مصباح الزائر (کتاب)

مقاله نامزد خوبیدگی
شناسه ارزیابی نشده
از ویکی شیعه
مصباح الزائر
اطلاعات کتاب
نویسندهسید بن طاووس
موضوعدعا و زیارت
زبانعربی
مجموعهیک جلد
اطلاعات نشر
ناشرموسسه آل البیت
تاریخ نشر۱۳۷۵ش
نسخه الکترونیکیمصباح الزائر


مِصْباحُ الزّائر کتابی که در آن به بیان آداب سفر و همچنین زیارت معصومان و فرزندان آنها و دیگر بزرگان دینی می‌پردازد. این کتاب به زبان عربی نوشته، سید بن طاووس (متوفای ۶۶۴ق) است وی به سند و منبع زیارتنامه‌ها اشاره نکرده، اما ذکر نموده که آن‌ها را از روایات گرفته است.

مؤلف

سید رضی‌الدین، علی بن موسی بن جعفر بن طاووس مشهور به سید ابن طاووس (۵۸۹-۶۶۴ق) مؤلف این کتاب است. وی در زمان حکومت مغول بر بغداد نقیب شیعیان بود. معروف‌ترین کتاب ابن طاووس لُهوف، در بیان مصائب واقعه کربلا و شهادت امام حسین(ع) است. آثار ابن طاووس بیش از هر موضوعی به مسائل اخلاقی و معنوی بوده و بیشتر آثار او نیز در همین موضوع است، از جمله محاسبة النفس، اقبال الاعمال و کَشفُ المَحَجَّه.[۱]

نام کتاب

آقابزرگ تهرانی نام کتاب را «مِصْباحُ الزّائر وَ جَناحُ الْمُسافر» یاد می‌کند[۲] و در شرح حال سید بن طاووس نیز این نام ذکر شده؛[۳] اما در نسخه‌های چاپی، فقط عنوان «مصباح الزائر» بر روی جلد ثبت شده است. اتان کلبرگ نام «منهاج الزائر» را نیز برای کتاب، احتمال داده‌ و گفته‌ که منهاج و مصباح دو عنوان برای یک تألیف است.[۴]

محتوا

مؤلف در مصباح الزائر به بیان مقدمات سفر و آداب آن و زیارت ائمه اطهار(ع) و اولاد آنان و مؤمنان می‌پردازد.[۵] سید بن طاووس در این کتاب هر فصلی را با ذکر احادیث آغاز کرده و سپس به بیان چگونگی زیارت و اعمال پرداخته است. وی اسناد احادیث را نمی‌آورد، چرا که به گفته او بنا بر اختصار بوده است.[۶]

کتاب با مقدمه‌ای کوتاه در بیان آثار رحمت الهی، وجوب اطاعت از رسول خدا و لزوم بزرگداشت ائمه و قبور ایشان به دلایل عقلی آغاز می‌شود. سپس با استناد به دو روایت، ضرورت و ثواب زیارت قبور ائمه(ع) و سفرهای زیارتی بیان می‌شود و وارد موضوع اصلی کتاب می‌گردد.[۷]

فهرست کتاب

کتاب در بیست فصل نگاشته شده است:

پایان‌بخش کتاب، نقل احادیثی در موضوع کتاب، نماز زیارت امام حسین(ع) و نقل حکایتی در کرامت امیرالمؤمنین(ع) است.[۸]

روش

به گفته اتان کلبرگ، سید بن طاووس در بیشتر موارد، منابع را ذکر نمی‌کند و اگر نامی از مؤلفی به میان بیاورد، اشاره‌ای به تألیف آن ندارد. مثلا متن زیارتی را که در کنار قبر امام حسین باید خوانده شود، از قول سید مرتضی نقل می‌کند؛ اما نام کتاب او را نمی‌گوید، یا هنگام نقل سخنی از العمری، از کتاب او یادی نمی‌کند. مجلسی هم در بعضی موارد، یقین نمی‌کند که ابن طاووس برای یک دعای مخصوص از چه منابعی بهره برده است؛ با این حال ابن طاووس، تصریح می‌کند که متون ادعیه و زیارات را از روایات گرفته است.[۹]

انتقادات

محمدباقر خوانساری در روضات الجنات، به این روش سید بن طاووس انتقاد می‌کند که او در مصباح الزائر بر این باور است حق دارد آداب اماکن زیارتی مانند مسجد کوفه و مانند آن را درست کند، در حالی که در تألیفات پیشین شیعی نیامده و منطبق بر سخنان هیچکدام از ائمه نبوده است.[۱۰] به گفته کلبرگ، میرزا حسین نوری در مقام دفاع از سید تأکید می‌کند که همه دستوراتی که در مصباح الزائر آمده، دیگرانی چون شیخ مفید در کتاب المزار و ابن مشهدی در المزار الکبیر آورده‌اند.[۱۱]

نسخ و چاپ

سه نسخه از این کتاب در کتابخانه مرعشی نجفی در قم موجود است. نسخه‌هایی که در سال‌های ۱۰۲۴ق و ۱۰۷۸ق نسخ شده و نسخه‌ای هم بدون تاریخ است.[۱۲]

تنها چاپ این کتاب به تحقیق مؤسسه آل البیت در قم منتشر شده است. این تحقیق بر اساس سه نسخه موجود در کتابخانه مرعشی، تصحیح و متن زیارت و ادعیه، اِعْراب‌گذاری شده‌ است.[۱۳]

پانویس

  1. کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، صص۵۰-۱۱۱.
  2. تهرانی، الذریعه، ج۲۱، ص۱۰۷.
  3. ابن طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۱۵؛ ابن طاووس، کشف المحجة، ۱۳۷۰ق، ص۱۳۹.
  4. کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ص۸۲.
  5. ابن طاووس، مصباح الزائر، ۱۳۷۵ش، ص۹.
  6. مصباح الزائر و جناح المسافر، پایگاه اطلاع‌رسانی حدیث شیعه.
  7. مصباح الزائر و جناح المسافر، پایگاه اطلاع‌رسانی حدیث شیعه.
  8. ابن طاووس، مصباح الزائر، ۱۳۷۵ش، ص۵۴۱-۵۴۶.
  9. کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ص۸۵.
  10. خوانساری، روضات الجنات، ج۴، ص۳۳۰.
  11. کلبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ص۸۵.
  12. ابن طاووس، مصباح الزائر، ۱۳۷۵ش، ص۹و۱۰.
  13. مصباح الزائر و جناح المسافر، پایگاه اطلاع‌رسانی حدیث شیعه.

منابع

  • ابن طاووس، علی بن موسی، مصباح الزائر، قم، آل البیت، ۱۳۷۵ش.
  • ابن طاووس، علی بن موسی، کشف المحجة، نجف، المطبعة الحیدریة، ۱۳۷۰ق.
  • ابن طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۱۴ق.
  • تهرانی، آقا بزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت، دارالاضواء.
  • خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، قم، اسماعیلیان.
  • کلبرگ، اتان، کتابخانه ابن طاووس، ترجمه قرایی و جعفریان، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی، ۱۳۷۱ش.
  • مصباح الزائر و جناح المسافر، عباسعلی مردی، پایگاه اطلاع‌رسانی حدیث شیعه، تاریخ بازدید: ۲۴ آذر ۱۳۹۹ش.