردم در روز عاشورا شادی کنند.[۲۷] این نگاه همسان با نگاه صوفیان دانسته شده و مورد انتقاد قرار گرفته است.[۲۸]
منابع اصلی و نسخه‌های لهوف
محمدهادی یوسفی غروی تاریخ‌پژوه معاصر، لهوف را همان کتاب مقتل الحسین خوارزمی دانسته که علاوه بر آن مطلب جدیدی ندارد و معتقد است که بسیاری از گزارش‌های مقتل الحسین را از کتاب الفتوح ابن اعثم گرفته است در حالی که در کتاب الفتوح اشتباه وجود دارد.[۲۹] نویسنده کتاب معرفی و نقد منابع عاشورا این سخن را نپذیرفته است.[۳۰] صادقی کاشانی پژوهشگر تاریخ نیز معتقد است لهوف و مثیر الاحزان که متنی نزدیک به هم دارند هر دو برگرفته از منبع سومی هستند که آن منبع برای ما شناخته نیست.[۳۱] و به دلیل استفاده زیاد از الفتوح و خوارزمی که یکی رویکرد داستانی دارد و دیگری خطابی است، این دو ویژگی در لهوف نیز خود را نشان می‌دهد..[۳۲]
نسخه‌های خطی کتاب
به گفته صادقی کاشانی هیچ نسخه‌ای از لهوف به خط مؤلف در دسترس نیست[۳۳] و کهن‌ترین نسخه موجود از کتاب لهوف مربوط به نیمه دوم قرن دهم است.[۳۴]همچنین از زمان نوشته شدن لهوف تا قرن دهم هیچ کتابی از لهوف چیزی نقل نکرده است و نخستین کتابی که مطلبی را به لهوف ارجاع داده است کتاب تسلیة المُجالِس نوشته ابی‌طالب حائری کرکی است.[۳۵] بیشترین ارجاع به لهوف را علامه مجلسی در کتاب‌های خود داشته است[۳۶] و به طور کلی این کتاب در ایران در دوران صفویه و قاجار مورد توجه قرار گرفت.[۳۷] به همین دلیل همه نسخه‌های خطی این کتاب مربوط به همین دوره زمانی است.[۳۸] شماری از این نسخه‌های خطی و چاپ‌های سنگی در مقدمه حسون(تبریزیان) بر الملهوف[۳۹] و شمار بیشتری در کتاب تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف نوشته صادقی کاشانی[۴۰] فهرست شده است.
اختلاف نسخه‌های لهوف
بر اساس مطالعه صادقی کاشانی دست کم ۳۰ مورد اختلاف در عبارت‌ها و نقل‌های نسخه‌های مختلف لهوف وجود دارد.[۴۱] صادقی ۲۰ اختلاف را قابل توجه و مهم دانسته به صورت مجزا فهرست کرده است.[۴۲] و آنها را محل تردید جدی می‌داند[۴۳] که مواردی مثل اطلاع امام حسین از شهادت خود و جمله ان الله شاء أن یراک قتیلا، تصریح بر نام رقیه، روایت طلب آب برای طفل صغیر از آن جمله‌اند.[۴۴] بسیاری از این اختلافات نیز جزو مواردی است که منبع اصلی آن مشخص نیست.[۴۵]
وضعیت انتشار و ترجمه‌ها
به دلیل نیاز به مقتل‌خوانی در جامعه شیعی کتاب لهوف و کتاب‌هایی مانند آن پس از دوران صفویه مورد اقبال عمومی قرار گرفتند. از اوایل سده سیزدهم قمری کتاب لهوف بارها به صورت چاپ سنگی، سربی و حروفی منتشر شد.[۴۶] مشهورترین چاپ آن هم چاپ حیدریه نجف در سال ۱۳۶۹ق است که بدون تصحیح است[۴۷] انتشارات اسوه در سال ۱۴۱۴ق نسخه‌ای از الملهوف را با مقدمه، تصحیح و تحقیق فارس الحسون منتشر کرد.[۴۸]
دو کتاب «طواف عشق» به قلم محمدحسین رجبی دوانی[۴۹] و «عشق و عطش» به قلم امید آرام [۵۰] با عنوان بازنویسی و تلخیص لهوف منتشر شده‌اند.
ترجمه‌ها
لهوف به دلیل جایگاهی که بین عموم مردم یافته است بارها به فارسی ترجمه شده است.[۵۱] عقیقی بخشایشی در مقدمه ترجمه خود از لهوف ۹ ترجمه دیگر را برشمرده است.[۵۲] ولی ترجمه‌های لهوف محدود به این عدد نیست.
سید بهاء‌الدین مختاری عالم دوران صفوی را نخستین مترجم مقتل لهوف به فارسی دانسته‌اند.[۵۳] نام این ترجمه نخستین بار در کتاب «الشریعة الی استدراک الذریعة» نوشته سید محمد طباطبائی آمده است.[۵۴] ترجمه سید بهاء‌الدین ترجمه صرف نیست و او روایات و اشعار دیگری از جمله اشعار محتشم کاشانی را نیز به این ترجمه افزوده است.[۵۵]
بدایع‌نگار لهوف را با نام فیض الدموع در سال ۱۲۸۶ش ترجمه کرده است و «لجة الألم فی حجة الأمم» از میرزا رضاقلی شقاقی تبریزی ترجمه دیگری است که در سال ۱۳۱۱ انجام شده است.[۵۶] این ترجمه با نام «آوای درد برای حجت امت‌ها» در سال ۱۳۹۵ش دوباره منتشر شده است.[۵۷] احمد بن سلامة نجفی،[۵۸] سید محمد صحفی، سید احمد فهری، سید ابوالحسین میرابوطالبی،[۵۹] و محمد محمدی اشتهاردی نیز لهوف را به فارسی برگردانده‌اند. ترجمه آن به زبان اردو نیز اثر سید محمدحسین هندی (متوفای ۱۳۵۵ق) با نام دمع ذروف منتشر شده است.[۶۰]
کتاب لهوف همچنین ترجمه‌ای منظوم به فارسی دارد که توسط ضیاء الدین مهدی بن داود متخلص به ذوقی و با نام «وجیزة المصائب» منتشر شده است.
آثار درباره لهوف
- نشست تخصصی بررسی کتاب لهوف در مرداد ماه ۱۳۹۳ش از سوی بنیاد دعبل برگزار شد. در این نشست محمدرضا سنگری و محمد اسفندیاری درباره لهوف سخنرانی کردند.[۶۱]
- تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف نوشته مصطفی صادقی کاشانی است که از سوی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی منتشر شده است. این کتاب ۵۷ نسخه ملهوف را با هم مقایسه کرده و تلاش کرده است منبع اصلی کتاب را شناسایی کند.[۶۲] نویسنده همچنین متن کتاب لهوف را نقل کرده و در موارد متعددی مدعاهای نقل شده در کتاب را نقادی کرده است.[۶۳]
- مقاله «بررسی مستندات نظریه شهادت‌طلبی امام حسین(ع) در لهوف» نوشته مصطفی صادقی کاشانی. که فصلنامه تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی منتشر شده است.[۶۴]
- مقاله «تأثیر آموزه‌های تصوف بر مقتل‌نگاری کربلا؛ مطالعۀ موردی اللُهوف علی َقتلَی الطُفوف» نوشته عباس برومند اعلم، رقیه میرابوالقاسمی و عباس حسن‌خانی.[۶۵]
پانویس
منابع
- آرام، امید، عشق و عطش، تهران، کتاب قدسیان، ۱۳۹۲ش.
- آقابزرگ تهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاضواء.
- ابن‌طاووس، علی بن موسی، الملهوف علی قتلی الطفوف، تصحیح فارس الحسون (تبریزیان)، تهران، نشر اسوه، ۱۳۷۵ش.
- ابن‌طاووس، علی بن موسی، لهوف، ترجمه سید ابوالحسن میرابوطالبی، قم، دلیل ما، ۱۳۸۰ش.
- ابن‌طاووس، علی بن موسی، کشف المحجه یا فانوس، ترجمه اسدالله مبشری، تهران، نشر فرهنگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۶۸ش.
- ابن‌طاووس، علی بن موسی، لهوف، تهران، جهان، ۱۳۴۸ش.
- «اعتبارسنجی و نقد منابع و مقاتل عاشورایی»، خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ انتشار: ۲۰ آبان ۱۳۹۲ش.
- اسفندیاری، محمد، عاشوراشناسی، قم، صحیفه خرد، ۱۳۸۷ش.
- اللهوف علی قتلی الطفوف، کتابخانه دیجیتال نور، تاریخ بازدید: ۱۴ اسفند ۱۳۹۹ش.
- برومند، عباس، و رقیه ابوالقاسمی و عباس حسن‌خانی، «تأثیر آموزه‌های تصوف بر مقتل‌نگاری کربلا: مطالعه موردی اللهوف علی قتلی الطفوف»، فصلنامه مطالعات تاریخ اسلام، شماره ۲۴، بهار ۱۳۹۴ش.
- تبریزیان (الحسون)، فارس، «مقدمه»، در الملهوف علی قتلی الطفوف، تهران، نشر اسوه، ۱۳۷۵ش.
- تجلیل، جلیل و حسین بخشی، «بهاء‌الدین محمد مختاری: نخستین مترجم لهوف»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره ۱۸۳، ۱۳۸۶ش.
- حسینی، سید عبدالله، معرفی و نقد منابع عاشورا، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۸ش.
- رجبی دوانی، محمدحسین، طواف عشق: گزیده و بازنویسی لهوف سید ابن‌طاووس، تهران، امیرکبیر، ۱۳۹۴ش.
- صادقی کاشانی، مصطفی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۹ش.
- صادقی کاشانی، مصطفی، «بررسی مستندات نظریه شهادت‌طلبی امام حسین(ع) در لهوف»، فصلنامه تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، شماره ۱۲، پاییز ۱۳۹۲ش.
- عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، ترجمه لهوف، قم، دفتر نشر نوید اسلام، ۱۳۷۸ش.
- علامه مجلسی، محمد باقر، کتاب الإجازات در بحارالانوار، بیروت، نشر مؤسسه وفاء، چاپ سوم، ۱۴۰۳ق.
- قاضی طباطبائی، سید محمدعلی، تحقیق درباره اول اربعین سید الشهداء، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۳ش.
- قمی، شیخ عباس، الکنی و الألقاب، نجف، نشر حیدریه، ۱۳۸۹ق.
- کلبرگ، اتان، کتابخانه ابن‌طاووس، ترجمه علی قرایی و رسول جعفریان، قم، کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی.
- کمونه حسینی، عبدالرزاق، موارد الإتحاف فی نقباء الأشراف، نجف اشرف، نشر الآداب، ۱۳۸۸ق.
- نوری، حسین، لؤلؤ و مرجان، تهران، نشر آفاق، ۱۳۸۸ش.
- ↑ صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۱۹.
- ↑ نوری، لؤلؤ و مرجان، ۱۳۸۸ش، ص۲۰۵-۲۰۶.
- ↑ حسینی، معرفی و نقد منابع عاشورا، ۱۳۸۸ش، ص۲۰۳.
- ↑ صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۲۰.
- ↑ قاضی طباطبائی، تحقیق در اول اربعین سید الشهداء، ۱۳۸۳ش، ص۴.
- ↑ حسینی، معرفی و نقد منابع عاشورا، ۱۳۸۸ش، ص۲۰۶.
- ↑ حسینی، معرفی و نقد منابع عاشورا، ۱۳۸۸ش، ص۲۰۳.
- ↑ ابن‌طاووس، ترجمه لهوف، ۱۳۸۰ش، ص۶۴ و ۶۵.
- ↑ تبریزیان، «مقدمه»، ص۶۶.
- ↑ تبریزیان، «مقدمه»، ص۶۷.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، دارالاضواء، ج۲۲، ص۲۲۳.
- ↑ صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۲۲.
- ↑ کمونه حسینی، موارد الاتحاف، ۱۳۸۸ق، ج۱، ص۱۰۷-۱۰۸.
- ↑ قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۳۴۱.
- ↑ کلبرگ، کتابخانه ابن‌طاووس، قم، ص۳۱-۳۲.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۷، ص۶۳-۶۴.
- ↑ ابن‌طاووس، لهوف، ۱۳۴۸ش، فهرست کتاب؛ ابن‌طاووس، لهوف، انتشارات داوری، ص۳.
- ↑ ابن‌طاووس، الملهوف، ص۱۳۷۵ش، ص۸۷.
- ↑ اسفندیاری، عاشوراشناسی، ۱۳۸۷ش، ص۷۰.
- ↑ حسینی، معرفی و نقد منابع عاشورا، ۱۳۸۸ش، ص۲۲۷.
- ↑ حسینی، معرفی و نقد منابع عاشورا، ۱۳۸۸ش، ص۲۰۵.
- ↑ حسینی، معرفی و نقد منابع عاشورا، ۱۳۸۸ش، ص۲۰۵.
- ↑ حسینی، معرفی و نقد منابع عاشورا، ۱۳۸۸ش، ص۲۱۵-۲۲۸.
- ↑ حسینی، معرفی و نقد منابع عاشورا، ۱۳۸۸ش، ص۲۲۹.
- ↑ حسینی، معرفی و نقد منابع عاشورا، ۱۳۸۸ش، ص۲۳۴.
- ↑ نوری، لؤلؤ و مرجان، ۱۳۸۸ش، ص۲۰۵.
- ↑ ابن طاووس، الملهوف، ۱۳۷۵ش، ص۸۳
- ↑ حسینی، معرفی و نقد منابع عاشورا، ۱۳۸۸ش، ۲۲۷-۲۲۸.
- ↑ اعتبارسنجی و نقد منابع و مقاتل عاشورایی، خبرگزاری رسمی حوزه.
- ↑ حسینی، معرفی و نقد منابع عاشورا، ۱۳۸۸ش، ص۲۰۶.
- ↑ صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۵۰-۵۱.
- ↑ صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۲۷۹.
- ↑ صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۳۹.
- ↑ صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۲۴.
- ↑ صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۲۴.
- ↑ صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۲۴.
- ↑ صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۲۴.
- ↑ صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۲۴.
- ↑ تبریزیان، مقدمه، ص۶۷-۶۹.
- ↑ صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۳۱-۳۶.
- ↑ صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۳۶.
- ↑ صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۳۷-۳۸.
- ↑ صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۳۸.
- ↑ صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۳۷-۳۸.
- ↑ صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۳۸.
- ↑ صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۲۷.
- ↑ صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۲۷.
- ↑ صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۲۷.
- ↑ رجبی دوانی، طواف عشق، ص۱۷.
- ↑ آرام، عشق و عطش، ص۱۰.
- ↑ حسینی، معرفی و منقد منابع عاشورا، ۱۳۸۸ش، ص۲۰۳.
- ↑ عقیقی بخشایشی، ترجمه لهوف، ۱۳۷۸ش، ص۲۲.
- ↑ تجلیل، بهاء‌الدین محمد مختاری، نخستین مترجم لهوف، ص۱.
- ↑ تجلیل، بهاء‌الدین محمد مختاری، نخستین مترجم لهوف، ص۱۲.
- ↑ تجلیل، بهاء‌الدین محمد مختاری، نخستین مترجم لهوف، ص۱۳.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، دارالاضواء، ج۱۸، ص۲۹۶.
- ↑ انتشار قدیمی‌ترین ترجمه فارسی از مقتل لهوف.خبرگزاری مهر. مرور خبر ۲۷ آذر ۱۴۰۰ش.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعة، دارالاضواء، ج۲۶، ص۲۰۱.
- ↑ ابن طاووس، ترجمه لهوف، ۱۳۸۰ش، ص۶۵.
- ↑ سایت آرشیو
- ↑ نشست تخصصی بررسی کتاب لهوف. سایت خبرآنلاین. مرور خبر ۱۳ آذر ۱۴۰۰.
- ↑ صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش.
- ↑ به عنوان نمونه: صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، صفحه‌های ۷۹، ۸۳، ۹۳.
- ↑ صادقی کاشانی، بررسی مستندات نظریه شهادت‌طلبی امام حسین(ع) در لهوف، ص۲۵-۴۰.
- ↑ برومند و دیگران، تأثیر آموزه‌های تصوف بر مقتل‌نگاری کربلا، ص۳۷-۵۶.