افغانستان

افغانستان (انگلیسی: Afghanistan) کشوری آسیایی با اکثریت مسلمان است. چین، تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان، ایران و پاکستان در همسایگی این کشور قرار دارد. کابل پایتخت افغانستان و قندهار، هرات، مزار شریف و جلال‌آباد، بزرگترین شهرهای این کشور است. پیروان مذهب حنفی (اهل‌سنت) در اکثریت و شیعیان امامیه و اسماعیلیه در اقلیت هستند. درصد شیعیان در این کشور، بین ۲۵٪ تا ۳۰٪ برآورد شده است. در قانون اساسی مصوب سال ۱۳۸۲ش، برای اولین بار، مذهب شیعه در افغانستان به رسمیت شناخته شد. هزاره بزرگترین قوم شیعه و سادات، هراتی‌ها، قزلباش‌ها و گروه‌هایی از بلوچ‌ها، تاجیک‌ها و پشتون‌ها دیگر دسته‌های شیعه هستند. رواج تشیع در سرزمین افغانستان از زمان صدر اسلام بوده و گسترش آن در دوره بنی‌عباس و با مهاجرت علویان به خراسان، و سپس همزمان با ایلخانان و صفویه اتفاق افتاده است.
از زمان حکومت عبدالرحمن‌خان (۱۲۵۹ـ۱۲۸۰ش/۱۸۸۰ـ۱۹۰۱م) که شیعیان بخصوص هزاره‌ها به سختی سرکوب و کشتار شده و خودمختاری آنان سلب شد، تا سقوط طالبان در ۱۳۸۰ش شیعیان مورد تهدید و سرکوب بودند. پس از برپایی نظام سیاسی بر پایه انتخابات تا روی‌کار آمدن دوباره طالبان در آخرین روزهای مرداد ۱۴۰۰ش، اوضاع شیعیان به بهبودی نسبی رسیده بود؛ گرچه سیاست آن حکومت نیز خالی از تبعیض نسبت به شیعیان نبود و حملات تروریستی متعددی علیه شیعیان بخصوص هزاره‌ها صورت گرفت. در آن دوره شیعیان در افغانستان چندین حزب، گروه اجتماعی، نهاد و مرکز دینی، حوزوی و دانشگاهی، رسانه، نمایندگان پارلمانی و اندکی مقام ارشد حکومتی داشتند. در امارت اسلامی طالبان، هیچ مقام ارشد حکومتی از شیعیان انتخاب نشد و آنان دوباره مورد تبعیض و محرومیت قرار گرفته‌اند.

افغانستان

اطلاعات عمومی
دین رسمی	اسلام
جمعیت کل	۳۲ میلیون نفر (۱۳۹۸ش)
مساحت	۶۵۲،۸۶۴ کیلومتر مربع
حکومت	امارت اسلامی (از شهریور ۱۴۰۰ش/سپتامبر ۲۰۲۱م)
پایتخت	کابل ۳۴°۳۱′ شمالی ۶۹°۱۱′ شرقی
ادیان(درصد)	اسلام
زبان رسمی	فارسی (دَری) و پَشتو (افغان)
اسلام
پیشینه اسلام	سال ۳۷ قمری
درصد مسلمانان	بیش از ۹۸درصد
اطلاعات شیعی
درصد به جمعیت کشور	۲۵٪تا ۳۰٪
وقایع تاریخی	کشتار شیعیان هزاره
احزاب	حزب وحدت اسلامی، حزب حرکت اسلامی
اقوام	هزاره، قزلباش، سیدها، هراتی، بلوچ، پشتون و تاجیک
فرق	شیعه امامیه و اسماعیلیه
زیارتگاه‌ها	زیارت سخی (کابل)، مسجد کبود (مزار شریف)، یحیی‌بن‌زید (سرپل)
مناطق شیعه‌نشین	هزارستان، کابل، مزار شریف و هرات

جغرافیا

افغانستان و همسایگان

افغانستان کشوری در جنوب آسیای میانه است و به دریا راه ندارد. این کشور از شمال با تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان، از شمال شرق با چین، از شرق و جنوب با پاکستان و در غرب با ایران همسایه است. مساحت افغانستان در منابع مختلف از ۶۲۰ تا ۷۰۰ هزار کیلومتر مربع تخمین زده شده است. حدود نیمی از افغانستان را رشته‌کوه‌ها و ارتفاعات پوشانده است. در اطراف این کوه‌ها، دره‌های باریک و عمیق و سپس دامنه کم شیب و دشت‌ها و بیابان‌ها قرار دارد.

تاریخ

داریوش اول (۵۲۲ ـ ۴۸۶پ.م) و اسکندر (۳۳۶ ـ ۳۲۳پ.م) اولین کسانی بودند که از افغانستان به عنوان دروازه ورود به هند استفاده کردند. کوشانیان تا قرن ۴ میلادی بر این سرزمین حکومت کردند. فاتحان اسلامی در سده اول خورشیدی وارد این کشور شدند. پس از این، هرات و بلخ به دو شهر مهم در منطقه تاریخی خراسان تبدیل شدند. چنگیز و تیمور گورکانی نیز در قرن‌های ۶و۸ش این کشور را تصرف کردند. در بخش‌های مختلف افغانستان امروزی حکومت‌های کوشانیان،‌ بنی‌امیه، طاهریان، صفاریان، سامانیان، غزنویان، غوریان، سلجوقیان، ایلخانیان، آل کرت، تیموریان، بابُریان (گورکانی هند)، صفویان، نادر افشار، ابدالیان و بارکزایی حکومت کرده‌اند. بلخ، هرات، بامیان، جَوزجان، قَندَهار، تَخار، بَدَخشان، زَرَنج، پوشَنگ و نیمروز مشهورترین شهرهای باستانی افغانستان است.
در قرن نوزده میلادی، افغانستان در رقابت بین امپراتوری بریتانیا و تزار روسیه به منظور کنترل آسیای مرکزی و هند، به میدان جنگ یا میدان بازی بزرگ تبدیل شد. مرزهای امروزی افغانستان در این زمان بوجود آمد. شاه افغانستان، امان‌الله (حکومت:۱۲۹۷ـ۱۳۰۷ش) پس از استقلال سیاست خارجی از انگلیس (در ۱۲۹۸ش/۱۹۱۹م)، تلاش کرد یک‌سری اصلاحات ساختاری در جامعه و دولت افغانستان ایجاد کند.

افغانستان از ۱۳۵۹ تا اکنون دچار جنگ داخلی است. عامل اصلی شروع این روند، ورود نیروهای دولت کمونیستی شوروی سابق به افغانستان(دی ۱۳۵۸ش ـ بهمن ۱۳۶۷ش) با دعوت دولت کمونیستی این کشور و تشکیل گروه‌های مسلح مخالف با عنوان «مجاهدان» بود. پس از سقوط دولت کمونیستی در اردیبهشت ۱۳۷۱ش به‌دست مجاهدان و سرنگونی حکومت مجاهدین (تا مهر ۱۳۷۵ش) با حمله گروه طالبان، یک حکومت مذهبی (۱۳۷۵ ـ دی ۱۳۸۰ش) تأسیس شد. رژیم طالبان پس از یک اقدام تروریستی گروه متحدش، القاعده، علیه امریکا (واقعه ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱م)، با حمله مشترک نیروهای این کشور و مجاهدان سقوط کرد. پس از آن، سران مجاهدین و شخصیت‌های غیر مجاهد، به یک دوره دولت انتقالی، تدوین قانون اساسی جدید و ایجاد نظام سیاسی جمهوری با حمایت غرب توافق کردند.
در اخرین روزهای مرداد/اسد ۱۴۰۰ش (اگوست ۲۰۲۱م)، با خروج نیروهای امریکایی و عدم مقاومت دولت و ارتش افغانستان، افراد طالبان توانستند دوباره بر افغانستان تسلط یابند و ساختار جدید سیاسی افغانستان را براساس امارت اسلامی برپا کردند.

مردم و دین

نشان سابق حکومت افغانستان

جمعیت ساکن در افغانستان (بدون محاسبه افراد مقیم خارج) در سال ۱۳۹۸ش حدود ۳۲،۲۲۵،۵۶۰ نفر برآورد شده است. اقوام متعددی در افغانستان زندگی می‌کنند که در قانون اساسی مصوب ۱۳۸۲ش، به تعدادی از آن اشاره شده بود: پشتون، تاجیک، هزاره، ازبک، ترکمن، پارسی، بلوچ، پشه‌یی، نورستانی، ایماق، قزلباش و براهوی. دری (فارسی) و پشتو دو زبان و خط رسمی افغانستان است. زبان‌های ترکی (ازبکی و ترکمنی و قرقیزی) و دراویدی (براهوی) نیز در بخش‌هایی از افغانستان رایج است. قانون اساسی قبلی، حق خواندن و نوشتن و نشر رسانه را برای زبان‌های رایج دیگر محترم شمرده بود.

اسلام دین رسمی افغانستان است که در ماده دوم قانون اساسی ۱۳۸۲ش ثبت شده بود. در ماده بعدی آمده بود که «در افغانستان هیچ قانون نمی‌تواند مخالف معتقدات واحکام دیـــن اسلام باشد.» تقویم رسمی این کشور، هجری خورشیدی است و ماه‌های آن، همان برج‌های دوازده گانه فلکی است. دین مردم افغانستان پیش از ظهور اسلام، بودایی و نیز زرتشتی بوده است. اکنون پیروان مذهب حنفی (سنی) در اکثریت و پیروان مذهب شیعه در اقلیت هستند. هم‌چنین پیروان گروه‌های صوفی مانند نقشبندیه و نیز طرفداران عقاید سلفیه در این کشور وجود دارند؛ اما آمارهای دقیقی درباره تعداد پیروان ادیان و مذاهب مختلف در افغانستان وجود ندارد.

شیعیان

اولین بار در ماده ۱۳۱ قانون اساسی افغانستان ۱۳۸۲ش، حقوق اقلیت شیعه به رسمیت شناخته شد:

محاکم برای اهل تشیع، در قضایای مربوط به احوال شخصیه،‌ احکام مذهب تشیع را مطابق به احکام قانون تطبیق می‌نمایند. در ساير دعاوی نیز اگر در این قانون اساسی و قوانین دیگر حکمی موجود نباشد، محاکم قضيه را مطابق به احکام اين مذهب حل و فصل می نمایند.

بیشتر شیعیان افغانستان، معتقد به مذهب شیعه امامیه هستند. شیعیان اسماعیلی نیز در مناطقی از افغانستان حضور دارند. درصد شیعیان بین ۲۵٪ تا ۳۰٪ برآورد شده است. اکثریت شیعیان افغانستان از قوم هزاره‌ هستند. قزلباش‌ها، سادات و گروه‌هایی از هراتی‌ها، تاجیک‌ها، بلوچ‌ها، ترکمن‌ها و پشتون‌ها، دیگر اقوام و طوایف شیعه افغانستان را تشکیل میدهند.

نظام سیاسی و اقتصادی

محمد حسن آخوند، اولین نخست‌وزیر امارت اسلامی (طالبان) افغانستان در دوره جدید.

پس از توافق صلح دولت امریکا با طالبان موسوم به توافقنامه دوحه، در زمستان ۱۳۹۸ش و خروج نیروهای ایالات متحده امریکا و دیگر اعضای ناتو از افغانستان در مرداد ۱۴۰۰ش/اگوست۲۰۲۱م، گروه طالبان توانست در ۲۴مرداد ۱۴۰۰ش وارد کابل شود و دوباره امارت اسلامی را تأسیس کند. طالبان در ۱۶شهریور/۷سپتامبر کابینه دولت سرپرست خود را به ریاست ملا محمدحسن، از اعضای مؤسس و شورای رهبری طالبان، و ملایان دیگر اعلام کرد.
در ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۲ش مولوی عبدالکبیر به عنوان سرپرست مقام نخست‌وزیری طالبان مقرر گردید. عبدالکبیر پیش از این معاون سیاسی ملا حسن آخوند بود. نظام کنونی اقتصاد افغانستان، اقتصاد بازار است. کشاورزی و دامپروری نیمه سنتی، نیمی از تولید ناخالص داخلی و بخش بزرگ صادرات این کشور را تشکیل می‌دهند اما بخشی از مواد غذایی افغانستان نیز وارد می‌شود. بخش خدمات با گسترش شهرها بویژه کابل، در حال افزایش سهم خود در اقتصاد است. با کاهش سرمایه‌گذاری، سهم صنعت کوچکتر شده است. در چند سال اخیر، دولت سابق افغانستان تلاش کرد که با افزایش مالیات و کمک به افزایش صادرات، سهم منابع داخلی بودجه را نسبت به کمک‌های خارجی افزایش دهد. پایین بودن بهره‌وری، سطح فن‌آوری و تولید داخلی، بالا بودن نرخ فقر و بیکاری و هم‌چنین فساد اقتصادی، همراه با ناامنی، چالش‌های اصلی اقتصاد این کشور است.

ورود اسلام به افغانستان

مسجد ۹ گنبد در بلخ، قدیمی‌ترین مسجد باقی‌مانده در افغانستان

مسلمانان از دو سو وارد افغانستان شدند؛ ابتدا از سوی هرات و مرو در غرب و شمال غرب و دیگری بعدها از طریق سیستان در جنوب.

سقوط ساسانیان و فتح خراسان

اولین ارتباط مردم افغانستان کنونی با مسلمانان، در جریان تعقیب و گریز یزدگرد سوم، آخرین شاه ساسانی بود. در سال‌های ۲۸تا۳۳ق (۶۶۲-۶۴۲م)، هم‌زمان با خلافت عمر و عثمان و پس از تصرف بخش بزرگ سرزمین‌های تحت سلطه ساسانی توسط مسلمانان، یزدگرد سوم، به مناطق بلخ و تخار در شمال افغانستان کنونی گریخت. مسلمانان در تعقیب او به فرماندهی احنف بن قیس، نیشابور، سرخس و ابیورد را تصرف کرده و با حاکمان مرو، هرات و بلخ در برابر گرفتن جزیه به صلح رسیدند. و برخی مناطق را نیز با زور تصرف کردند.
یعقوب لیث صفاری، در نیمه دوم قرن۳ق، نیمه شرقی افغانستان فعلی یعنی غزنی و کابل را فتح کرد.

اولین شیعیان

برخی از مورخین اعتقاد دارند رواج اسلام در افغانستان در هر دو مذهب آن یعنی تسنن و تشیع هم‌زمان بوده است. اینان معتقدند شیعیان هزاره (غور) با نامه‌ای از طرف امام علی(ع) که توسط خواهرزاده ایشان و والی خراسان، جعدة بن هبیره آورده شد، مسلمان شدند و پس از شهادت امام، از عمل به دستور معاویه برای لعن امام علی خودداری کردند. عده‌ای نیز رواج تشیع را در افغانستان به دوران بنی‌عباس و مهاجرت علویان به خراسان ارتباط می دهند. از طرفی رشیدالدین فضل‌الله، تاریخ‌نگار قرن ۷ق در زمان ایلخانیان، رواج تشیع را در افغانستان مربوط به تشیع غازان خان، فرزند بزرگ هلاکو خان، به همراه برادرش اولجایتو و فرزندش ابوسعید، دانسته است. آرمین ومبری، شرق شناس (۱۹۱۳-۱۸۳۲م) بیان کرده که مذهب شیعه در دوران صفویه و در پادشاهی شاه عباس که متولد هرات بود، وارد افغانستان شده است.

پراکندگی شیعیان

استان‌های افغانستان در آخرین تقسیمات

شیعیان امامیه افغانستان تا پیش از سرکوب و کشتار توسط عبدالرحمن در اواخر قرن ۱۳شمسی، در چند مکان مشخص و نه پراکنده زندگی می‌کردند. قزلباش‌ها در کابل و غزنی و قندهار، هزاره‌ها در هزاره‌جات و مزار شریف، و هراتی‌ها در هرات. پس از سیاست‌های عبدالرحمان در سرکوب و کشتار شیعیان بخصوص هزاره‌ها، آنان در بیشتر نقاط افغانستان و نیز کشورهای همسایه پراکنده شدند. اکنون شیعیان در چهار ولایت دایکندی، میدان وردک، غزنی و بامیان و ده‌ها شهر اکثریت دارند، و بصورت اقلیت‌های بزرگ و کوچک در همه ولایات زندگی می‌کنند.

هزارستان

مقالهٔ اصلی: هزارستان

هزارستان/هزاره‌ستان یا هزاره‌جات، منطقه وسیع مرکزی افغانستان است که شامل کوهستان، دره‌های بسیار و دامنه‌های آن می‌شود. ولایات بامیان و دایکُندی بخشی از این منطقه است و همچنین بیشتر مساحت ولایات میدان، غَزنی، سَر پُل، غور و پَروان را در برمی‌گیرد. اکثریت ساکنان هزاره‌جات، شیعه‌مذهب و از قوم هزاره هستند.

اسماعیلیان

اسماعیلیان افغانستان بیشتر در ولایت‌های بدخشان و بغلان ساکن بوده و نیز در کابل، بامیان، میدان، پروان و سمنگان حضور دارند. تخمین زده شده پیروان این مذهب حدود ۳٪ جمعیت افغانستان را تشکیل می‌دهند. اسماعیلیه افغانستان از شاخه نزاری این مذهب است. بیشتر اسماعیلیان افغانستان از اقوام هزاره و تاجیک هستند. بنیاد آقاخان و نمایندگی کنسول اسماعیلیه در افغانستان فعالیت دارد. مشهورترین خانواده اسماعیلیان افغانستان، خانواده نادری است. سید منصور نادری رییس پیشین اسماعیلیه افغانستان، رهبری حزب پیوند ملی را نیز در دست دارد که اعضای اصلی آن را اسماعیلیان تشکیل می‌دهند. برخی از اعضای خانواده نادری در دولت و پارلمان سابق نیز حضور داشتند. اکنون میراحمد جوینده به عنوان نماینده آقاخان و ريیس کنسول ملی شیعه امامی اسماعیلی در افغانستان فعالیت دارد.

جایگاه شیعیان

معاویه در سال ۴۷ قمری دستور حمله به غوریان (ساکنان هزاره‌جات کنونی) را به اتهام ارتداد صادر کرد؛ چرا که آنها از دستور معاویه در سب امام علی (ع) پیروی نکردند. با آمدن داعیان بنی‌عباس در خراسان، گروهی از شیعیان با آنان همکاری کردند.

پس از انتقال حکومت بنی‌عباس از مرو به بغداد توسط مامون، به ترتیب طاهریان، صفاریان، سامانیان، غزنویان و سلجوقیان بر خراسان یا بخش‌های دیگر افغانستان مسلط شدند. در دوره غزنویان و سلجوقیان که ارتباط نزدیک با بنی‌عباس داشتند، فشارهایی بر شیعیان وارد شد و تعدادی از آنان به اتهام ارتداد و تکفیر کشته شدند.

ظهور ایلخانان مغول پس از سقوط بنی‌عباس، تمایلات شیعی آنها و همچنین بیطرفی مذهبی، موجب شد شیعیان از آزادی مذهبی برخوردار باشند. تیموریان هم گرچه سنی‌مذهب بودند، اما بیطرفی مذهبی پیشه کردند و شیعیان را در اجرای مراسم مذهبی خود آزاد گذاشتند. بابُریان هم که نیمی از افغانستان را زیر سلطه داشتند، اهل تسامح مذهبی بودند.

با روی کار آمدن حکومت صفویه، بخش‌های مهمی از افغانستان فعلی از هرات تا قندهار زیر سلطه حکومت صفویه قرار گرفت و شیعیان در آزادی کامل زندگی کردند. با این حال سخت‌گیری حاکمان صفوی بر اهل سنت، پیامدهای ناگواری پس از سقوط صفویان بر جای گذاشت و زمینه تنش‌های قومی و فشار بر شیعیان و هزاره‌ها را فراهم کرد.

هزارستان یا غورستان که مرکز تجمع اصلی شیعیان افغانستان است، پس از عصر صفویه تا آغاز حکومت عبدالرحمان خان، ناحیه خودمختار و نیمه مستقل بود؛، اما در همین دوره، شیعیان در دیگر نقاط افغانستان شاهد موارد بسیاری از قتل عام‌ها، تصرف سرزمین‌های خود و حملات متعدد بودند. از جمله میرویس خان اولین پادشاه پس از صفویه، با فتوای تکفیر شیعیان، دست به کشتار هزاره‌های قندهار زد. احمدشاه دُرانی، سپاه عظیمی برای تصرف ارزگان و دایکندی به راه انداخت. شیعیان کابل هم در سال ۱۲۱۹ق شاهد اینگونه اقدامات بودند و عده فراوانی از قزلباشان، خانه و دارایی خود را از دست داده و به هزاره‌جات پناه بردند.

عبدالرحمان(۱۲۶۰ ـ ۱۲۸۰ش)

عبدالرحمان، امیر کابل (حکومت:۱۲۶۰ ـ ۱۲۸۰ش) تلاش‌هایی را برای نابود کردن حکومت‌های محلی و تصرف سرزمین آنان در جهت گسترش قلمروی خود انجام داد. مردم هزارستان که به تدریج و بدون شورش و درگیری، حاضر به اطاعت از حکومت وی و پرداخت مالیات شدند، با رفتارهای ناپسند و ظالمانه ماموران کابل در ۱۲۷۰ش دست به قیام زدند که تا پاییز ۱۲۷۲ش ادامه داشت. عبدالرحمان در مقابل این قیام که از اُرُزگان آغاز شد، ارتش تازه‌تاسیس خود را به جنگ هزاره‌جات فرستاد. او برای سرکوب بیشتر هزاره‌ها، فتوای تکفیر شیعیان را از برخی روحانیان سنی بدست آورد و توانست افراد بیشتری را به جنگ با هزاره‌ها بفرستد.
بنابر آمارها، بیش از نیمی از مردم ساکنان هزارستان کشته، زخمی، اسیر یا آواره شدند که شامل ۲۱۰۰ قربانی از افراد بانفوذ و روحانیان شیعه می‌شد. تعدادی از هزاره‌ها به بردگی گرفته شدند و اعدام‌های خودسرانه تا چند سال ادامه داشت. مصادره و غصب زمین‌های کشاورزی و چراگاه‌های هزاره‌ها، نابودی صنایع دستی و تولید اسلحه و منع نگهداری اسب و نیز مقرر شدن مالیات‌های جدید برای شیعیان هزاره‌جات، از پیامدهای این تهاجم ذکر شده است. علاوه بر این، برپایی مراسم مذهبی از جمله سوگواری برای امام حسین (ع) و شهدای کربلا ممنوع شد و نمازهای جماعت و احکام شرعی در هزاره‌جات بر اساس مذهب حنفی به مردم آموزش داده می‌شد.

دولت کمونیستی(۱۳۵۷-۱۳۷۱ش)

در ۱۳۵۲ش محمدظاهر شاه، آخرین پادشاه افغانستان، با کودتای عموزاده‌اش محمد داوود برکنار شد و سلطنت در این کشور به اتمام رسید. به مدت ۵ سال حکومت اقتدارگرا موسوم به جمهوری روی کار آمد تا اینکه کمونیست‌های این کشور به نام حزب دموکراتیک خلق افغانستان در اردیبهشت (ثور) ۱۳۵۷ش با کودتای دیگر قدرت را به دست گرفتند. یک‌سال و نیم بعد در دی(جدی) ۱۳۵۸ش نیروهای شوروی سابق وارد افغانستان شدند. دولت کمونیستی شدت رفتار بیشتری در رابطه با ملایان، روحانیان، تحصیل‌کردگان غیرسازمانی و اقلیت‌های هزاره و قزلباش -که شیعه بودند- از خود نشان داد. مردم هزاره و قزلباش، در اکثر موارد پس از دستگیری مستقیما با عنوان طرفدار آیت‌الله خمینی کشته می‌شدند. یکسال پس از کودتای کمونیستی در کابل، در ۱۸ فروردین ۱۳۵۸ش، شیعیان هزاره به رهبری محمدحسین صادقی نیلی و همکاری روحانیان دیگر در دایکندی قیام کردند و مناطق هزارستان آزاد شد. پس از مدتی، در داخل هزارستان و در ایران، گروه‌های جهادی شیعه با عنوان احزاب مجاهدین بوجود آمد. قیام سراسری در مناطق مرکزی افغانستان باعث شد دولت کمونیستی قوای خود را از آنجا خارج کند. اندکی بعد، قیام و آزادسازی مناطق به سراسر افغانستان گسترش یافت. در ۱۳۶۸ش در بامیان از ادغام و اتحاد اکثر مجاهدان شیعه هزاره، حزب وحدت اسلامی افغانستان به‌وجود آمد.

دولت مجاهدین(۱۳۷۱-۱۳۷۵ش)

پس از ورود مجاهدین به کابل در اردیبهشت ۱۳۷۱ش، حزب وحدت اسلامی از سوی گروه‌های مختلف مانند حزب اتحاد اسلامی به رهبری عبدالرسول سیاف، حزب اسلامی به ریاست گلبدین حکمتیار، جمعیت اسلامی زیر فرمان برهان‌الدین ربانی و شورای نُظّار تحت فرمان احمدشاه مسعود مورد تهاجم قرار گرفت که به نبردهای ویرانگری انجامید. حزب حرکت اسلامی نیز تلاش داشت که برخی از پایگاه‌های حزب وحدت را تصرف کند. در یکی از این درگیری‌ها،‌ منطقه شیعه‌نشین افشار در غرب کابل که در کنترل حزب وحدت اسلامی بود، با تهاجم نیروهای اتحاد اسلامی، جمعیت اسلامی و شورای نظار با همراهی حرکت اسلامی در هم کوبیده شد و هزاران منزل مسکونی مردم ویران شد و تعدادی از غیرنظامیان تیرباران شدند.

حکومت طالبان (۱۳۷۵ تا ۱۳۸۰ش)

مقالهٔ اصلی: طالبان

اولین برخورد جدی طالبان با شیعیان در زمان نزدیک شدن به کابل رخ داد. کشته‌شدن عبدالعلی مزاری، دبیرکل حزب وحدت اسلامی و افراد همراهش در ۲۲حوت/اسفند ۱۳۷۳ش توسط طالبان، شوک شدیدی به شیعیان بخصوص هزاره‌ها وارد کرد. طالبان سپس در ۱۳۷۶ش با تصرف مزار شریف در شمال افغانستان، با قیام هزاره‌ها و به تدریج همه مردم شهر روبرو شد و صدها نیروی طالب کشته شد. سپس منطقه هزارستان، مورد محاصره و تحریم طالبان واقع شد. کمبود غذا و گرسنگی، فشار و تلفات بسیاری در این منطقه بدنبال داشت. یک سال و چند ماه بعد طالبان دوباره به مزار شریف حمله کرد و دست به قتل عام هزاره‌ها زد. در بهار ۱۳۷۸ش طالبان پس از تصرف بامیان، تعدادی از شیعیان آن را در یکاولنگ، قتل عام کرد. بطور کلی تا سقوط حکومت طالبان در آبان(عقرب) ۱۳۸۰ش/نوامبر ۲۰۰۱م، شیعیان بخصوص هزاره‌ها تحت فشار، تهدید، محرومیت و سرکوب بودند.

نظام جمهوری اسلامی (دی ۱۳۸۰ش ـ مرداد ۱۴۰۰ش)

پس از سقوط طالبان، در کنفرانس شهر بُن (آذر/قوس ۱۳۸۰ش) که زیرنظر سازمان ملل برای توافق و تعیین مسیر سیاسی افغانستان برگزار شد، نمایندگانی از احزاب شیعه حضور داشتند. گرچه در این اجلاس، قدرت بر مبنای قومیت توزیع شد ولی احترام به مذاهب و آزادی‌های آنان تاکید شد. هم‌چنین در قانون اساسی سابق افغانستان، در کنار توجه به عدم تبعیض مذهبی و قومی، حقوق مذهبی شیعیان به رسمیت شناخته شده و نام اقوام شیعه مانند هزاره و قزلباش درج گردید. در این دوره شیعیان مراکز و فعالیت‌های مذهبی، علمی و فرهنگی خود را داشتند. برخی رسانه‌های تلویزیونی و نشریه نیز توسط شیعیان اداره می‌گردید. سَروَر دانش، معاون دوم رییس جمهور سابق افغانستان و اندکی از وزیران، تعدادی از معاونان و کارمندان ارشد دولت و بخشی از نمایندگان مجلس افغانستان، شیعه بودند.

ظهور داعش شاخه خراسان

شاخه خراسان گروه داعش در پاییز ۱۳۹۳ش (اواخر ۲۰۱۴م) در مناطق مرزی و پشتون‌نشین شرق و جنوب شرق افغانستان و نزدیک مرز پاکستان اعلام ظهور و فعالیت کرد. شاخه خراسان داعش مسوولیت ده‌ها حمله مرگ‌بار به غیرنظامیان ـ با تمرکز روی شیعیان هزاره ـ در مکان‌های عمومی، زیارت‌گاه‌ها، مساجد، مکاتب (مدارس)، دانشگاه و مراکز آموزشی را برعهده گرفته که شامل دوره فعلی حکومت طالبان نیز می‌شود:

امارت اسلامی طالبان (از شهریور ۱۴۰۰ش)

پس از توافق صلح دولت امریکا با طالبان در زمستان ۱۳۹۸ش و خروج نیروهای این کشور از افغانستان در مرداد۱۴۰۰ش/اگوست۲۰۲۱م، گروه طالبان توانست در ۲۴مرداد ۱۴۰۰ش وارد کابل شود و دوباره امارت اسلامی را تاسیس کند. طالبان در ۱۶شهریور/۷سپتامبر کابینه دولت سرپرست خود را به ریاست ملا محمدحسن، از اعضای مؤسس و شورای رهبری طالبان، و ملایان دیگر اعلام کرد.

خشونت و حملات تروریستی علیه شیعیان

از ابتدای دوره ۱۹ ساله نظام پیشین افغانستان (۱۳۸۱ـ۱۴۰۰ش) باعنوان جمهوری اسلامی و سپس دوره دوم طالبان، شیعیان این کشور بخصوص هزاره‌ها مورد خشونت و حملات تروریستی قرار گرفتند:

• ۲۰ بهمن(دلو) ۱۳۸۴ش(عاشورا): حمله و درگیری تعدادی از اهل‌سنت با عزاداران در مهدیه شهر هرات. ۷ کشته و بیش از ۱۰۰ زخمی.
• ۱۵ آذر(قوس) ۱۳۹۰ش (عاشورا): انفجار بمب میان عزاداران در کابل، مزار شریف و قندهار. در مجموع حداقل، ۶۰ نفر شهید و ۲۰۰ نفر زخمی شدند.
• ۲ مرداد (اسد) ۱۳۹۵ش: انفجار دو بمب میان اجتماع معترضین شیعیان هزاره، موسوم به جنبش روشنایی، در میدان دهمزنگ کابل. بیش از ۶۰ شهید و ۲۰۰ زخمی.
• ۲۰ مهر(میزان) ۱۳۹۵ش شب عاشورا: حمله چند عضو داعش به افراد داخل زیارتگاه سخی، کابل.۴۴نفر شهید و زخمی.
• ۲۱ مهر ۱۳۹۵ش (عاشورا): انفجار بمب در کنار مسجد شیعیان در شهر بلخ، ۱۴ عزادار شهید شدند.
• ۱ آذر ۱۳۹۵ش (روز اربعین): انفجار در مسجد حضرت باقرالعلوم(ع) در غرب کابل، ۲۷ نفر شهید و ۳۵ نفر زخمی شدند.
• ۲۵ خرداد ۱۳۹۶ش (شب بیست و یکم رمضان). حمله سه فرد انتحاری به مسجد الزهرا(س) در دشت برچی کابل، ۱۰ شهید و زخمی.
• ۱۴ مرداد ۱۳۹۶ش. داعش پس از تسلط بر روستای شیعه‌نشین میرزااَولَنگ شهر صیاد در ولایت سَرپُل، بیش از ۵۰ نفر را تیرباران کرد.
• ۳ شهریور (سنبله) ۱۳۹۶ش. حمله داعش به نمازگزاران مسجد امام زمان در محله خیرخانه کابل. ۱۴ شهید و ۳۸ زخمی.
• ۷ مهر ۱۳۹۶ش (۸ محرم): انفجار انتحاری جلوی حسینیه عمومی، منطقه قلعه فتح‌الله کابل. ۶ شهید و ۳۳ مجروح.
• ۲۸ مهر ۱۳۹۶ش (۲۹ محرم): حمله انتحاری به مسجد امام زمان در منطقه دشت برچی کابل. ۱۰۰ شهید و زخمی. داعش مسئولیت را بعهده گرفت.
• ۳۰ آذر ۱۳۹۶ش: انفجار یک سه‌چرخه روبروی کتابخانه رسالت در شهرک جبرییل هرات. ۶ کشته و ۱۷ زخمی.
• ۷ دی (جدی) ۱۳۹۶ش: حمله دو فرد انتحاری به دفتر تبیان و خبرگزاری صدای افغان در دشت برچی کابل. داعش مسئولیت گرفت.
• ۱ فروردین (حمل) ۱۳۹۷ش: انفجار بمب بین افرادی که برای شرکت در مراسم برافراشتن عَلَم امام علی (ع) به سمت زیارتگاه سخی می‌رفتند.
• ۲ اردیبهشت ۱۳۹۷ش (۵ شعبان): انفجار انتحاری در مرکز صدور تذکره (شناسنامه) در دشت برچی. ۶۹ کشته و ۱۲۸ زخمی.
• ۲۴ مرداد ۱۳۹۷ش: انفجار در مرکز آموزشی موعود، در دشت برچی کابل. ۴۸ دانش‌آموز کشته شدند. تمامی قربانیان زیر ۲۰ سال، سن داشتند.
• ۱ فروردین ۱۳۹۸ش: بر اثر انفجار سه بمب کارگذاری شده بین مردم در مسیر منتهی به زیارتگاه سخی، ۶ نفر کشته شدند.
• ۱۷ بهمن ۱۳۹۸ش: حمله به مراسم سالگرد شهادت عبدالعلی مزاری، دبیرکل حزب وحدت اسلامی افغانستان، در مصلی شهید مزاری، دشت برچی کابل. ۱۰۰ کشته و زخمی. داعش مسئولیت گرفت.
• ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۹ش (۱۸ رمضان): حمله به بیمارستان زنان و کودکان (پزشکان بدون مرز) در دشت برچی کابل. مادران و نوزادان مورد هدف قرار گرفتند. ۲۴ نفر از جمله ۱۸ مادر کشته و ۱۶ زخمی.
• ۳ آبان ۱۳۹۹ش: انفجار بمب در مرکز آموزشی کوثر دانش در دشت برچی کابل. ۱۰۰ دانش‌آموز کشته و زخمی شدند. داعش مسئولیت گرفت.
• ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۰ش (۲۵ رمضان ۱۴۴۲ق): انفجار ماشین بمب‌گذاری شده در نزدیکی مدرسه سیدالشهداء در منطقه دشت برچی. ۸۵ نفر کشته و ۱۵۱ زخمی که بیشتر آنها دختران دانش‌آموز بودند.
• ۳۰ فروردین ۱۴۰۱ش (۱۷ رمضان): دانش‌آموزان لیسه عبدالرحیم در دشت برچی، بزرگترین منطقه شیعیان هزاره در غرب کابل، هدف دو انفجار قرار گرفتند و دهها کودک محصل کشته یا زخمی شدند. سپس مرکز آموزشی کنکور ممتاز نیز در همین محله مورد حمله قرار گرفت.
• ۱ اردیبهشت ۱۴۰۱ش(۱۹ رمضان): یک انفجار در مسجد «سه دکان»، بزرگترین و قدیمی‌ترین مسجد شیعیان هزاره در مرکز مزار شریف، هنگام ادای نماز ظهر، ده‌ها کشته و زخمی شدن برجای گذاشت.
• ۸ مهر ماه ۱۴۰۱ش: یک حمله کننده انتحاری دانش‌آموزان شیعه و هزاره را در مرکز آموزشی کاج واقع در غرب کابل هدف حمله قرار داد که در اثر آن ۵۳ تن کشته و ۱۱۰ نفر دیگر مجروح گردید.

احزاب و گروه‌های فعال

• حزب وحدت اسلامی

این حزب در تابستان ۱۳۶۸ش، از ترکیب اکثر گروه‌های جهادی شیعه افغانستان در هزارستان بوجود آمد. عبدالعلی مزاری، مشهورترین دبیرکل این حزب، پس از سرنگونی دولت نجیب‌الله در ۱۳۷۱ش، توانست با ورود به کابل و استقرار در مناطق شیعه نشین، موقعیت این حزب را به عنوان قوی‌ترین حزب شیعی استحکام بخشد. در دوره دولت مجاهدین، نیروها، هواداران و پایگاه‌های این حزب، مورد حمله شدید نیروهای احمدشاه مسعود، و نیز، نیروهای حزب اتحاد اسلامی به رهبری سیاف (وابسته به عربستان) قرار گرفت. پس از شهادت مزاری توسط طالبان، این حزب به سه شاخه تجزیه شد. این حزب نمایندگانی از مناطق شیعه‌نشین بویژه هزارستان در پارلمان و دولت پیش از طالبان داشت. هم‌چنین یکی از دو معاون رییس جمهور افغانستان در نظام پیشین، از حزب وحدت اسلامی انتخاب می‌شد. سرور دانش، محمدکریم خلیلی و محمد محقق از سران مشهور این حزب هستند.

• حزب حرکت اسلامی

حزب حرکت اسلامی توسط شیخ آصف محسنی و گروهی از روحانیون در قم در ۱۳۵۸ش تاسیس شد. ابتدای دهه هفتاد، فعالیت این حزب به کویته پاکستان منتقل شد. آصف محسنی در دولت مجاهدین، در کنار احمدشاه مسعود قرار گرفت. این گروه نیز به چند شاخه تجزیه شده است.

• شورای علمای شیعه

شورای علمای شیعه افغانستان، تشکلی از روحانیان شیعه افغانستان است که در سال ۱۳۸۲ش آغاز به کار کرد. تصویب قانون احوال شخصیه براساس فقه شیعه در سال ۱۳۸۸ش و بنیان‌گذاری شورای اخوت اسلامی میان شیعیان و اهل سنت جزو فعالیت‌های این شورا است.

در کنار این نهادها، احزاب دیگری نیز وجود دارند که تعداد اعضاء و دامنه فعالیت آنان محدودتر است از جمله: حزب ملت، حزب اقتدار ملی، حزب انسجام ملی، حزب اعتدال.

زیارت‌گاه‌ها و امام‌زاده‌های افغانستان

• زیارت‌گاه سخی یا «سخی‌جان» در مزار شریف، که به «سخی شاه مردان» هم مشهور است، و آن را منسوب به امام علی (ع) می‌دانند. ابتدای هر سال، در نوروز عَلَم بزرگی در این مکان برافراشته می‌شود که به «جهنده سخی» معروف است. در این مراسم، مردمان بسیاری از جمله مقامات ارشد سیاسی شرکت داشتد.
• مرقد یحیی بن زید، در سرپل افغانستان، که در قیام علیه بنی‌امیه در جوزجان در ۱۲۵ق شهید شد. زیارت او مشهور به «زیارت امام خُرد» است.
• زیارتگاه سخی در کابل: زیارت‌گاهی در محله کارته سخی کابل که بخاطر داستان حضور امام علی (ع) در آن، و نیز به دلیل آنکه خرقه‌ای منسوب به پیامبر اکرم (ص) در آن چند روز نگهداری شده، محل احترام و زیارت مردم شیعه و سنی است.
• مقبره ابوالقاسم یا قاسم بن جعفر و عبدالله بن معاویه در هرات، معروف به زیارت شاهزادگان
• زیارت‌گاه خرقه شریف در قندهار، مکانی است که عبای منسوب به پیامبر (ص) در آن نگهداری می‌شود.
• در برخی مناطق افغانستان مانند هزارستان مرقدهایی منسوب به سادات وجود دارد که مورد احترام مردم محلی هستند.
• زیارتگاه سلطان‌آقا:سلطان میرعبدالله واحد شهید، امامزاده مدفون در زیارتگاهی است که به امامزاده سلطان‌آقا (آغا) نیز مشهور است.

پیوند به بیرون

• دایرة المعارف بزرگ اسلامی
• سایت «infoplease»، قسمت «afghanistan»
• سایت دانشنامه بریتانیکا، صفحه افغانستان