محمدعلی شاه‌آبادی

محمدعلی بیدآبادی مشهور به شاه‌آبادی (۱۲۵۴ ـ ۱۳۲۸ش) عارف و فقیه شیعی. وی از اساتید اخلاق و عرفان در حوزه علمیه قم و تهران بود. مشهورترین شاگرد وی امام خمینی است. او در اعتراض به حرکت‌های رضاخان ۱۵ ماه در حرم عبدالعظیم حسنی تحصّن کرد. مدفن او در حرم عبدالعظیم حسنی قرار دارد.

محمدعلی شاه‌آبادی

اطلاعات فردی
لقب	شاه‌آبادی
تاریخ تولد	‏۱۲۵۴ش
تاریخ وفات	۳ آذر ۱۳۲۸ش
محل دفن	حرم عبدالعظیم
شهر وفات	تهران
خویشاوندان سرشناس	سید صادق روحانی قمی (پدر خانم)
اطلاعات علمی
استادان	میرزا هاشم خوانساری•آخوند خراسانی•محمد تقی شیرازی
محل تحصیل	اصفهان • نجف • سامرا • قم
تألیفات	شذرات المعارف
سایر	استاد اخلاق
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
سیاسی	تحصن در حرم عبدالعظیم حسنی
اجتماعی	تشکیل هیئت مذهبی

زندگی و تحصیلات

محمدعلی بیدآبادی در ۱۲۹۲ق/۱۲۵۴ش در محله حسین آباد اصفهان متولد شد. پدرش محمد جواد بیدآبادی یکی از علمای آن منطقه بود. مقدمات علوم را نزد پدر آموخته و در کلاس درس برادر بزرگترش (شیخ احمد مجتهد) حاضر شد. در ده سالگی در درس میرزا هاشم خوانساری شرکت کرد و درس ریاضیات را از میرزا عبدالرزاق بغایری آموخت.

خانواده و فرزندان

محمدعلی بیدآبادی داماد سید صادق قمی از خاندان روحانی قمی است. پسران وی جواد، محمد، مهدی، حسین، حسن، عبدالله، عباس، روح‌الله، نصرالله، نورالله هستند. مهدی شاه‌آبادی از شهدای جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، فرزند او است.

تبعید به تهران

در سال ۱۳۰۴ق ناصرالدین شاه قاجار، آیة الله بیدآبادی را به همراه دو فرزندش محمدعلی و علی‌ محمد به تهران تبعید کرد. وی در تهران در درس میرزا حسن آشتیانی شرکت نمود و به جلسه درس فلسفه سید ابوالحسن جلوه راه یافت. در هیجده سالگی به اجتهاد رسید. وی حدود شانزده سال در تهران اقامت کرد و در این مدت علاوه بر تحصیل به تدریس مشغول شد.

هجرت به نجف و سامرا

در سال ۱۳۲۰ق محمدعلی با قصد رفتن به نجف اشرف و حضور در درس آخوند خراسانی ابتدا به اصفهان رفت و پس از دو سال اقامت در آنجا راهی نجف شد. اقامت او در نجف هشت سال طول کشید و طی آن توانست در دو دوره کامل درس خارج اصول آخوند شرکت کند که نتیجه آن یک دوره شرح بر کتاب کفایة الاصول است که به قلم وی نگارش یافته است. در نجف در درس فتح‌الله غروی اصفهانی و محمد حسن خلیلی شرکت کرد.
پس از درگذشت آخوند خراسانی، شاه‌آبادی به سامرا رفت تا از درس محمدتقی شیرازی استفاده کند. وی یکی از شش نفری بود که از میرزای شیرازی گواهی اجتهاد دریافت کرد. چنانکه شیخ الشریعه اصفهانی، سید اسماعیل صدر، فاضل شربیانی، میرزا خلیل تهرانی هم به شاه‌آبادی گواهی اجتهاد داده بودند.

بازگشت به ایران

شاه‌آبادی بعد از هشت سال اقامت در عراق به درخواست مادرش به ایران بازگشت. چون مردم تهران از ورود شاه‌آبادی به ایران مطلع شدند از وی خواستند که به تهران بیاید، وی پذیرفت و چون منزلش در خیابان شاه آباد (جمهوری اسلامی کنونی) بود به «شاه آبادی» معروف شد. او نخست در منزل اقامه جماعت و سخنرانی کرد و بعد به سبب کمبود جا به مسجد سراج الملک رفت. شاه‌آبادی از ۱۳۳۰ق/۱۲۹۱ش تا ۱۳۴۷ق/۱۳۰۷ش در تهران اقامت داشت.

تدریس در قم

عبدالکریم حائری یزدی مؤسس حوزه علمیه قم، از شاه‌آبادی برای تدریس در حوزه قم که در آن زمان حوزه‌ای نوپا بود، دعوت کرد و او نیز در سال ۱۳۰۷ش، برای تربیت طلاب حوزه علمیه قم وارد این شهر شد و به مدت هفت سال در آنجا ساکن شد. وی در قم دروس اخلاق ، فلسفه و فقه تدریس کرد. امام خمینی، سید رضا بهاءالدینی ، سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی ، ملاعلی معصومی همدانی، میرزا هاشم آملی ، محمد ثقفی تهرانی و سیدمصطفی صفایی خوانساری از جمله شاگردان او بودند.

آثار

• شذرات المعارف (درباره فلسفه سیاسی اسلام): نام دیگر این کتاب مرام الاسلام است و به زبان فارسی نوشته و چند بار نیز به چاپ رسیده است.
• رساله‌ای در نبوت خاصه؛ این چهار کتاب تاکنون چاپ نشده‌اند
• الایمان و الرجعة؛ این کتاب ردی است بر کتاب (اسلام و رجعت) نوشته عبدالوهاب فرید تنکابنی(۱۲۸۶-۱۳۶۰ش).
• الانسان و الفطرة: به عربی و چاپ شده است.
• مفتاح السعادة فی احکام العبادة: به فارسی و به چاپ رسیده است.
• رشحات المعارف؛ بخشی از درس‌های عرفانی وی است.
• حاشیه کفایه آخوند خراسانی.
• (منازل السالکین) در عرفان.
• القرآن و العترة.
• رسالة العقل و الجهل.

فعالیت‌های فرهنگی-سیاسی

شاه‌آبادی در اواخر دوره قاجار و اوائل دوره پهلوی ساکن تهران شد. وی در آغاز اقامت، برای اتحاد علمای مرکز (تهران) تلاش نمود که ناموفق بود. وی از علما برای مبارزه با حرکت‌های ضد دینی رضاشاه درخواست تحصن در حرم عبدالعظیم را نمود. دو نفر از علما با او همراهی کردند و ۱۵ ماه در حرم عبدالعظيم دست به تحصن زد. او در دو ماه محرم و صفر هر روز به منبر رفته، علیه رضاشاه سخنرانی کرد. جمله معروف او این بود: "رضاخان، دست‌نشاندۀ انگلیس است و هدفش اعدام قرآن و اسلام است. اگر با منِ روحانی مبارزه می‌کند، نه به خاطر خودِ من است، بلکه به این دلیل است که من مبلغ قرآنم. به دنیا اعلام می‌کنم که اگر حرکت نکنید، این خبیث اسلام را از بین می‌برد."

این تحصن پس از نزدیک به ۱۵ ماه با اصرار برخی از علما خصوصاً سید حسن مدرس و شیخ عبدالنبی شکسته شد و وی به تهران بازگشت امّا به خاطر فساد زیاد در شهر تهران، به قم مهاجرت نمود (در ۱۳۰۷ش) و هفت سال در آنجا به تدریس فقه، اصول، فلسفه، عرفان و اخلاق مشغول شد.
در ۱۳۱۴ش (۱۳۵۴ق) به دلیل درخواست مردم تهران و بیماری فرزندش، به تهران بازگشت و در مسجد امین الدوله به امامت جماعت و وعظ و خطابه و تدریس مشغول شد. پس از ۲ سال نماز جماعت، تدریس و سخنرانی خود را به یکی از شبستان‌های مسجد جامع تهران منتقل کرد.نصرالله شاه آبادی فرزند شاه آبادی در خاطراتش می‌گوید که پدرش پس از دیدار با سید حسین امامی از اعضای فدائیان اسلام و شنیدن برنامه‌ها واقدامات دین ستیزانه کسروی گفت: این افراد قتلشان واجب است.

مخالفت‌ها با رضا شاه

هنگامی که رضاشاه پوشیدن لباس روحانیت را ممنوع اعلام کرد، شاه آبادی هفت پسرش را ملبس به لباس روحانیت کرد. و زمانی که حکومت پهلوی مساجد و منابر را تعطیل و ممنوع اعلام نمود، او هرگز مسجد و منبر را ترک نکرد.

فعالیت‌های اجتماعی

از فعالیت‌های اجتماعی محمدعلی شاه‌آبادی، تشکیل هیئت مذهبی سیار بود. رساله «شَذَرات المعارف» یا «مرام الاسلام» او برای همین هیئت‌هاست. وی برای محصلین و والدینشان جلسات مخفی در منزلش ترتیب داد و در کنار این جلسات برای مبارزه با رباخواری، شرکت مُخَمَّس و قرض الحسنه را به صورت سهام افراد ایجاد کرد.

درگذشت

آیت الله شاه‌آبادی پنج شنبه، ۳ آذر ۱۳۲۸ش، (۳ صفر ۱۳۶۹ قمری) درگذشت. به دستور حکومت، جنازه باید از مسیر مسجد جامع تا مسجد امام و بازار توسط علما تشییع می‌گردید و باقی راه تا حرم حضرت عبدالعظیم با ماشین حمل می‌شد. ولی جمعه ۴ آذر به دلیل ازدحام جمعیت پیکر او تا حرم حضرت عبدالعظیم توسط مردم تشییع و در مقبره ابوالفتوح رازی (صاحب روح الجنان) به خاک سپرده شد.

منابع

• حدیث نصر، خاطرات فقیه مجاهدآیت الله حاج آقا نصرالله شاه آبادی، به کوشش سید حسین کشفی، قم، موسسه کتاب شناسی شیعه، ۱۳۹۷ش.
• مجله گلبرگ - آذر ۱۳۸۳ شماره۵۷.
• «آیت الله شاه‌آبادی»، مجله حضور - پاییز ۱۳۸۴، شماره ۵۴.
• «درگذشت آیت الله شاه‌آبادی»، مجله گلبرگ - آبان ۱۳۸۱، شماره ۳۵.
• سایت شخصیت نگار.
• پژوهشکده باقرالعلوم (ع).
• محمدی، محمد علی، «زندگینامه آیت الله میرزا محمدی علی شاه‌آبادی»، سایت اندیشه قم، تاریخ درج: بی‌تا، تاریخ بازدید:‌ ۲۵ شهریور ۱۳۹۸ش.
• مختاری؛ رضا؛ سیمای فرزانگان، تبلیغات اسلامی، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۵، نهم، ص ۸۸و۸۹.
• انصاری قمی، ناصرالدین، عالم ربانی "یادنامه آیت الله سید مهدی روحانی"، سایت library.tebyan.net (کتابخانه دیجیتالی تبیان)،تاریخ درج مطلب:آذر، ۱۳۷۹ش، تاریخ بازدید:۲۳، خرداد، ۱۴۰۲ش.

پیوند به بیرون

• حدیث سرو آیت الله محمدعلی شاه آبادی