قبیله نخع
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| نژاد | عرب |
| منشعب از | قبیله مَذحِج |
| صدر خاندان | جَسْر بن عمرو |
| خاستگاه | یمن |
| مکان استقرار | یمن، کوفه و مصر |
| شخصیت‌ها | |
| مشاهیر | مالک اشتر، کمیل بن زیاد، ابراهیم بن مالک و سنان بن انس |
قبیله نَخَع مشهورترین تیره قبیله مَذحِج[۱] و منسوب به جَسْر بن عمرو[۲] که او را به دلیل دور شدن از قبیله‌اش، نخع نامیدند.[۳][یادداشت ۱] محل اسکان این قبیله در یمن بود و پس از مسلمان‌شدن، به کوفه و مصر مهاجرت کردند.[۴]
حدود دویست نفر از قبیله نخع که با معاذ بن جبل، صحابی پیامبر(ص)، در یمن بیعت کرده بودند، در نیمه محرم سال یازدهم هجری نزد پیامبر(ص) آمدند و مسلمان شدند.[۵] پیامبر(ص) برای قبیله نخع دعا کرده و برای آنها از خدا طلب برکت کرد.[۶] قبیله نخع در جنگ قادسیه شرکت کرده و افرادی از این قبیله شهید شدند.[۷] همچنین افرادی از این قبیله در جنگ یرموک نیز شرکت کردند.[۸]
افراد قبیله نخع در جنگ‌های جمل، صفین و نهروان در سپاه امام علی(ع) حضور داشتند.[۹]
قبیله نخع افراد مشهور بسیاری داشت. برخی از آنها چنین‌اند:
- مالک اشتر[۱۰] از سپاهیان امام علی(ع) در جنگ‌های جمل و صفین و کارگزار او در مصر[۱۱]
- کمیل بن زیاد نخعی از اصحاب امام علی(ع) که توسط حجاج بن یوسف به شهادت رسید.[۱۲]
- ارطاة بن کعب از بزرگان این قبیله بود که با افرادش به نزد پیامبر رفته بود و در جنگ قادسیه شهید شد.[۱۳]
- ابراهیم فرزند مالک اشتر، او با مختار بیعت کرده و در قیام او شرکت داشت[۱۴] و عبیدالله بن زیاد را کشت.[۱۵]
- سَنان بن انس نخعی[۱۶] که در سپاه عمر بن سعد در واقعه کربلا حضور داشت و بنابر برخی نقل‌ها امام حسین(ع) را به شهادت رساند.[۱۷]
- موسی بن عمران نخعی، راوی زیارت جامعه کبیره از امام هادی(ع).[۱۸]
گروهی عرب در مناطقی از ایران همچون بیرجند زندگی می‌کنند. گفته می‌شود نیای اینان از اعراب نخعی‌اند که به همراه سپاهیان حازم بن خزیمه در حکومت منصور عباسی (حکومت:۱۳۶-۱۵۸ق)، برای سرکوب قیام مردم خراسان و سیستان به خراسان رفته و در منطقه خوسف ساکن شده بودند.[۱۹]
کتاب قبیله نخع در تاریخ اسلام و تشیع تا پایان قرن سوم هجری، اثر اصغر منتظرالقائم و مریم سعیدیان، درباره جایگاه و نقش قبیله نخع در تحولات تاریخ اسلام و تشیع و ارتباط آنها با اهل‌بیت(ع) در سه قرن نخست قمری است.[۲۰]
پانویس
- ↑ سعیدیان، «جایگاه بزرگان قبیله نخع در علوم و فرهنگ اسلامی در دو قرن نخست هجری»، ص۷۰.
- ↑ بامطرف، الجامع، بغداد، ج۴، ص۵۶۱.
- ↑ صحاری، الانساب، ۱۴۲۷ق، ج۱، ص۳۷۹.
- ↑ بامطرف، الجامع، بغداد، ج۴، ص۵۶۱.
- ↑ ابن‌جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۴.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۹۰م، ج۱،ص۲۶۰
- ↑ ابن‌حجر، الاصابة، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۹۷.
- ↑ بامطرف، الجامع، بغداد، ج۴، ص۵۶۲.
- ↑ سعیدیان، «جایگاه بزرگان قبیله نخع در علوم و فرهنگ اسلامی در دو قرن نخست هجری»، ص۶۸.
- ↑ بامطرف، الجامع، بغداد، ج۴، ص۵۶۲.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۹۰م، ج۶، ص۲۳۹.
- ↑ ابن‌حزم، جمهرة انساب العرب، ۱۴۱۸ق، ص۴۱۵.
- ↑ ابن‌اثیر، اسد الغابة، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۷۳.
- ↑ ابن‌کثیر، البداية و النهاية، ۱۹۸۶م، ج۸، ص۲۶۵.
- ↑ ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ۱۹۸۶م، ج۸، ص۳۲۳.
- ↑ ابن‌حزم، جمهرة أنساب العرب، ۱۹۸۳م، ص۴۱۵.
- ↑ ابن‌اثیر، الکامل، ۱۹۶۵م، ج۴، ص۹۲.
- ↑ شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۶۰۹.
- ↑ آموزگار، «تاریخچه مختصر اعراب جنوب خراسان (منطقه عرب‌خانه)»، ص۳۲و۳۵.
- ↑ «کتابی درباره «قبیله نخع در تاریخ اسلام» منتشرشد»، خبرگزاری مهر.
یادداشت
- ↑ در زبان عربی از ریشه «نخع» برای دور شدن فرد از وطنش استفاده شده است. (فیروزآبادی، القاموس المحیط، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۱۱۵.)
منابع
- ابن‌اثیر، علی بن محمد، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹ق.
- ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، محقق: عطا، محمد عبدالقادر، عطا، مصطفی عبدالقادر، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- ابن‌حجر، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق: عادل احمد عبدالموجود، علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- ابن‌حزم اندلسی، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
- ابن‌سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، تحقیق: محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۹۹۰م.
- ابن‌کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار الفکر، ۱۹۸۶م.
- آموزگار، یوسف، «تاریخچه مختصر اعراب جنوب خراسان (منطقه عرب‌خانه)»، پژوهشنامه فرهنگ و ادب، شماره ۶، بهار و تابستان ۱۳۸۷ش.
- بامطرف، محمد عبد القادر، الجامع (جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، بغداد، دارالرشید، بی‌تا.
- سعیدیان، مریم، «جایگاه بزرگان قبیله نخع در علوم و فرهنگ اسلامی در دو قرن نخست هجری»، مجله ادبیات و علوم انسانی، شماره۱۲-۱۳، بهار و تابستان ۱۳۸۸ش.
- «قبیله نخع در تاریخ اسلام و تشیع تا پایان قرن سوم هجری» شبکه جامع کتاب گیسوم، مشاهده ۸ مهر ۱۴۰۰ش.
- صحاری، سلمه بن مسلم، الأنساب، مصحح نص، محمد احسان، عمان، وزارة التراث القومی و الثقافة، چاپ چهارم، ۱۴۲۷ق.
- صدوق، محمد بن علی بن بابویه، «من لا یحضره الفقیه»، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۳ق.
- فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت، دار الكتب العلمية، ۱۴۱۵ق.
- «کتابی درباره «قبیله نخع در تاریخ اسلام» منتشرشد»، خبرگزاری مهر، انتشار ۲۲ آذر ۱۳۹۹ش، مشاهده ۸ مهر ۱۴۰۰ش.