سحرخیزی
سَحَرخیزی در ادبیات اسلامی به بیدار ماندن پیش از اذان صبح گفته می‌شود که آمرزش گناهان و استجابت دعا از فواید آن است. بر پایه روایات، معصومان(ع) سحرخیز بوده‌اند. به جا آوردن نماز شب و خواندن دعای سحر در ماه رمضان از جمله اعمالی است که در وقت سحر سفارش شده است.
نزد مسلمانان برخی کشورها، آیین‌های سحرخوانی و طبل‌زنی در سحرهای ماه رمضان مرسوم بوده است.
مفهوم‌شناسی
سحرخیزی بیدار شدن از خواب هنگام سحر است[۱] و سحر بنا بر برخی روایات به معنای پیش از طلوع فجر صادق (اذان صبح) است.[۲] واژه سحر[یادداشت ۱] در لغت‌نامه‌ها به «آخر شب»،[۴] «پیش از طلوع فجر»،[۵] «کمی پیش از صبح»[۶] و «زمانی که تاریکی شب با روشنایی روز مخلوط می‌شود»[۷] معنا شده است.
واژه سحر، در آیه وَالْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحَارِ (ترجمه:[باتقوایان]... و آمرزش‌خواهان در سحرگاهان هستند.)[سوره آل عمران–۱۷] به کار رفته که فخرالدین طریحی (درگذشت ۱۰۸۷ق)، لغت‌شناس شیعه، آن را «کمی پیش از صبح» معنا کرده است.[۸]
جایگاه
از سحر در کتاب‌های حدیثی در باب‌های مربوط به روزه بحث شده[۹] و شیخ کلینی (درگذشت ۳۲۹ق)، مُحدّث شیعه در کتاب کافی، روایتی درباره سحر در باب «اوقات و حالاتی که در آن امید است دعا مستجاب شود» آورده است.[۱۰] در کتاب‌های فقهی نیز، در باب روزه[۱۱] و وقت نمازهای نافله[۱۲] از سحر بحث شده است.
عارفان در آثار خود از سحرخیزی یاد کرده‌اند[۱۳] و در شعر فارسی، مانند شعر حافظ،[۱۴] ملک‌الشعرای بهار[۱۵] و شعر عالمانی مانند مهدی الهی قمشه‌ای[۱۶] به سحرخیزی اشاره شده است.
سحرخیزی معصومان(ع)
بر اساس احادیث، اهل‌بیت(ع) سحرخیز بوده و در سحر به مناجات و دعا می‌پرداخته‌اند.[۱۸] همچنین بنابر روایات شیعه، یکی از وقت‌هایی که پیامبران برای مناجات و دعا انتخاب می‌کردند، سحر بوده است.[۱۹]
فواید
الهی، آنکه سحر ندارد، از خود خبر ندارد.
حسن حسن‌زاده آملی، الهی‌نامه، ۱۳۸۱ش، ص۱۸
در روایات، آمرزش گناهان[۲۰] و استجابت دعا از فایده‌های سحرخیزی شمرده شده است.[۲۱] بر اساس روایتی، وقتی فرزندان حضرت یعقوب از او خواستند به خاطر خطایی که در ماجرای یوسف مرتکب شده بودند برای آنها از خدا آمرزش بخواهد، یعقوب طلب آمرزش را تا سحر به تأخیر انداخت، چراکه دعا و طلب آمرزش در آن وقت مستجاب می‌شود.[۲۲]
در روایتی از امام صادق(ع)، استغفارِ شماری از مردم در سحر، مانع از نازل شدن عذاب الهی شمرده شده[۲۳] و بر پایه روایتی دیگر، روزی‌ها در سحر تقسیم می‌شود.[۲۴]
اعمال
در روایات سفارش شده است که هنگام سحر از خدا درخواست آمرزش شود.[۲۵] مسواک زدن[۲۶] و به جا آوردن نماز شب، از دیگر سفارش‌ها در وقت سحر است.[۲۷]
بر اساس روایات، خواندن دعای سحر در ماه رمضان[۲۸] و خوردن سحری برای روزه‌داران در هنگام سحر مستحب است.[۲۹]
آیین‌ها
سحرخوانی، آیینی برای بیدار کردن مردم در سحرهای ماه رمضان در ایران بوده است.[۳۰] گفته شده این آیین در میان مسلمانان هند نیز مرسوم است.[۳۱] آیین طبل‌زنی در سوریه و چاووش‌خوانی در ترکیه از دیگر آیین‌ها هنگام سحر است.[۳۲]
پانویس
- ↑ عمید، فرهنگ فارسی عمید، ۱۳۸۹ش، ذیل واژه سحرخیز.
- ↑ شیخ طوسی، الاستبصار، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۲۲۰.
- ↑ تهرانی، سیدمحمدحسین، مهر تابان. ص۵۸
- ↑ فراهیدی، کتاب العین، ۱۴۰۹ق، ذیل واژه سحر، ج۳، ص۱۳۶.
- ↑ ابن‌سیده، المحکم و المحیط الاعظم، ۱۴۲۱ق، ج۳، ص۱۸۴.
- ↑ جوهری، الصحاح، ۱۳۷۶ق، ذیل واژه سحر، ج۲، ص۶۷۸.
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ۱۴۱۲ق، ذیل واژه سحر، ج۱، ص۴۰۱.
- ↑ طریحی، مجمع البحرین، ۱۳۷۵ش، ذیل واژه سحر، ج۳، ص۳۲۵.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۲۹ق، ج۷، ص۴۶۳.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۲۹ق، ج۴، ص۳۲۰.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به حائری طباطبایی، ریاض المسائل، ۱۴۱۸ق، ج۵، ص۴۸۳.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به حائری طباطبایی، ریاض المسائل، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۲۳۱.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به شاه‌آبادی، رشحات البحار، ۱۳۸۶ش، ص۴۵.
- ↑ دیوان حافظ، غزل شماره ۲۱۶، ص۲۱۶.
- ↑ دیوان ملک‌الشعرای بهار، ۱۳۸۲ش، ص۳.
- ↑ الهی قمشه‌ای، مجموعه دیوان الهی، ۱۳۶۶ش، ج۲، ص۵۲۳.
- ↑ دیوان حافظ، غزل شماره ۲۱۶، ص۲۱۶.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۲۹ق، ج۴، ص۳۹۹.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به کوفی اهوازی، الزهد، ۱۴۰۲ق، ص۷۵؛ قمی، تفسیر قمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۵۰.
- ↑ امام صادق(ع)، مصباح الشریعه، ۱۴۰۰ق، ص۱۲۳.
- ↑ شیخ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ۱۴۰۶ق، ص۱۶۱.
- ↑ قمی، تفسیر قمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۵۶.
- ↑ شیخ صدوق، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، ۱۴۰۶ق، ص۱۷۷.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۲۹ق، ج۴، ص۳۲۲.
- ↑ منسوب به امام صادق(ع)، مصباح الشریعه، ۱۴۰۰ق، ص۴۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۲۹ق، ج۵، ص۷۶.
- ↑ شیخ طوسی، الإستبصار، ۱۳۹۰ق، ج۱، ص۲۲۰.
- ↑ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۵۸۲.
- ↑ شیخ صدوق، فضائل الاشهر الثلاثه، ۱۳۹۶ش، ص۹۲.
- ↑ «موسیقی رمضان در ایران به کوشش هوشنگ جاوید»، ص۱۷.
- ↑ «رمضان و زیبایی تفاوت آیین‌ها در کشورهای جهان»، حوزه نمایندگی ولی‌فقیه در امور حج و زیارت، بایگانی شده از اصلی.
- ↑ «رمضان و زیبایی تفاوت آیین‌ها در کشورهای جهان»، حوزه نمایندگی ولی‌فقیه در امور حج و زیارت، بایگانی شده از اصلی.
یادداشت
- ↑ واژه سهر نیز به معنای بیدار ماندن آمده است. «بوقت آنکه همه خلق گرم خواب شوند تو در شتاب سفر بوده‌ای و رنج سَهَر.»(فرخی) کلّیات مراقبه که بر حسب منازل مختلف، جزئیات آن متفاوت است، در پنج چیز خلاصه می‌شود:صَمت و جُوع و سَهر و عُزلت و ذِکری بدوام /نا تمامان جهان را کند این پنج تمام[۳]
منابع
- ابن‌سیده، علی بن اسماعیل، المحکم و المحیط الاعظم، عبدالحمید هنداوی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق.
- ابن‌فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، تصحیح عبدالسلام محمد هارون، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۰۴ق.
- الهی قمشه‌ای، محی‌الدین مهدی، مجموعه دیوان الهی، تهران، کتابفروشی برادران علمی، ۱۳۶۶ش.
- منسوب به امام صادق(ع)، مصباح الشریعه، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۰ق.
- جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح: تاج اللغه و صحاح العربیه، تصحیح احمد بن الغفور عطار، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۳۷۶ق.
- حائری طباطبایی، سید علی بن محمد، ریاض المسائل، تحقیق محمد بهره‌مند و دیگران، قم، مؤسسة آل‌البیت(ع)، ۱۴۱۸ق.
- حسن‌زاده آملی، حسن، الهی‌نامه، بی‌جا، الف لام میم، ۱۳۸۱ش.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت،دار القلم، ۱۴۱۲ق.
- «رمضان و زیبایی تفاوت آیین‌ها در کشورهای جهان»، سایت حوزه نمایندگی ولی‌فقیه در امور حج و زیارت، تاریخ درج مطلب: ۲ ربیع‌الاول ۱۴۴۲ق، تاریخ بازدید: ۲۸ مهر ۱۳۹۹ش.
- شاه‌آبادی، محمدعلی، رشحات البحار، تهران، پژوهشکده فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۸۶ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم، دار الشریف الرضی للنشر، ۱۴۰۶ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، فضائل الاشهر الثلاثه، تحقیق و تصحیح غلامرضا عرفانیان، قم، کتابفروشی داوری، ۱۳۹۶ش.
- طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تحقیق و تصحیح احمد حسینی اشکوری، تهران، مرتضوی، ۱۳۷۵ش.
- طوسی، محمد بن الحسن، مصباح المتهجد، بیروت، مؤسسة فقه الشیعه، ۱۴۱۱ق.
- طوسی، محمد بن الحسن، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، تصحیح حسن الموسوی خرسان، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۹۰ش.
- فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، قم، نشر هجرت، ۱۴۰۹ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، قم،دار الکتاب، ۱۴۰۴ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیحدار الحدیث، قم، دار الحدیث، ۱۴۲۹ق.
- کوفی اهوازی، حسین بن سعید، الزهد، تصحیح غلامرضا عرفانیان یزدی، قم، المطبعة العلمیه، ۱۴۰۲ق.
- ملک‌الشعرای بهار، محمدتقی، دیوان اشعار ملک‌الشعرای بهار، تهران، آزادمهر، ۱۳۸۲ش.
- منصوری لاریجانی، اسماعیلی، سیمای سحرخیزان در نهج‌البلاغه، تهران، آیه، ۱۳۸۷ش.
- «موسیقی رمضان در ایران به کوشش هوشنگ جاوید»، در مجله کتاب ماه هنر، تهران، خانه کتاب، شماره ۷۷ و ۷۸، بهمن و اسفند ۱۳۸۳ش.
پیوند به بیرون
- مقاله سحر در دایرة المعارف بزرگ اسلامی
- مقاله سحری‌خوانی در دایرة المعارف بزرگ اسلامی
- بررسی جایگاه و اهمیت سحرخیزی در زندگی از منظر آیات و روایات.