آیه ۱۹ سوره آلعمران دین حقیقی نزد خداوند را اسلام معرفی میکند و اختلافات میان اهل کتاب را نتیجه حسادت پس از شناخت حقیقت میداند. مفسران، اسلام به معنای تسلیم را ویژگی مشترک همه ادیان الهی بیان کردهاند و همه پیامبران الهی را پیرو دینی یگانه به نام اسلام دانستهاند. برخی مفسران این آیه را بهصورت انحصارگرایانه تفسیر کرده و دین مقبول را تنها شریعت پیامبر اسلام(ص) میدانند، در حالی که گروهی دیگر، دین را شامل اصول کلی و شریعت را متغیر و وابسته به زمان و مکان میدانند. با ظهور اسلام، شریعت اهل کتاب منسوخ شده، اما اصولی که با اسلام سازگار است همچنان پابرجا باقی مانده است. طبرسی در مجمع البیان نزول این آیه را در مدینه بیان کرده است.
![]() | |
مشخصات آیه | |
---|---|
واقع در سوره | آلعمران |
شماره آیه | ۱۹ |
جزء | ۳ |
اطلاعات محتوایی | |
مکان نزول | مدینه |
موضوع | اعتقادی |
درباره | معنای اسلام |
آیات مرتبط | آیه ۴ سوره بینه • آیه ۱۴ سوره شوری• آیه ۱۷ سوره جاثیه |
معرفی آیه
به گفته مکارم شیرازی، مفسر، آیه ۱۹ سوره آلعمران بیان میکند که دین حقیقی نزد خدا اسلام است و اختلافات اهل کتاب ناشی از حسادت و سرکشی پس از شناخت حقیقت است.[۱] این آیه که در مدینه نازل شده،[۲] تفکر اهل کتاب را رد میکند.[۳]
﴿إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلَامُ وَمَا اخْتَلَفَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ إِلَّا مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ وَمَنْ يَكْفُرْ بِآيَاتِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ ١٩﴾ [آل عمران:19]
﴿در حقیقت دین نزد خدا همان اسلام است و کسانی که کتاب [آسمانی] به آنان داده شده با یکدیگر به اختلاف نپرداختند مگر پس از آنکه علم برای آنان [حاصل] آمد آن هم به سابقه حسدی که میان آنان وجود داشت و هر کس به آیات خدا کفر ورزد پس [بداند] که خدا زودشمار است ١٩﴾
اسلام روح مشترک همه ادیان الهی
مفسران با استناد به روایتی از حضرت علی(ع)،[۴] اسلام را به معنای لغوی آن یعنی تسلیم در برابر خداوند تفسیر کردهاند.[۵] بر اساس منابع مختلف، اسلام بهعنوان روح کلی و صفت مشترک تمامی ادیان الهی شناخته شده است،[۶] و پیامبران الهی، حتی انبیای اولواالعزم، دین واحدی به نام اسلام داشتهاند.[۷] به گفته سید محمدحسین طباطبایی، مفسر، اهل کتاب با وجود آگاهی از حقانیت اسلام اما به دلیل فساد و ظلم، حقیقت را انکار کردند.[۸] برای همین از قبول اسلامی که آورندهاش پیامبر اکرم(ص) بود، سر باز زدند.[۹]
آیا مراد از آیه انحصارگرایی دینی است؟
برخی محققان با نگاه انحصارگرایانه دینی، آیه ۱۹ سوره آلعمران را تنها به شریعت پیامبر اسلام(ص) مرتبط میدانند و معتقدند که دین مقبول نزد خداوند، همین دین اسلام است،[۱۰] به باور آنها از میان همه ادیان، تنها پیروی از تعالیم دین اسلام، باعث رستگاری میشود.[۱۱]
اما به گفته برخی پژوهشگران علوم دینی با استناد به منابع تفسیری، زمانی که دین و شریعت در مقابل یکدیگر قرار میگیرند، به این صورت بیان میشود که دین شامل اصول کلی اسلام است که ثابت و تغییرناپذیر میباشد، در حالی که شریعت به جزئیات و فروعی اشاره دارد که به طور خاص برای هر پیامبر بیان شده و نسبت به امتهای مختلف متفاوت است،[۱۲] بنابراین دین الهی واحد است و دارای مراتب مختلفی است که در هر زمان به تناسب آن زمان، مرتبهای از آن ظهور میکند.[۱۳]
نسخ شرایع
نسخ بهمعنای از بین بردن چیزی و جایگزین کردن آن با چیزی دیگر است.[۱۴] به باور جوادی آملی، مفسر، هر چند مسلمانان، اسلام را به عنوان تنها دین الهی اعتقاد دارند و با ظهور دین اسلام، شریعت و منهاج اهل کتاب منسوخ شده است، اما اصول کلی دین شامل عقاید، اخلاق، فقه و حقوق اهل کتاب که با اسلام همخوانی دارد، ثابت و پایدار است.[۱۵]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷1ش، ج۲، ص۴۷۱ و ۴۷۲.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۹۳.
- ↑ خازن، لباب التأویل، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۲۳۴.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۴۵.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۳، ص۱۲۰؛ رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش ج۳، ص۵۷؛ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۷ش، ج۱۳، ص۴۶۵؛ مکارم، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۴۷۱؛ فضل الله، من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۵، ص۲۷۵.
- ↑ فضل الله، من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۵، ص۲۷۵؛ رضایی اصفهانی، تفسیر قرآن مهر، ۱۳۸۷ش ج۳، ص۵۷؛ محمد رشید، تفسیر المنار، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۲۵۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۳، ص۱۲۱؛ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۷ش، ج۱۳، ص۴۳۴.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۳، ص۱۲۱.
- ↑ خازن، لباب التأویل، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۲۳۲.
- ↑ میبدی، کشف الاسرار، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۵۹؛ زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۴۵؛ دیبا، «اسلام» ص۲۴۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۷۶ش، ج۴، ص۴۱۸؛ هاشمی رفسنجانی، تفسیر راهنما، ۱۳۸۶ش، ج۲، ص۳۳۵.
- ↑ دیبا، «اسلام»، ص۲۳۹ و ۲۴۰.
- ↑ دیبا، «اسلام» ص۲۳۹ و ۲۴۰.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۳۴۵.
- ↑ جوادی آملی، تفسیر تسنیم، ۱۳۸۷ش، ج۱۳، ص۴۳۷.
منابع
- جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، قم، اسراء، چاپ دوم، ۱۳۸۷ش.
- خازن، علی بن محمد، تفسیر الخازن المسمی لباب التأویل فی معانی التنزیل، تصحیح: محمد علی شاهین عبدالسلام، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- دهقان، اکبر، نسیم رحمت تفسیر قرآن کریم، قم، حرم، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- دیبا، حسین، «اسلام» در دانشنامه دائرة المعارف قرآن کریم، ج۳، قم، مؤسسه بوستان کتاب، ۱۳۸۲ش.
- رضا، محمد رشید، تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار، بیروت، دار المعرفة، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
- رضایی اصفهانی، محمدعلی، تفسیر قرآن مهر، قم، پژوهشهای تفسیر و علوم قرآن، چاپ اول، ۱۳۸۷ش.
- زمخشری، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، تصحیح، مصطفی حسین احمد، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۷ق.
- شاه عبدالعظیمی، حسین، تفسیر اثنی عشری، تهران، میقات، چاپ اول، ۱۳۶۳ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، تصحیح: ابوالقاسم گرجی، قم، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح: فضلالله یزدی طباطبایی، هاشم رسولی، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- فضل الله، محمدحسین، من وحی القرآن، بیروت، دار الملاک، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح، علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، قم، دار الکتاب الإسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیه، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.
- میبدی، احمد بن محمد، کشف الاسرار و عدة الابرار (معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصاری)، تحقیق: علیاصغر حکمت، تهران، امیر کبیر، چاپ پنجم، ۱۳۷۱ش.
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان، تصحیح محمدجعفر یاحقی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۶ش.
- هاشمی رفسنجانی، اکبر، تفسیر راهنما، قم، انتشارات بوستان کتاب، ۱۳۸۶ش.