اصحاب سَبْت گروهی از بنی‌اسرائیل که بنابر آیات قرآن، به خاطر نافرمانی خدا و صید ماهی در روز شنبه، به عذاب الهی گرفتار شدند. چنان‌که در قرآن آمده اصحاب سبت به امر خدا به صورت بوزینه درآمدند و بنابر برخی روایات، این گروه مسخ شده پس از ۳ روز هلاک شدند. بیشتر روایات، وقوع ماجرای اصحاب سبت را همزمان با حضرت داوود و در شهر ایله دانسته‌اند که امروزه در فلسطین اشغالی است و ایلات خوانده می‌شود.
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان گفته، تنها کسانی از اصحاب سبت نجات یافتند که نهی از منکر کرده بودند و خطاکاران و همچنین کسانی که در برابر آنان ساکت بودند، گرفتار عذاب الهی شدند.
مفهوم‌شناسی
اصحاب سبت، گروهی از قوم بنی‌اسرائیل بودند که بر اثر سرپیچی از فرمان خداوند درباره حرمت کار در روز شنبه، به عذاب گرفتار شدند.[۱] آنان در عصر پیامبری حضرت داوود زندگی می‌کرده و جمعیتی حدود ۱۲هزار یا۷۰ هزار نفر داشته‌اند.[۲] عبارت «اصحاب سبت» تنها یک بار به طور صریح در آیه ۴۷ سوره نساء به‌کار رفته، اما در آیات دیگری از قرآن کریم[یادداشت ۱] نیز داستان قوم مذکور و سرانجام آن بیان شده است.[۳]
سَبت که به‌معنای قطع یا قطع عمل است[۴] و در زبان عبری، شبات خوانده می‌شود،[۵] عنوان روز شنبه در میان یهودیان بوده[۶] و در لغت عبرانی، به‌معنای استراحت است.[۷] بنابر فرهنگ یهودی، قوم یهود باید در روز شنبه یا سبت، از همه کارهای خود دست بکشند و استراحت کنند.[۸] حفظ حرمت روز سبت و کارنکردن در آن، یکی از ده فرمان حضرت موسی بوده است.[۹]
ماجرا
بنابر قرآن کریم، اصحاب سبت به‌سبب نافرمانی از حدود و قوانین الهی در روز شنبه، و شکار ماهی در آن روز که اقدامی ممنوع بوده است،[۱۰] مسخ شدند تا عقوبت کارشان را ببینند و عبرتی برای پرهیزکاران باشند.[۱۱]
بر اساس روایتی از امام سجاد(ع)، اصحاب سبت، گروهی بوده‌اند که در کنار دریایی ساکن بوده و خداوند آنها را از شکار ماهی در روز شنبه نهی کرده بود.[۱۲] از آنجا که در روز شنبه، ماهی‌های بسیار زیادی به ساحل نزدیک می‌شدند، آنان برای شکار ماهی در این روز، دست به حیله زدند و حوض‌ها و جدول‌هایی کندند که ماهی‌ها می‌توانستند وارد آن شوند، اما نمی‌توانستند از آن خارج شوند.[۱۳] اصحاب سبت، گرچه در روز شنبه، به شکار ماهی نمی‌پرداختند، روز یکشنبه، ماهی‌هایی را صید می‌کردند که شنبه، در جدول‌ها و حوض‌های آنان گرفتار شده بودند.[۱۴] اصحاب سبت، به همین شیوه مال فراوانی اندوختند و نعمت‌های بسیاری به‌دست آوردند.[۱۵] براساس روایت مذکور، آنها ۸۰ هزار نفر بودند که ۷۰ هزار نفرشان به نهی خداوند از صید ماهی در روز شنبه، بی‌توجهی کردند.[۱۶]
مسخ اصحاب سبت
اصحاب سبت در نهایت به عذاب الهی دچار شده و مسخ شدند. چنان‌که در قرآن کریم آمده است که به امر خدا به صورت بوزینه درآمدند.[۱۷] بنابر برخی روایات، این گروه مسخ شده پس از ۳ روز هلاک شدند.[۱۸]
سید محمدحسین طباطبایی در تفسیر المیزان نوشته است: براساس آیه ۱۶۵ سوره اعراف، کسانی از آنان که نهی از منکر می‌کردند، نجات یافتند، اما دو گروه دیگر، یعنی خطاکاران و کسانی که در برابر آنان ساکت بودند، گرفتار عذاب الهی شدند.[۱۹]
برخی ازجمله مجاهد بن جبر، مفسر شیعه (درگذشت ۱۰۴ق) و محمد عبده، مفسر اهل سنت، معتقدند مسخ جسمانی اصحاب سبت رخ نداده و آنچه در آیه ۶۵ سوره بقره آمده، تمثیلی است و حکایت از مسخ شدن قلب اصحاب سبت دارد.[۲۰]
مکان و زمان
بنابر آیات قرآن، اصحاب سبت در کنار دریا زندگی می‌کرده‌اند.[۲۱] در روایتی از امام باقر(ع)، شهر اصحاب سبت، «ایله» معرفی شده است.[۲۲] فخر رازی هم محل زندگی آنها را شهر ایله دانسته است.[۲۳] شهر ایله احتمالاً به شهر ایلات فعلی اشاره دارد که در کنار دریای سرخ و در فلسطین اشغالی قرار دارد.[۲۴] به‌گفته علامه طباطبایی،از شهرهای مدین و طبریه نیز به‌عنوان مکان زندگی اصحاب سبت یاد شده است.[۲۵]
بیشتر روایات، داستان اصحاب سبت را در زمان حضرت داوود دانسته‌اند.[۲۶]
پانویس
- ↑ روحی، «اصحاب سبت»، ص۲۳۲.
- ↑ روحی، «اصحاب سبت»، ص۲۳۲.
- ↑ روحی، «اصحاب سبت»، ص۲۳۲.
- ↑ قرشی بنابی، قاموس قرآن، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۰۷.
- ↑ روحی، «اصحاب سبت»، ص۲۳۲.
- ↑ قرشی بنابی، قاموس قرآن، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۰۷.
- ↑ قرشی بنابی، قاموس قرآن، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۰۷.
- ↑ قرشی بنابی، قاموس قرآن، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۰۷.
- ↑ قرشی بنابی، قاموس قرآن، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۲۰۷.
- ↑ سوره بقره، آیه ۶۵؛ همچنین ببینید: مجلسی، حیوة القلوب، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۹۴۷.
- ↑ سوره بقره، آیه ۶۶؛ همچنین ببینید: مجلسی، حیوة القلوب، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۹۴۸.
- ↑ مجلسی، حیوة القلوب، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۹۴۸.
- ↑ مجلسی، حیوة القلوب، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۹۴۸.
- ↑ مجلسی، حیوة القلوب، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۹۴۸.
- ↑ مجلسی، حیوة القلوب، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۹۴۸.
- ↑ مجلسی، حیوة القلوب، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۹۴۸.
- ↑ سوره بقره، آیه ۶۵.
- ↑ تفسیر منسوب به امام حسن عسکری، ۱۴۰۹ق، ص۲۷۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۸، ص۲۶۸-۲۶۹.
- ↑ مغنيه، تفسير الكاشف، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۱۲۱.
- ↑ سوره اعراف، آیه ۱۶۳.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۲۶۶.
- ↑ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ج۱۲، ص۴۱۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج۶، ص۴۱۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۸، ص۳۰۳.
- ↑ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۱۲، ص۴۱۲.
یادداشت
- ↑ آیه ۶۵ سوره بقره، آیه ۱۵۴ سوره نسا، آیه ۱۶۳ سوره اعراف، آیه ۱۲۴ سوره نحل
منابع
- قرآن کریم.
- تفسیر منسوب به امام حسن عسکری، قم، مدرسة الامام المهدی(عج)، ۱۴۰۹ق.
- روحی، ابوالفضل، «اصحاب سبت»، در اعلام قرآن: از دائرة المعارف قرآن کریم، ج۲، قم، مؤسسه بوستان کتاب، ۱۳۸۵ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
- فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ش.
- مجلسی، محمدباقر، حیوة القلوب، قم، سرور، ۱۳۸۴ش.
- مغنيه، محمدجواد، تفسير الكاشف، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۲۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۸۰ش.