شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار (کتاب)

شرح الاخبار فی فضائل الائمة الاطهار

اطلاعات کتاب
نویسنده	قاضی نعمان مغربی (درگذشت ۳۶۳ق)
موضوع	امامان شیعه(ع)
سبک	روایی
زبان	عربی
مجموعه	۳ جلد
اطلاعات نشر
ناشر	جامعه مدرسین‏

شَرْحُ ألأخْبار فی فَضائل ألأئمّة ألأطْهار(ع) تألیف قاضی نعمان مغربی (درگذشت ۳۶۳ق) دانشمند اسماعیلیه است که یک دوره تاریخ و فضائل امامان طاهرین از امیرالمؤمنین علی(ع) تا پایان زندگی امام صادق(ع) را در سه جلد گزارش کرده است. این اثر، مورد توجه اندیشمندان و نویسندگان قدیم و جدید است و از منابع اصلی حدیث و تاریخ شیعه به شمار می‌رود. قاضی نعمان سلسله اسناد روایاتش را نیز ذکر کرده است. اخبار واقعه غدیر در این کتاب آمده و نویسنده در بخش آخر کتاب، روایات امامیه درباره امام مهدی(عج) را نیز نقل کرده است.

درباره مؤلف

مقالهٔ اصلی: قاضی نعمان مغربی

ابو حنیفه، نعمان بن محمد بن منصور بن احمد بن حَیون تمیمی مغربی، از دانشمندان اسماعیلیه در آغاز پیدایش آنان به شمار می‌‏آید. وی در سال ۲۵۹ هجری در مغرب و در خانواده‏‌ای اهل علم به دنیا آمد. پدر او از علمای بزرگ اهل تسنن و پیرو مذهب مالکی بود و روایات فراوانی را روایت کرده است. نعمان از همان کودکی با روایات و علوم و معارف اسلامی آشنا شد و خود را آماده کرد تا یکی از دانشمندان جهان اسلام گردد.

نعمان در آغاز پیرو مذهب مالکی بود ولی بعد تغییر مذهب داده و شیعه شد، اما در سلک فرقه اسماعیلیه در آمد یعنی از آن گروه که عقیده دارند اسماعیل فرزند امام جعفر صادق(ع) امام غائب است. البته برخی از علمای شیعه مانند علامه مجلسی و محدث نوری او را شیعه می‌‏دانند و می‌‏گویند او در برابر سلاطین اسماعیلیه تقیه می‌‏کرده است.

موضوع کتاب

مؤلف این کتاب قاضی نعمان مغربی (متوفای ۳۶۳ق) که بر مذهب اسماعیلیه است پس از شرح زندگی و مناقب امام صادق(ع)، به مهدی مغربی و مطالبی درباره اسماعیلیه و فاطمیان پرداخته و شرح حال بقیه ائمه را ذکر نکرده است. در عین حال این کتاب از آثار کهن در زندگی امامان شیعه بخصوص امیر مؤمنان(ع) به شمار می‌رود که با توجه به اشتراک عقیده مؤلف تا امام ششم، مباحثی که در آن آمده کاملاً با روایات شیعه امامیه مطابق است. جلد اول و دوم کتاب، اختصاص به زندگی و فضائل امام اول دارد و در جلد سوم به بقیه اهل بیت و مباحث خاص دیگر پرداخته است.

روش تألیف

روش قاضی نعمان در این کتاب، حدیثی است و سلسله اسناد را ذکر کرده است. راویان وی همانند کتب شیعی امامی، راویان ائمه هستند چنانکه اصل روایات و مطالب این کتاب درباره اهل بیت و فضائل آنان، همانند روایات امامیه است. حتی در بخش آخر این کتاب که به موضوع مهدی پرداخته شده، روایات امامیه درباره مهدی نقل شده است.

برخی از امتیاات کتاب در روش تألیف قاضی نعمان است که عبارتند از: تکراری نبودن روایات، اختصار در ذکر اسناد، نقل اخبار صحیح ومشهور، دسته‌بندی کتاب در شانزده جزء و روایاتی که از طریق معروف نقل شده است.

محتوا

این کتاب از شانزده جزء تشکیل شده است. در ترتیب این اجزاء قدری آشفتگی وجود دارد و مؤلف یک مطلب را در اجزاء مختلف پراکنده است. مثلاً در جزء نخست احادیثی از پیامبر(ص) در فضایل علی(ع) آورده، ولی حدیث سد الابواب را در جزء هفتم نقل کرده است. البته مؤلف روایات را پیوسته و بدون عنوان‌دهی و تبویب در کنار هم آورده و محقق کتاب عناوینی را جهت تنظیم ابواب و اجزاء قرار داده است.

یازده جزء کتاب که دو جلد کنونی را تشکیل می‌دهد به مناقب و تاریخ زندگانی امیر مؤمنان پرداخته و در اجزاء بعدی از فضائل کلی اهل بیت، حضرت خدیجه و حضرت زهرا(س)، حسنین و تاریخ کربلا سخن گفته است. وی همچنین بخشی از جزء سیزدهم را به آل ابی طالب اختصاص داده و به نام شهدای کربلا بازگشته است. سپس تا امام صادق(ع) مطالبی آورده و فرقه‌های شیعه را شرح می‌دهد که پس از آن حضرت به وجود آمدند.

شرح قیام بنی حسن و پس از آن موضوع مهدی و ظهور مهدی فاطمی و دعوت فاطمیان در یمن و آفریقا از مباحث بعدی است و جزء آخر کتاب یعنی شانزدهم به صفات شیعیان در بیان معصومین اختصاص دارد.

ابواب کتاب

• جزء اول: حدیث مدینة العلم
• جزء دوم: سبقت ایمان امام علی(ع)
• جزء سوم: جهاد امام علی(ع)
• جزء چهارم: جهاد با ناکثین، قاسطین و مارقین
• جزء پنجم: اخبار صفین
• جزء ششم: احتجاج امیرالمؤمنین(ع) با قاسطین
• جزء هفتم: در مناقب امیر مؤمنان و رد حشویه
• جزء هشتم: اخباری که در اطاعت حضرت علی(ع) آمده
• جزء نهم: در باب آنچه از وحی و قرآن درباره علی(ع) آمده
• جزء دهم: درباره معاویه
• جزء یازدهم: اخباری که درباره اهل بیت وارد شده
• جزء دوازدهم: در نقل فضائل امام حسن(ع) و امام حسین(ع)
• جزء سیزدهم:شهادت امام حسین(ع)
• جزء چهاردهم:در ذکر امام صادق(ع) و فرزندان او
• جزء پانزدهم:در ذکر اخبار امام مهدی (عج)
• جزء شانزدهم:در صفات شیعه علی(ع).

منابع کتاب

با توجه به اینکه قاضی نعمان در دربار خلفای فاطمی بوده و از امکانات آنان از قبیل کتابخانه‌های غنی بهره‌مند گردیده، منابع فراوانی در اختیار داشته است. اما تمام مصادری که استفاده کرده نام نبرده و اسم اندکی را گفته است که عبارتند از:

• مغازی ابن اسحاق متوفای ۱۵۱ق.
• مغازی واقدی متوفای ۲۷۱ق.
• کتاب علی بن ابراهیم بن هاشم قمی متوفای ۳۲۹ق.
• کتاب احمد بن شعیب نسایی متوفای ۳۰۳ق و ظاهرا از کتاب المناقب او باشد.
• کتاب الغدیر محمد بن جریر طبری متوفای ۳۱۰ق.

اهمیت

کتاب شرح الاخبار کتابی کم‌یاب است که دارای جزءهای مختلف است و هر کدام از آن در کشورهای مختلف نگهداری می‌شود. این اثر از منابع اصلی حدیث و تاریخ شیعه به شمار می‌رود که عالمان و نویسندگان قدیم و جدید از آن نقل کرده و به آن اهتمام ورزیده‌اند. نقل اخبار واقعه غدیر از کتاب الولایة طبری که اکنون در دست نیست، بر اهمیت این اثر می‌افزاید.

نسخه‌ها

سید محمد حسینی جلالی که کتاب را تحقیق کرده، بر این نسخه‌ها اعتماد کرده است:

• نسخه کتابخانه دانشگاه تهران.
• دو نسخه از کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
• نسخه کتابخانه اسماعیلیه در بمبئی.
• نسخه کتابخانه لندن.

چاپ

این کتاب توسط انتشارات جامعه مدرسین در قم با تحقیق سید محمد حسینی جلالی که مفصلا در مقدمه کتاب آمده، چاپ و منتشر گردیده است.

پیوند به بیرون

• بررسی شرح الاخبار فی فضایل الائمه الاطهار قاضی نعمان