توحید عبادی: تفاوت میان نسخه‌ها
| خط ۱۳: | خط ۱۳: | ||
عده‌ای اِله و اُلوهیت را به معنای پرستیدنی و شایسته عبادت معنا کرده‌اند؛<ref>مصباح یزدی، آموزش عقاید، ۱۳۸۴ش، ص۸۵؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۴۴۶.</ref> اما از دیدگاه بعضی معنای حقیقی اله، معبود نیست؛ بلکه معبود بودن از لوازم معنای الوهیت است.<ref>سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۳۶.</ref> [[عبدالله جوادی آملی]]، الوهیت را موجودی که در کار خود به صورت مطلق، مستقل باشد، معنا کرده<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۲۴.</ref> و جعفر سبحانی نیز آن را هم معنا با الله و به معنای خدا بودن دانسته است.<ref>سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۳۶.</ref> | عده‌ای اِله و اُلوهیت را به معنای پرستیدنی و شایسته عبادت معنا کرده‌اند؛<ref>مصباح یزدی، آموزش عقاید، ۱۳۸۴ش، ص۸۵؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۴۴۶.</ref> اما از دیدگاه بعضی معنای حقیقی اله، معبود نیست؛ بلکه معبود بودن از لوازم معنای الوهیت است.<ref>سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۳۶.</ref> [[عبدالله جوادی آملی]]، الوهیت را موجودی که در کار خود به صورت مطلق، مستقل باشد، معنا کرده<ref>جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۲۴.</ref> و جعفر سبحانی نیز آن را هم معنا با الله و به معنای خدا بودن دانسته است.<ref>سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۳۶.</ref> | ||
===معنای عبادت=== | ===معنای عبادت=== | ||
{{اصلی|عبادت}}عبادت را خضوع و فروتنی در برابر کسی | {{اصلی|عبادت}}عبادت را خضوع و فروتنی در برابر کسی با اعتقاد به الوهیت، ربوبیت یا خدایی او دانسته‌اند.<ref>نگاه کنید به: سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۳۶-۴۴۳.</ref> ازاین‌رو، حقیقت عبادت از دو رکن تشکیل می‌شود: عمل (هر عملی که با خضوع همراه باشد) و عقیده (اعتقاد به اینکه معبود خداست یا ویژگی‌های خدا را دارد).<ref>ربانی گلپایگانی، کلام تطبیقی (۱)، ۱۳۹۹ش، ص۱۰۳و ۱۰۴.</ref> بنابراین هر نوع فروتنی و تواضعی عبادت نیست و فروتنی در برابر کسی بدون اعتقاد به الوهیت، ربوبیت و خدا بودن او صرفاً تکریم و بزرگداشت او شمرده می‌شود نه عبادت او.<ref>سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۴۹.</ref> | ||
به گفته [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]]، خضوع و فروتنی جزو معنای اصلی عبادت نیست؛ بلکه لازمه معنای آن است. از نظر وی، عبادت عبارت است از اینکه بنده، خود را در مقام بندگی و عبودیت خدا قرار دهد.<ref>طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۲۴.</ref> | |||
[[عبادت]] را در لغت به معنای تسلیم بودن، ابراز خشوع و تَذَلُّل دانسته‌اند.<ref>ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۰۸ ق، ج۹، ص۱۰.</ref> پرستش را معادل فارسی واژه عبادت ذکر کرده‌اند.<ref>دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه عبادت؛ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، | [[عبادت]] را در لغت به معنای تسلیم بودن، ابراز خشوع و تَذَلُّل دانسته‌اند.<ref>ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۰۸ ق، ج۹، ص۱۰.</ref> پرستش را معادل فارسی واژه عبادت ذکر کرده‌اند.<ref>نگاه کنید به: دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه عبادت؛ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۴۰.</ref> | ||
==اهمیت و جایگاه== | ==اهمیت و جایگاه== | ||
نسخهٔ ۱۸ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۵:۴۳
| خداشناسی | |
|---|---|
| توحید | اثبات خدا • توحید ذاتی • توحید صفاتی • توحید افعالی • توحید عبادی • صفات ذات • صفات فعل |
| فروع | توسل • شفاعت • تبرک • استغاثه |
| عدل الهی | |
| حُسن و قُبح • بداء • امر بین الامرین | |
| نبوت | |
| عصمت پیامبران • خاتمیت • پیامبر اسلام • معجزه• اصالت قرآن | |
| امامت | |
| باورها | عصمت امامان • ولایت تكوینی • علم غیب • خلیفة‌الله • غیبت • مهدویت • انتظار فرج • ظهور• رجعت • امامت تنصیصی |
| امامان | امام علی • امام حسن • امام حسین • امام سجاد • امام باقر • امام صادق • امام کاظم • امام رضا • امام جواد • امام هادی • امام عسکری • امام مهدی |
| معاد | |
| برزخ • معاد جسمانی • حشر • صراط • تطایر کتب • میزان | |
| مسائل برجسته | |
| اهل‌بیت • چهارده معصوم • کرامت • تقیه • مرجعیت • ولایت فقیه • ایمان مرتکب کبیره | |
توحید عبادی یا توحید در عبادت به معنای اینکه غیر از خدا معبودی نیست و فقط او، سزاوار پرستش است. توحید عبادی را از آموزه‌های اساسی مکاتب الهی و مورد اتفاق همه مسلمانان و مکاتب الهی دانسته‌اند. گفته شده تمام اختلافات مسلمانان به توحید عبادی بازمی‌گردد.
آیات متعددی بر توحید عبادی دلالت دارند؛ در برخی از این آیات هدف از ارسال پیامبران و انزال کتب آسمانی، دعوت به توحید عبادی ذکر شده است.
دلائل گوناگونی برای اثبات توحید عبادی ارائه شده است که در برخی از آنها از تلازم خالقیت و عبودیت، ربوبیت و عبودیت و مالکیت مرگ و حیات و عبودیت به اثبات توحید عبادی پرداخته‌اند.
عبادت غیر خدا، خروج از اسلام و شرک است. وهابیون اعمالی همچون توسل، تبرک، زیارت قبور، درخواست شفاعت و یاری از غیر خدا را عبادت و شرک شمرده‌اند؛ اما به باور مسلمانان این گونه اعمال اگر همراه با اعتقاد به الوهیت، ربوبیت غیرخدا یا تفویض افعال خدایی به غیرخدا باشد، شرک است و در غیر این صورت شرک نیست و با توحید در عبادت منافات ندارد.
مفهوم‌شناسی
توحید عبادی، به این معناست که غیر از خدا معبودی نیست و فقط خدا شایسته عبادت است.[۱] محمدتقی مصباح یزدی این تعریف را برای توحید در الوهیت و معبودیت آورده و توحید در عبادت را به این معنا دانسته که انسان در عمل جز خدا را پرستش نکند. تفاوت آن دو در این است که اولی مربوط به اعتقاد و دومی مربوط به مقام عمل است.[۲]
عده‌ای اِله و اُلوهیت را به معنای پرستیدنی و شایسته عبادت معنا کرده‌اند؛[۳] اما از دیدگاه بعضی معنای حقیقی اله، معبود نیست؛ بلکه معبود بودن از لوازم معنای الوهیت است.[۴] عبدالله جوادی آملی، الوهیت را موجودی که در کار خود به صورت مطلق، مستقل باشد، معنا کرده[۵] و جعفر سبحانی نیز آن را هم معنا با الله و به معنای خدا بودن دانسته است.[۶]
معنای عبادت
عبادت را خضوع و فروتنی در برابر کسی با اعتقاد به الوهیت، ربوبیت یا خدایی او دانسته‌اند.[۷] ازاین‌رو، حقیقت عبادت از دو رکن تشکیل می‌شود: عمل (هر عملی که با خضوع همراه باشد) و عقیده (اعتقاد به اینکه معبود خداست یا ویژگی‌های خدا را دارد).[۸] بنابراین هر نوع فروتنی و تواضعی عبادت نیست و فروتنی در برابر کسی بدون اعتقاد به الوهیت، ربوبیت و خدا بودن او صرفاً تکریم و بزرگداشت او شمرده می‌شود نه عبادت او.[۹]
به گفته علامه طباطبایی، خضوع و فروتنی جزو معنای اصلی عبادت نیست؛ بلکه لازمه معنای آن است. از نظر وی، عبادت عبارت است از اینکه بنده، خود را در مقام بندگی و عبودیت خدا قرار دهد.[۱۰]
عبادت را در لغت به معنای تسلیم بودن، ابراز خشوع و تَذَلُّل دانسته‌اند.[۱۱] پرستش را معادل فارسی واژه عبادت ذکر کرده‌اند.[۱۲]
اهمیت و جایگاه
توحید عبادی و یکتاپرستی را از اساسی‌ترین آموزه‌های آسمانی و هدف اصلی دعوت همه پیامبران(ع) شمرده‌اند؛ چنانچه در آیه ۳۶ سوره نحل و آیه ۲۵ سوره انبیاء بدان اشاره شده است.[۱۳] گفته شده همه مسلمانان و موحدان بر اختصاص عبادت به خداوند اتفاق‌نظر دارند[۱۴] و اگر اختلافی هست، در تفسیر عبادت و مصادیق آن است.[۱۵]
به نظر علامه مجلسی، مشرکین قریش به توحید در خالقیت و ربوبیت اقرار داشتند و اختلاف اساسی آنها در توحید عبادی بود.[۱۶] برخی توحید عبادی را منشأ تمام اختلاف‌های مسلمانان و دستاویز وهابیون برای تکفیر و نسبت شرک به دیگران دانسته‌اند.[۱۷] همچنین گفته شده براساس آیات قرآن و گزارش‌های تاریخی، بیشترین انحرافی که در مسئله توحید رخ داده، مربوط به توحید در عبادت و ربوبیت بوده است.[۱۸]
آیات متعددی بر توحید عبادی دلالت دارند؛ از جمله: آیه ۵۱ و ۶۴ سوره آل عمران، آیه ۱۰۲ سوره انعام، آیه ۳۶ سوره نحل، آیه ۲۵ سوره انبیاء، آیه ۶۱ سوره یس.[۱۹] در آیات قرآن، حبط اعمال، گمراهی، شقاوت و زیانکاری در قیامت و خشم خدا از جمله آثار عبادت غیرخدا شمرده شده است.[۲۰]
در دومین فرمان از ده فرمان حضرت موسی(ع) نیز از پرستش غیرخدا نهی و بر توحید در پرستش تأکید شده است.[۲۱]
به گفته علی ربانی گلپایگانی، کلام‌پژوه شیعی، به دلیل وضوح مسئله توحید در عبادت و اختلافی نبون آن میان مسلمانان، این مسئله در کتاب‌های کلامی قدیم مطرح نبود و بیشتر در کتاب‌های اخلاقی مطرح می‌شد؛ اما پس از ظهور ابن‌تیمیه و عقاید جدیدش درباره توحید و شرک در عبادت، طرح این مسئله ضرورت و اهمیت یافت.[۲۲]
دلایل توحید عبادی
دلایلی برای توحید عبادی ارائه شده است[۲۳] که برخی از آنها از این قرار است:
- وابستگی خالقیت و عبودیت: معبود کسی است که آفریننده باشد. هیچ آفریننده‌ای جز خداوند نیست. پس کسی جز او معبود نیست. مقدمه دوم همان توحید در خالقیت است. آیاتی همچون آیه ۶۱ سوره هود، آیه ۱ و ۱۰۲ سوره انعام بر تلازم خالقیت و عبودیت دلالت دارند.[۲۴]
- تلازم ربوبیت و عبودیت: معبود کسی است که ربّ باشد. غیر از خدا کسی ربّ نیست. بنابراین غیر از خدا کسی معبود نیست.[۲۵] آیه ۲۱ سوره بقره، آیات ۷۶ تا ۷۹ سوره انعام از جمله آیاتی هستند که دلالت بر وابستگی ربوبیت و عبودیت دارند.[۲۶]
- وابستگی مالکیت مرگ و حیات و عبودیت: معبود کسی است که حیات و مرگِ مخلوقات در دست اوست. جز خدا کسی مالک مرگ و حیات نیست. پس غیر از خدا کسی معبود نیست.[۲۷] آیاتی مانند آیه ۱۰۴ سوره یونس، آیه ۱۲۳ سوره هود و آیه ۸۸ سوره قصص را دالِّ بر این برهان دانسته‌اند.[۲۸]
شرک در عبادت
براساس توحید عبادی، عبادتِ غیر خدا جایز نیست و موجب خروج از اسلام می‌شود.[۲۹] ابهام در تعریف معنای عبادت باعث شده است تا وهابیان تصور کنند هر نوع خضوع و خشوعی نسبت به دیگران عبادت است؛[۳۰] ازاین‌رو به عقیده ابن‌تیمیه هر گونه توسل، تبرک، زیارت قبور، طلب شفاعت، به معنای عبادت اشخاص بوده و شرک است.[۳۱]
در پاسخ گفته شده اعمالی همچون توسل به اولیاء الله، درخواست یاری و شفاعت از آنها، تبرک به آثار آنان و شفا خواستن از آنان، اگر همراه با اعتقاد به الوهیت، ربوبیت آنها یا تفویض (به معنای واگذاری امور به پیامبر و امامان) باشد، عبادت و شرک در عبادت محسوب می‌شود؛ حتی بوسیدن ضریح یا قبر با این اعتقاد عبادت و شرک عبادی محسوب می‌شود. اما اگر این گونه اعمال با این اعتقاد باشد که اولیاء‌الله بندگان خالص خدا هستند که تمام زندگیشان را وقف در کسب رضایت خدا کردند، چنین اعمالی عبادت شمرده نمی‌شود حتی اگر همراه با سجده و خضوع باشد مثل سجده ملائکه بر آدم(ع) یا یعقوب(ع) و پسرانش برای یوسف(ع).[یادداشت ۱] هیچ‌یک از اینها شرک در عبادت نبوده و منافاتی با توحید عبادی ندارند.[۳۲] البته سجده در اسلام برای غیرخدا و بدون اذن خدا حرام است؛ ولی بدون اعتقاد به الوهیت و ربوبیت عبادت محسوب نمی‌شود.[۳۳]
تک نگاری
- «توحید عبادی از دیدگاه شیعه و وهابیت» اثر مهدی نکویی سامانی. این اثر با توجه به اهمیت توحید عبادی و تفسیر ناروای وهابیت از آن، این موضوع را از دیدگاه شیعه و وهابیت در دو بخش و یک خاتمه تحلیل و بررسی کرده است. در بخش اول به تبیین مفاهیم توحید و شرک و معیارهای ایمان و اسلام پرداخته شده و در بخش دوم دیدگاه شیعه و وهابیت در توحید و شرک عبادی مطرح و دیدگاه وهابیت نقد شده است.[۳۴]
پانویس
- ↑ جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۱۶؛ سبحانی، الالهیات، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۸۵.
- ↑ مصباح یزدی، خداشناسی، ۱۳۹۳ش، ص۵۹.
- ↑ مصباح یزدی، آموزش عقاید، ۱۳۸۴ش، ص۸۵؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۴۴۶.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۳۶.
- ↑ جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۲۴.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۳۶.
- ↑ نگاه کنید به: سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۳۶-۴۴۳.
- ↑ ربانی گلپایگانی، کلام تطبیقی (۱)، ۱۳۹۹ش، ص۱۰۳و ۱۰۴.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۴۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۲۴.
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۰۸ ق، ج۹، ص۱۰.
- ↑ نگاه کنید به: دهخدا، لغتنامه، ذیل واژه عبادت؛ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۴۰.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۲۸ و ۴۲۹؛ سبحانی، الالهیات، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۸۵.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۲۹؛ سبحانی، الالهیات، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۸۵؛ ربانی گلپایگانی، کلام تطبیقی (۱)، ۱۳۹۹ش، ص۱۰۰.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۲۹.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳، ۲۰۹.
- ↑ عابدی، توحید و شرک، نشر مشعر، ص۸۳.
- ↑ ربانی گلپایگانی، کلام تطبیقی (۱)، ۱۳۹۹ش، ص۹۹ و ۱۰۰.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۲۵-۴۲۶.
- ↑ نگاه کنید به: هاشمی رفسنجانی و محققان مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ۱۳۸۷ش، ج۱۹، ص۵۳۷-۵۴۰.
- ↑ نگاه کنید به: عهد عتیق، سفر خروج، باب۲۰، آیه ۱ - ۱۷.
- ↑ ربانی گلپایگانی، کلام تطبیقی (۱)، ۱۳۹۹ش، ص۱۰۰.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۱۹-۵۲۷.
- ↑ جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۱۹-۵۲۰.
- ↑ سبحانی، الالهیات، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۸۶؛ جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۲۱ و ۵۲۲.
- ↑ جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۲۲-۵۲۴.
- ↑ جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۲۵.
- ↑ جوادی آملی، توحید در قرآن، ۱۳۹۵ش، ص۵۲۶.
- ↑ مصباح یزدی، به سوی تو، ۱۳۸۳ش، ص۶۳.
- ↑ سبحانی، آیین وهابیت، ۱۳۷۵ش، ص۲۰۷-۲۰۸.
- ↑ ابن تیمیه، زيارة القبور والاستنجاد بالمقبور، نشر دار طیبه، ص۵۴.
- ↑ سبحانی، الالهیات، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۰۱ و ۱۰۲.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۴۴۷.
- ↑ نکویی سامانی، توحید عبادی از دیدگاه شیعه و وهابیت، ۱۳۹۵ش، ص۵-۱۴.
یادداشت
- ↑ آیه ۱۰۰ سوره یوسف وَ رَفَعَ أَبَوَيْهِ عَلَى الْعَرْشِ وَخَرُّوا لَهُ سُجَّداً «و پدر و مادر را بر تخت بنشاند و آنها همگی پیش او (به شکرانه دیدار او، خدا را) سجده کردند.»
منابع
- ابن تیمیه، الحرانی، زيارة القبور والاستنجاد بالمقبور، ریاض، نشر دار طیبه، بی‌تا.
- ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۸ق.
- جوادی آملی، عبدالله، توحید در قرآن؛ تفسیر موضوعی قرآن کریم، قم، نشر اسراء، چاپ هشتم، ۱۳۹۵ش.
- ربانی گلپایگانی، علی، عقاید استدلالی، قم، نشر هاجر، ۱۳۸۸ش.
- سبحانی، جعفر، آیین وهابیت، تهران، نشر مشعر، ۱۳۷۵ش.
- سبحانی، جعفر، الالهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، چاپ چهارم، ۱۴۱۳ق.
- سبحانی، جعفر، منشور جاوید، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش عقاید، تهران، نشر سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۸۴ش.
- مصباح یزدی، محمدتقی، به سوی تو، قم، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره)، ۱۳۸۳ش.
- مصباح یزدی، محمدتقی، خداشناسی، قم، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره)، ۱۳۹۳ش.
- نکویی سامانی، مهدی، توحید عبادی از دیدگاه شیعه و وهابیت، تهران، نشر مشعر، ۱۳۹۵ش.