اخلاق: تفاوت میان نسخه‌ها

'''اَخلاق'''، بخشی از آموزه‌های دین اسلام است که به فضایل و رذایل اعمال انسان می‌پردازد. اخلاق به صفات درونی انسان گفته می‌شود که در او به صورت عادت در آمده است. اخلاق به خُلق‌های خوب و بد و اخلاق اجتماعی و فردی تقسیم می‌شود. [[قرآن]] هدف بعثت [[پیامبر(ص)]] را اصلاح اخلاق انسان‌ها معرفی کرده است و در [[حدیث|روایات]] از مهم‌ترین صفات نیک اخلاقی، با عنوان مکارم الأخلاق یاد شده است. کتاب‌های [[اخلاق ناصری]]، [[جامع السعادات]]، [[معراج السعاده]]، [[الاخلاق]] از کتاب‌های مشهور [[شیعه]] در زمینه اخلاق است.

[[حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم|پیامبر اسلام(ص)]] در [[روایتی]]، هدف از [[نبوت|نبوتش]] را تکمیل فضایل اخلاقی معرفی کرده است.<ref>علامه مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۹، ص۳۷۵؛ نوری، میرزاحسین، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق ج۱۱، ص۱۸۷.</ref>دعای بیستم [[صحیفه سجادیه]] که به [[دعای مکارم الاخلاق]] معروف است از دعاهای معروف و مفصل است که امام سجاد(ع) ده‌ها فضیلت اخلاقی را در زمینه های مختلف و با تعابیر متنوع بیان کرده است.<ref>[https://makarem.ir/main.aspx?reader=1&lid=0&mid=11850&catid=0&pid=61829 ترجمه دعای مکارم الاخلاق] پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی.</ref>

در کتاب اخلاق در قرآن از [[آیت الله مکارم شیرازی]] آمده است که برخی از خوی‌های اخلاقی، تنها جنبهٔ فردی دارند و بدون درنظرگرفتن اجتماع، مطرح‌اند. به این‌گونه از خوی‌ها، اخلاق فردی می‌گویند. برخی دیگر از آنها، در رابطهٔ فرد با انسان‌های دیگر، شکل می‌گیرند؛ به‌گونه‌ای که اگر یک انسان، تنها زندگی کند، برای او مطرح نخواهند بود. به این خوی‌ها اخلاق اجتماعی گفته می‌شود.<ref>مکارم شیرازی،اخلاق در قرآن، ۱۳۸۷ش، ج۱، ص۷۶.</ref><br /> به نوشتهٔ این کتاب، بخش عمدهٔ مفاهیم اخلاقی در حوزه اخلاق اجتماعی است؛ برخی از آنها عبارت است از:

کتاب‌های اخلاقی، غالبا فهرستی از صفات خوب و بد اخلاقی ارائه می‌دهند. در این کتاب‌ها ابتدا هر صفت اخلاقی، تعریف می‌شود و سپس از مسائلی چون عوامل شکل‌گیری و پیامدهای آن سخن به میان می‌آید. راه شناخت بیماری‌های اخلاقی و درمان آنها و نیز راه رسیدن به فضایل اخلاقی، از جمله مسائل مطرح در مباحث اخلاقی است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به: نصیرالدین طوسی، اخلاق محتشمی، ۱۳۷۷ش.</ref> [[خواجه نصیر الدین طوسی]] در کتاب [[اخلاق محتشمی]]، فهرستی از صفات اخلاقی مشهور را به شرح زیر ارائه داده است:  

[[قرآن]] بر رشد اخلاقی انسان‌ها تأکید بسیار داشته و آن را از اهداف‌ [[رسالت]] پیامبر(ص‌) شمرده‌ است.<ref>پاکتچی، «اخلاق دینی»، ص۲۱۷.</ref> در نظام‌ اخلاقی‌ قرآن‌، دو مفهوم‌ «بِرّ»(نیکوکاری) و «[[تقوا]]» از بیشترین‌ اهمیت‌ برخوردارند.<ref>پاکتچی، «اخلاق دینی»، ص۲۱۸.</ref> از منظر قرآن‌ «بِرّ» همه فضایل‌ دینی‌ چون [[اصول عقاید|عقاید]]، فرایض‌ دینی و صفات‌ پسندیده‌ را شامل می‌شود.<ref>پاکتچی، «اخلاق دینی»، ص۲۱۸، ۲۱۹.</ref> تقوا نیز خصلتی است که‌ افزون‌ بر دور ساختن‌ انسان از زشتکاری‌، وی‌ را به‌ نیکوکاری‌ (برّ) فرا می‌خواند.<ref>پاکتچی، «اخلاق دینی»، ص۲۱۹.</ref>

[[امام صادق(ع)]] در پاسخ به پرسشی، نمونه‌هایی از مکارم اخلاق را اینگونه برشمرده است: گذشت از کسی که به تو ظلم کرده، رابطه با کسی که با تو قطع رابطه کرده، عطا به آن کس که از تو دریغ داشته است و گفتن حق، اگر چه بر ضد خودت باشد.<ref>شیخ صدوق، امالی، ۱۳۷۶ش، ص۲۸۰،۲۸۱.</ref> در حدیث دیگری از [[امام صادق(ع)]]، استقامت در سختی‌ها،{{یاد| در گزارش خصال  «صِدْقُ الْبَأْسِ» است که یا به معنای شجاعت، سرسختی و ایستادگی در میدان جنگ و غیر آن است مانند شجاعت در اظهار حق و نهی از منکر و یا بأس به معنای بؤس(فقر و سختی  و تنگی) است که در این صورت  «صِدْقُ الْبَأْسِ»  به معنای موافقت میان خشوع ظاهر با خشوع باطن است یعنی خشوع ظاهری بیشتر از خشوع باطنی نباشد. اگر «صِدْقُ الْیأْسِ» باشد به معنای  قطع امید از آن‌چه در دست مردم و فقط توجه داشتن به فضل و لطف الهی است.کلینی، الكافي، ۱۴۰۷ق،  پاورقی ج۲، ص۵۵. }} [[صداقت|راست‌گویی]]، امانت‌داری، [[صله رحم|صلهٔ رحم]]، میهمان‌نوازی، اطعام نیازمند، جبران‌کردن نیکی‌ها، رعایت حق و حُرمت همسایه، مراعات حق و حُرمت رفیق را مصداق‌های مکارم اخلاق به شمار آورده و [[حیا]] را مهم‌ترینِ آنها معرفی کرده است.<ref>شیخ صدوق، الخصال، ۱۴۱۰ق، ص۴۳۱.</ref> [[امام علی(ع)]] دور‌ی‌کردن از [[محرمات|محرّمات]] را راه رسیدن به مکارم اخلاق دانسته است.<ref>تمیمی آمدی، تصنیف غررالحکم و درالکلم، ۱۳۶۶ش، ص۳۱۷، ح۷۳۱۷.</ref> در روایت دیگری امیرالمؤمنین(ع) بر طرف نساختن نیاز برادر مسلمان را محرومیت از مکارم اخلاق برشمرده و از بی رغبتی  برخی نسبت به مکارم اخلاق اظهار شگفتی کرده است.<ref>تمیمی آمدی، غررالحکم و درالکلم، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۶۱.</ref> {{یاد| فراز پایانی حدیث این است: «فهب أنّه لا ثواب يرجى و لا عقاب يتّقى أفتزهدون فى مكارم الأخلاق.» [[آقا جمال خوانساری]] در شرح  این حدیث گفته که دلالت بر حکم عقل به خوبی و زیبایی برخی از کارها دارد هر چند ثواب و عقابی در کار نباشد.  خوانساری، شرح غرر، ۱۳۶۶ش، ج۴، ص۳۴۴.}}

[[پرونده:اخلاق ناصری.jpg|200px|بندانگشتی|[[اخلاق ناصری]] از مهم‌ترین کتاب‌های اخلاق اسلامی]]

رویکردهای مختلف مسلمانان به اخلاق اسلامی، سبب نگارش کتاب‌های اخلاقی، با روش‌های متنوعی شده است.<ref>جمعی از نویسندگان، کتابشناخت اخلاق اسلامی، ۱۳۸۵ش، ص۲۹.</ref> روش‌های [[روایت|روایی]]، [[فلسفه|فلسفی]]، [[عرفانی]] و تلفیقی را می‌توان در کتاب‌های اخلاقی مسلمانان دید.<ref>جمعی از نویسندگان، کتابشناخت اخلاق اسلامی، ۱۳۸۵ش، ص۲۹.</ref>

*''[[جامع السعادات]]'' از [[محمد مهدی نراقی]]؛

*''[[معراج السعاده]]'' از [[ملا احمد نراقی]]؛

*''[[اوصاف الاشراف (کتاب)|اوصاف الأشراف]]'' از [[خواجه نصیر الدین طوسی]]؛

*''[[اخلاق ناصری]]'' از خواجه نصیر الدین طوسی.