سید صَدرالدین عَلی بن احمد بن محمد مَعصوم حسینی دَشتَکی شیرازی (۱۰۵۲ - ۱۱۱۸ق یا ۱۱۲۰ق)، معروف به سید علی خان مدنی و سید علیخان کبیر و در نزد عرب به ابن معصوم مدنی از علمای شیعه قرن دوازدهم هجری. ریاض السالکین در شرح صحیفه سجادیه از آثار مهم اوست.
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| لقب | سید علیخان کبیر، سید علی خان شارح صحیفه |
| نسب | با ۲۶ واسطه به زید بن علی |
| تاریخ تولد | ۱۰۵۲ ق |
| محل زندگی | حجاز، حیدرآباد دکن، برهانپور لاهور، شیراز |
| تاریخ وفات | ذیقعده ۱۱۱۸ ق یا ۱۱۲۰ق |
| محل دفن | حرم شاه‌چراغ |
| شهر وفات | شیراز |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | جعفر بن کمال الدین بحرانی • صاحب معالم • حسام الدین حلی |
| شاگردان | محمد صالح خاتون آبادی • محمد حسین خاتون آبادی • شیخ باقر بن محمد حسین مکی |
| محل تحصیل | حجاز • هندوستان |
| تألیفات | ریاض السالکین • سلافة العصر • الدرجات الرفیعة • سلوة الغریب |
دوران عمرش را در شهرهای مختلف سپری کرد. پس از سفر به هند، در حیدرآباد، وزیر دربار سلطان‌عبدالله قطب شاه و پس از آن در برهانپور لاهور، رئیس دیوان حکومت سلطان محمد اورنگ‌زیپ شد. آخر عمر خود را در شیراز به تدریس گذراند.
زندگی‌نامه
سید علیخان مدنی در نیمه جمادی الاولی سال ۱۰۵۲ق در مدینه متولد شد و به مدنی شهرت یافت.[۱] پدرش امیر نظام‌الدین احمد و مادرش دختر شیخ محمد منوفی، امام شافعیان حجاز، بود.[۲] نسبت او با ۲۶ واسطه به زید بن علی می‌رسد که در ابتدای کتاب ریاض السالکین به این مطلب تصریح کرده است.
وفات
او در ذیقعده سال ۱۱۱۸ق یا ۱۱۹ق و یا ۱۱۲۰ق در شیراز از دنیا رفت.[۳][۴][۵] پیکر سید علی خان کبیر، در حرم سید احمد بن موسی الکاظم(ع) معروف به حرم شاه‌چراغ در جوار سید ماجد بحرانی مدفون است.[۶]
لقب‌ها
چون زادگاه وی در مدینه بوده، به «مدنی» معروف شده است. این لقب از مشهورترین القابش می‌باشد. خودش به این لقب بسیار علاقه داشته و در کتاب ریاض السالکین مکرراً خود را به این لقب نامیده است. چون ۱۶ جد از اجداد او در شیراز زندگی می‌کرده‌اند بعد از لقب مدنی به «شیرازی» مشهور شده‌است. او در حوزه‌های علمیه ایران به «سید علی خان کبیر» یا «شارح صحیفه» نیز مشهور است.[۷][۸]
سفرها و منصب‌ها
وی پس از مدتی زندگی در مدینه به همراه خانواده‌اش به مکه مهاجرت کرد و تا سال ۱۰۶۶ق دروس مقدماتی ادبیات عرب و بعضی از ابواب فقه و ریاضی را از پدرش سید احمد نظام الدین، شیخ جعفر بحرانی و شیخ محمد بن علی شاه فرا گرفت.
در این سال (۱۰۶۶ ق) به همراه پدر و خانواده‌اش به حیدرآباد از شهرهای هند رفته و مورد استقبال سلطان عبدالله قطب شاه (متوفای ۱۰۸۳ ق) قرار گرفته و سلطان، اداره امور مملکتی قطب‌شاهیان را به پدرش واگذار می‌کند و پس از این که او را به دامادی برمی‌گزیند به ولیعهدی خود منصوب می‌گرداند. سید صدرالدین که در این هنگام حدود پانزده سال داشت، بین سال‌های ۱۰۶۸ تا ۱۰۸۳ق در درس پدرش شرکت می‌کرد.
در سال ۱۰۸۳ق با مرگ سلطان عبدالله، داماد دیگر او میرزا ابوالحسن معروف به «تاناشاه» حکومت را غصب نموده و او و پدرش را تبعید یا زندانی کرده تا این که در سال ۱۰۸۵ق. پدرش وفات می‌کند. سید صدرالدین که متوجه خطر گردیده بود از حیدرآباد به برهانپور که تحت تسلط سلطان محمد بود فرار نموده و سربازان تاناشاه موفق به دستگیری وی نمی‌شوند. پس از رسیدن به برهانپور مورد استقبال سلطان محمد واقع شد و حدود ۱۳۰۰ سوارکار در اختیار او گذاشته شده و به «سید علی خان» ملقب می‌گردد. پس از شکست تاناشاه، سلطان محمد وی را والی نواحی لاهور و توابع آن که از سرزمین‌های مسلمان نشین هند بوده است قرار داده و بعدها ریاست دیوان حکومتی‌اش را در برهانپور به او می‌سپارد. پس از این بین سلطان محمد و وی رابطه مستحکمی ایجاد می‌شود و تا سال ۱۱۱۳ق حدود ۲۵ سال در این منصب‌ها باقی می‌ماند.
از سال ۱۱۱۳ق به سبب ظلم سلطان و بدگویی حسودان و کهولت سن به بهانه زیارت خانه خدا و قبر رسول اکرم(ص) از مناصب خود کناره‌گیری کرده، به طرف حجاز حرکت می‌کند. پس از رسیدن به مکه، املاکی را که در اختیار داشته تعمیر و آباد می‌کند و پس از وقف کردنشان، تولیت آنها را به پسر بزرگش میرزاحسن می‌سپارد. پس از مدتی توقف در مکه، به دلیل تغییر شرایط اجتماعی در مکه، آن شهر را ترک نموده و در سال ۱۱۱۷ق به اصفهان می‌رود که در آن زمان شاه حسین صفوی ریاست آن را به عهده داشته است و مورد استقبال و تعظیم او قرار می‌گیرد.
پس از اصفهان، وی به شیراز، شهر اجدادش، رفته و در مدرسه منصوریه آن شهر به تدریس مشغول شده و تا آخر عمر در آن شهر می‌ماند.[۹][۱۰][۱۱]
شخصیت علمی
بنا به گفته محقق کتاب در مقدمه ریاض السالکین، شیخ حر عاملی در امل الآمل، خوانساری در روضات، شیخ عباس قمی در سفینة البحار، علامه امینی در الغدیر، مدرس تبریزی در ریحانة الادب، افندی در ریاض العلما، محدث نوری در مستدرک و بسیاری از عالمان دیگر شیعه از مقام علمی و شخصیتی سید علی خان مدنی تجلیل و تمجید کرده‌اند.[۱۲]علامه امینی در الغدیر پس از نقل شعری از او، وی را ذخاير روزگار و حسنات جهان و نوابغ دنیا شمرده است. [۱۳]
اساتید
- پدرش سید نظام الدین احمد بن محمد معصوم حسینی.
- جعفر بن کمال الدین بحرانی.
- علی بن فخر الدین محمد بن حسن (صاحب معالم) فرزند شهید ثانی(متوفای ۱۱۰۴ ق).
- حسام الدین حلی.
- محمد بن علی شاه.
شاگردان
- محمد صالح خاتون آبادی.
- محمد حسین خاتون آبادی فرزند محمد صالح (متوفای ۱۱۵۱ق).
- باقر بن محمد حسین مکی.
آثار
سید علیخان کبیر در علوم مختلف آثاری دارد و یکی از مشهورترین آثار او، ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین است و در آن به شرح ادعیه صحیفه سجادیه پرداخته است. این شرح آکنده از مباحث مختلف ادبی، قرآنی، فقهی، کلامی و تاریخی بوده، به گونه‌ای که این کتاب را به دایرة المعارفی از معارف اسلامی تبدیل کرده است.[۱۴][۱۵]
پانویس
- ↑ مدنی، ریاض السالکین، ۱۴۰۹ ق، ج۱، ص۷.
- ↑ رضوی، پژوهشی پیرامون مؤلف ریاض السالکین فی شرح صحیفه سید الساجدین، ۱۳۹۱ش.
- ↑ مدنی، ریاض السالکین، ۱۴۰۹ ق، ج ۱، ص۱۲.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۲۱ق، ج۸، ص۱۵۲.
- ↑ زرکلی، اعلام، ج۴، ص۲۵۸.
- ↑ مدنی، ریاض السالکین، ۱۴۰۹ ق، ج ۱، ص۱۲.
- ↑ مدنی، ریاض السالکین، ۱۴۰۹ ق، ج ۱، ص۸ - ۱۱.
- ↑ مدرس، ریحانة الادب، ۱۳۶۹ش، ج ۲، ص۹۳.
- ↑ رضوی، پژوهشی پیرامون مؤلف ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین، ۱۳۹۱ش.
- ↑ مدنی، ریاض السالکین، ۱۴۰۹ ق، ج ۱، ص۷ - ۱۱.
- ↑ گلشن ابرار، ۱۳۷۹ش، ج ۱، ص۲۶۴ - ۲۷۰.
- ↑ مدنی، ریاض السالکین، ۱۴۰۹ ق، ج ۱، ص۱۲ - ۱۵.
- ↑ امینی، الغدیر، ج۱۱، ص۳۴۷.
- ↑ مدنی، ریاض السالکین، ۱۴۰۹ ق، ج ۱، ص۱۶ - ۱۹.
- ↑ رضوی، پژوهشی پیرامون مؤلف ریاض السالکین فی شرح صحیفه سید الساجدین، ۱۳۹۱ش.
منابع
- مدنی، سید علیخان، ریاض السالکین، محسن حسینی امینی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۹ ق.
- جمعی از نویسندگان، گلشن ابرار، قم، معروف، ۱۳۷۹ش.
- مدرس، محمد علی، ریحانه الادب، تهران، خیام، ۱۳۶۹ش.
- رضوی، محمد، پژوهشی پیرامون مؤلف ریاض السالکین فی شرح صحیفه سید الساجدین، کتاب ماه دین، بهمن ۱۳۹۱ - شماره ۱۸۴.
- امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعة، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۲۱ ق.
- مرکز تحقیقات علوم اسلامی نور، نرم‌افزار جامع الاحادیث.